Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι εθνική ευθύνη Συνέδριο της Ελληνικής Προεδρίας: 'H πολιτιστική κληρονομιά στο προσκήνιο! Προς μια κοινή προσέγγιση για βιώσιμη Ευρώπη'

Ανδρούλλα ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εκπαίδευση, τον Πολιτισμό, την Πολυγλωσσία και τη Νεολαία

Αθήνα, 6 Μαρτίου 2014

Kύριε Υπουργέ,

Κυρίες και κύριοι,

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να βρίσκομαι σήμερα μαζί σας και να περιβάλλομαι από τόσο πολλούς φίλους από τα κράτη μέλη, την κοινωνία των πολιτών και τους διεθνείς οργανισμούς και οργανώσεις. Φίλους που μοιράζονται το έντονο ενδιαφέρον –ή καλύτερα να πω το πάθος– για την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης και με τους οποίους συνεργαζόμαστε για την επίτευξη του ίδιου στόχου: να προστατεύσουμε αποτελεσματικά την πολιτιστική μας κληρονομιά και να κάνουμε τους συμπολίτες μας να συνειδητοποιήσουν ότι αυτή αποτελεί εξαιρετικό πόρο για την Ευρώπη.

Δεν υπάρχει καταλληλότερο μέρος για να εξάρουμε τη σημασία της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς από την πόλη της Αθήνας.

Αγαπητοί φίλοι,

Η ομορφιά, αν και υποκειμενική, μπορεί να είναι αιώνια· αλλά τα έργα τέχνης και τα προϊόντα της ανθρώπινης επινοητικότητας, που γίνονται εκφραστές της ομορφιάς στο πέρασμα του χρόνου, είναι εύθραυστα και δύσκολα αντικαθίστανται. Η επιβίωσή τους εξαρτάται από την προστασία και τη συντήρησή τους. Όμως, ακόμα κι όταν τα μνημεία του παρελθόντος αντέχουν στον χρόνο, ο κίνδυνος να χαθεί το νόημά τους για πάντα παραμένει, αν η γνώση που έχει ενσταλαχτεί μέσα τους δεν διατηρείται και δεν μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.

Η πολιτιστική κληρονομιά δεν έχει παθητικούς αποδέκτες. Πρέπει να την διεκδικήσουμε, αν θέλουμε να την αποκτήσουμε.

Για να δανειστώ τα λόγια του Αντρέ Μαλρό από τον «Φόρο τιμής προς την Ελλάδα» που εκφώνησε το 1959: «Ο πολιτισμός δεν κληρονομείται, κατακτάται.»

Η σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς εξαρτάται από τις προσπάθειες κάθε γενιάς να την ανακαλύψει και να την ερμηνεύσει απ’ την αρχή. Πρόκειται για μια αλυσίδα κοινής γνώσης και εμπειρίας που δεν πρέπει να σπάσει ποτέ. Μόνο έτσι θα μπορέσει η πολιτιστική κληρονομιά να είναι μια ζωντανή δύναμη, που μας συνδέει άρρηκτα με το παρελθόν μας και μας βοηθά να διαμορφώσουμε το μέλλον μας, εμπλουτίζοντας την αίσθηση της ταυτότητας και τροφοδοτώντας τη δημιουργικότητά μας.

Δεν θα πάψω ποτέ να το επαναλαμβάνω: Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης είναι ένα από τα δυνατά χαρτιά της. Η προστασία αυτής της κληρονομιάς και η πλήρης αξιοποίηση του δυναμικού της είναι ευθύνη όλων μας. Είναι κάτι που συνειδητοποιούμε κάθε μέρα. Αυτό ακριβώς το μήνυμα θέλησα να εκφράσω χθές για άλλη μια φορά στο άκουσμα της είδησης για νέα κατάρρευση μέρους του αρχαιολογικού χώρου της Πομπηίας λόγω έντονων βροχοπτώσεων.

