ΣΑΒΒΑΤΟ, 15 Μαρτίου 2014
Σοφία Στυλιανού
Εξακόσιες δεξαμενές από την πόλη που χτίστηκε με βάση το «ιπποδάμειο σύστημα» έχουν αποκαλύψει οι αρχαιολογικές ανασκαφές. Τρεις από αυτές θα αποτελέσουν τον πυρήνα μιας έκθεσης στον μοναδικό σταθμό του μετρό που θα φιλοξενεί αρχαία σε θεματικό σύνολο, στην πλατεία Δημοτικού Θεάτρου.
Η πόλη κάτω από την πόλη είχε πολλαπλούς υδάτινους «δρόμους» μέσω των οποίων υδρευόταν και καθαριζόταν. Ο αρχαίος Πειραιάς διόλου δεν έμοιασε στην Αθήνα και στο χαρακτηριστικό της «αττικώς οικοδομείν» (όπου «αττικώς», βλέπε άτακτα και άναρχα). Πρώτα χαράχτηκε, με βάση το περίφημο και υποδειγματικό σύστημα του πρώτου πολεοδόμου, του Ιππόδαμου, μετά κατασκευάστηκαν τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης και στο τέλος ήρθε η οικοδομική δραστηριότητα. Όλα αυτά βέβαια, όταν ο Θεμιστοκλής αποφάσισε ότι ήταν σημαντικός για την Αθήνα και τον μετέτρεψε σε επίνειό της και σπουδαίο λιμάνι, ενώ μέχρι τότε ήταν μια άσημη, μικρή οικιστική εγκατάσταση.
Μπορεί το «ιπποδάμειο σύστημα», η ακριβής και με ευθείες χάραξη σε τετράγωνα (σαν να χαράζεις σήμερα ένα ταψί μπακλαβά, όπως λένε χαρακτηριστικά οι αρχαιολόγοι) να έχει μείνει στην Ιστορία. Δεν έμεινε όμως στην πραγματικότητα. Ο σύγχρονος Πειραιάς οικοδομήθηκε «αττικώς» ξηλώνοντας ό,τι βρισκόταν στο υπέδαφος από το παρελθόν του. Σε ελάχιστα σημεία διατηρούνται τα αρχαία κατάλοιπα, συνήθως εγκλωβισμένα σε περιφραγμένα οικόπεδα.
Για πρώτη φορά θεματική έκθεση σε σταθμό
Ένα από τα πλέον εντυπωσιακά στοιχεία της πόλης κατά την αρχαιότητα, οι δεξαμενές από όπου υδρευόταν, θα αποτελέσει το επίκεντρο στον σταθμό Δημοτικού Θεάτρου. Προπλάσματα αρχαίων δεξαμενών, με το εντυπωσιακό ύψος τους, θα κατασκευαστούν στον σταθμό, με φυσική αναλογία. Οι δεξαμενές, που είχαν σχήμα παρόμοιο με γυάλα ή κώδωνα, ήταν κατασκευασμένες από λίθους και άργιλο και έφεραν εσωτερικά κονιάματα, ώστε να στεγανοποιούνται. Ήταν δυνατόν να επεκτείνονται με την προσθήκη κοιλωμάτων και συγκοινωνούσαν με στοές, που αν τις μετρήσει κανείς σε ευθεία γραμμή εκτείνονται σε χιλιόμετρα. Από τις δεξαμενές ή από φρέατα που ήταν σε σύνδεση μαζί τους, γινόταν η άντληση του νερού.
Αυτό το πολύπλοκο αλλά ενδιαφέρον σύστημα θα αναπαρασταθεί στις βιτρίνες του σταθμού, με μια μοναδική θεματική έκθεση. Μοναδική, αφού σε άλλους σταθμούς υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά καμία άλλη έκθεση δεν είναι θεματική. Θα πλαισιώνεται με πλούσιο εποπτικό υλικό και με βίντεο που θα δείχνει πώς λειτουργούσαν όλα κατά την αρχαία εποχή, πώς ξεδιψούσαν δηλαδή οι αρχαίοι Πειραιώτες σ’ αυτό το πολύβουο λιμάνι, το γεμάτο μέτοικους και ξένους.