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι βαθιά ριζωμένη στον κάθε τόπο· γι’ αυτό και η προστασία της είναι, πάνω απ’ όλα, εθνική ευθύνη. Όμως σ’ αυτό μπορεί και πρέπει να συμβάλλει και η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πράγματι συμβάλουμε με διάφορους τρόπους. Βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την έρευνα για νέες τεχνικές αποκατάστασης και συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω των ερευνητικών προγραμμάτων μας. Χρηματοδοτούμε τη διασυνοριακή συνεργασία μέσω διακρατικών έργων. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Πολιτισμός», περισσότερα από 130 έργα συνεργασίας στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς χρηματοδοτήθηκαν συνολικά, με περίπου 38 εκατ. ευρώ. Η στήριξη αυτή θα συνεχιστεί και στο πλαίσιο του νέου προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη», το οποίο διαθέτει αυξημένο προϋπολογισμό κατά περίπου 9 %.

Στηρίζουμε άμεσα την πολιτιστική κληρονομιά και τις πολιτιστικές υπηρεσίες μέσω των διαρθρωτικών ταμείων – όπως συνέβη και με το Μουσείο της Ακρόπολης στο οποίο θα συνεχίσετε τις εργασίες σας αύριο και όπως συνέβη με στην περίπτωση της Πομπηίας.

Στην προηγούμενη περίοδο προγραμματισμού, από τα 6 δισ. ευρώ που χορηγήθηκαν για επενδύσεις πολιτιστικού χαρακτήρα στα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη, περίπου τα μισά διατέθηκαν για την πολιτιστική κληρονομιά. Ελπίζω ότι οι εθνικές αρχές θα αξιοποιήσουν πλήρως και τις χρηματοδοτικές ευκαιρίες που παρέχουν τα διαρθρωτικά ταμεία για τα επόμενα επτά έτη.

Συμβάλλουμε στην ευαισθητοποίηση μέσω νέων πρωτοβουλιών, όπως το Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς και οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, καθώς και μέσω βραβείων, όπως το βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πολιτιστική κληρονομιά.

Η εθνική ευθύνη και η παρέμβαση της ΕΕ δεν είναι αντικρουόμενες έννοιες. Η πολιτιστική κληρονομιά έχει τόσο τοπική όσο και συλλογική αξία, αφού έχει σφυρηλατηθεί κατά το πέρασμα του χρόνου, υπερβαίνοντας σύνορα και κοινότητες. Διαμορφώνεται από τις ιστορίες κάθε τόπου, που όλες μαζί συνθέτουν την ιστορία της Ευρώπης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς υπήρξε πολύτιμη και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία της.

Μιλώντας σήμερα για την πολιτιστική κληρονομιά, κατόπιν πρωτοβουλίας των ελλήνων φίλων μας, αποτίουμε φόρο τιμής στο κοινό μας αφήγημα. Τη στιγμή που η Ευρώπη αναζητά ένα καινούργιο όραμα, το οποίο να βασίζεται σε κοινές αξίες και να είναι προσδεμένο στο άρμα ενός κοινού μέλλοντος, η πολιτιστική μας κληρονομιά θα πρέπει να μας υπενθυμίζει ποιοι είμαστε και πού πρέπει να πάμε ως Ευρωπαίοι. Αυτό είναι και το κεντρικό μήνυμα της «Νέας αφήγησης για την Ευρώπη» – ένα όραμα για την Ευρώπη μέσα απ’ τον πολιτισμό – που παρουσιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στο Βερολίνο – και το οποίο καλεί την Ευρώπη ως πολιτική οντότητα να αναγνωρίσει την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς ως παντοδύναμου μέσου που παρέχει την 'αίσθηση του ανήκειν' σε όλους τους Ευρωπαίους.

Έως εδώ, εστιάστηκα στην πολύπλευρη αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς για την Ευρώπη και στις ευκαιρίες ανάπτυξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης που προσφέρει. Επιτρέψτε μου, τώρα, να αναφερθώ συνοπτικά στις προκλήσεις.

Η ένταξη της πολιτιστικής κληρονομιάς στο σύγχρονο αστικό τοπίο, η προστασία της από τις αρνητικές επιδράσεις της αστυφιλίας και της ανάπτυξης της υπαίθρου, καθώς και η εξασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας αποτελούν βασικές προκλήσεις. Επιπλέον, πρέπει να εφοδιάσουμε καλύτερα τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που συνιστούν η παγκοσμιοποίηση και η ψηφιοποίηση. Θα μπορούσαμε επίσης να κάνουμε περισσότερα για την προώθηση της αριστείας μας όσον αφορά τη βιώσιμη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς εκτός ΕΕ. Η εμπειρογνωμοσύνη μας εκτιμάται ιδιαίτερα από τις χώρες-εταίρους μας. Θα πρέπει επίσης να ευαισθητοποιήσουμε το ευρύ κοινό, και ιδίως τους νέους, σχετικά με την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την αναπόσπαστη σύνδεσή της με την καθημερινή ζωή μας.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δραστηριοποιούμαστε προς όλες αυτές τις κατευθύνσεις. Επιπλέον, συνεργαζόμαστε με τις αρχές και με παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών απ’ όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση για να βρούμε τον καλύτερο τρόπο με τον οποίο μπορούν να ενισχυθούν οι εθνικές και τοπικές δράσεις σε τομείς όπως η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να συμμετάσχει στο διάλογο για την πολιτιστική κληρονομιά. Επεξεργαζόμαστε περαιτέρω ενέργειες που θα μπορούσαν ή θα έπρεπε να γίνουν στον συγκεκριμένο τομέα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες και να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις.

Τον Σεπτέμβριο του 2012 πρότεινα μια στρατηγική πολιτικής για την καλύτερη προώθηση του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα, ώστε να υπάρξει ανάπτυξη και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην ΕΕ (αυτό ασφαλώς περιλαμβάνει και τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς).

Αργότερα κατά τη διάρκεια της άνοιξης, προτίθεμαι να προτείνω μια πρωτοβουλία για την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία θα αποτυπώνει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η πολιτιστική κληρονομιά στις κοινωνίες και τις οικονομίες μας και την κεντρική θέση που κατέχει στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Ο στόχος είναι, αφενός, να ενισχυθεί η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κατανόηση και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και, αφετέρου, να ξεκινήσει ένας διάλογος με τα κράτη μέλη και την κοινωνία των πολιτών, ώστε να εξευρεθούν οι καλύτεροι τρόποι για τη βελτίωση της συνεργασίας μας.

Η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι σημαντικό απόκτημα για όλους μας, και αυτό σημαίνει ότι είναι και ευθύνη όλων μας.

Αυτή η πλούσια, υλική και άυλη, πολιτιστική κληρονομιά που μοιραζόμαστε στην Ευρώπη αποτελεί ζωτικό κομμάτι της κοινής μας ταυτότητας. Προάγει την ανάπτυξη και ενισχύει την κοινωνική ενσωμάτωση. Συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στις τοπικές κοινότητες. Γίνεται πόλος έλξης τουριστών. Χτίζει γέφυρες ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο.

Οι συζητήσεις σας κατά τις επόμενες δύο μέρες θα τροφοδοτήσουν τον διάλογο που διεξάγεται για την πολιτιστική κληρονομιά σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο οποίος ξεκίνησε από τη λιθουανική Προεδρία και συνεχίζεται δυναμικά από την ελληνική Προεδρία, κάτι που ελπίζω ότι θα γίνει και από την ιταλική Προεδρία. Δηλώνω έτοιμη να προχωρήσω αυτή τη συζήτηση κατά το υπόλοιπο της θητείας μου.

Γιατί, αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως Ευρωπαίοι, η προστασία του πολιτισμού μας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δεν είναι ούτε πολυτέλεια ούτε οικονομική επιβάρυνση, αλλά αναγκαιότητα..