Μέχρι σήμερα στον Πειραιά έχουν βρεθεί σε ανασκαφές περισσότερες από 600 τέτοιες δεξαμενές – και έχουν στη συντριπτική πλειονότητά τους καταχωσθεί. Κάποιες ήταν σε άριστη κατάσταση διατήρησης και άλλες σε λιγότερο καλή. Οι δεξαμενές ήταν φημισμένες και κατά την αρχαιότητα. Σήμερα, μερικές έχουν σπάσει, άλλες παρουσιάζουν σημαντικές φθορές, κυρίως στα ανώτερα στρώματα, κοντά στο χείλος. Όταν κατά τον 19ο αιώνα οι Πειραιώτες θέλησαν να αναβιώσουν το υδρευτικό σύστημα, διαπιστώθηκε πως είχαν πλέον μετατραπεί σε βόθρους.
Υποδειγματικά συστήματα
Τα αρχαία υδρευτικά έργα απαιτούσαν εξαιρετικές γνώσεις μηχανικής. Όπως φαίνεται από τα ανασκαφικά δεδομένα, το υδρευτικό δίκτυο του Πειραιά αποτελούνταν από σειρά δεξαμενών, οι οποίες μάζευαν τα νερά της βροχής ή τροφοδοτούνταν από πηγάδια που επικοινωνούσαν με την κυρίως δεξαμενή. Επίσης, δεν είναι σπάνια και τα εξελιγμένα συστήματα δύο ή τριών ακόμα και τεσσάρων δεξαμενών, που επικοινωνούν μεταξύ τους με αγωγούς, ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη εκμετάλλευση των υδάτων.
Το όλο σύστημα ενισχύθηκε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια από μια σηραγγοκατασκευή της περίφημης Δεξαμενής του Αδριάνειου υδραγωγείου, που ερχόταν από την Αθήνα. Κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 125-140 μ.Χ. με εντολή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού και ήταν το κύριο υδρευτικό έργο της Αθήνας για 1.800 χρόνια μετά την κατασκευή του. Νερά συγκεντρώνονταν από την Πάρνηθα και την Πεντέλη και με ένα σύμπλεγμα σηράγγων κάλυπταν υπογείως χιλιόμετρα ολόκληρα σε όλη την Αθήνα με πολλαπλές διακλαδώσεις. Η διαδρομή των σηράγγων φυλασσόταν μυστική, προκειμένου σε περίπτωση πολιορκίας της πόλης ο εχθρός να μη γνωρίζει την πρόσβαση στο νερό ώστε να το μολύνει. Σε όλη τη διαδρομή υπήρχαν κάθετα φρεάτια (πηγάδια) από όπου μπορούσε κάποιος να έχει πρόσβαση στο νερό. Σε κάθε τέτοιο πηγάδι είχε κατασκευαστεί στο βάθος του δεξαμενή με μεγάλη είσοδο από τη μια πλευρά και μικρή από την άλλη. Το νερό που ερχόταν μέσω σηράγγων εισέρρεε από τη μεγάλη είσοδο, έβρισκε βαθούλωμα (δεξαμενή) και συγκεντρωνόταν εκεί για λίγο ώστε να είναι δυνατή η άντλησή του. Από την άλλη πλευρά, που υπήρχε το μικρότερο άνοιγμα, το νερό διέφευγε και συνέχιζε την πορεία του για το επόμενο πηγάδι.
Στον υπό διαμόρφωση σταθμό του Δημοτικού Θεάτρου η αρχαιολογική σκαπάνη της ΚΣΤ’ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πειραιά εντόπισε 10 δεξαμενές και 31 φρεάτια. Αν και το έργο από μόνο του είναι πολύ σημαντικό, ωστόσο η διατήρηση κάποιων εκ των δεξαμενών εντός του περιγράμματος του μετρό, όπως αρχικά προτάθηκε, κρίθηκε ως μη κατάλληλη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου