Το γκράφιτι που αναστάτωσε

Με αφορμή το γκράφιτι που κάλυψε το Πολυτεχνείο και τις προσπάθειες αποκατάστασεις του κτηρίου, παραθέτουμε τις απόψεις μας (δικές μας και άλλων), γιατί το γεγονός αυτό έθεσε ζήτημα διαχείρησης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Συνέντευξη από έναν καλλιτέχνη του δρόμου, με υπογραφή Alone 98 

Παναγιώτη πόσα χρόνια είσαι street artist;

Ασχολούμαι με το graffiti από το 1998, επομένως 17 χρόνια. Αρχικά στην επαρχία και στη συνέχεια στην Αθήνα.

Τι σημαίνει για εσένα προσωπικά η τέχνη του δρόμου, αλλά και για κάθε καλλιτέχνη γενικότερα;

Ο κάθε writer έχει την δική του άποψη για το τι σημαίνει αυτό που κάνει, όπως και τους δικούς του λόγους για τους οποίους «βάφει» Αυτοί οι λόγοι μπορεί να αλλάζουν χρόνο με το χρόνο. Προσωπικά, κατέληξα στο ότι το graffiti είναι για μένα τις περισσότερες φορές η ψυχοθεραπεία μου. Με αυτό τον τρόπο μπορώ να εξωτερικεύω τους προβληματισμούς και τις σκέψεις μου, να επικοινωνώ με τον κόσμο. Αν θες να μάθεις εμένα, κοίτα τα σκίτσα μου, τους τοίχους μου. Αυτό είμαι εγώ και εκεί θα με μάθεις καλύτερα, γιατί εκεί δεν υπάρχουν ταμπού, εκεί δεν υπάρχουν «πρέπει». Αφήνομαι ελεύθερος να δημιουργήσω αυτό που σκέφτομαι. Γνωρίζω πως το συναίσθημα της ικανοποίησης θα είναι η ανταμοιβή μου. Είναι η ευτυχία που νιώθω μόλις δω το έργο μου ολοκληρωμένο.

Γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη ανάγκη για αυτό το είδος εικαστικής έκφρασης στις μεγαλουπόλεις;

Στις πόλεις κυριαρχεί το χάος. Οι ρυθμοί είναι πιεστικοί, οι άνθρωποι τρέχουν συνέχεια και δεν γνωρίζουν το γιατί. Η καθημερινότητα κυλάει μέσα στα προβλήματα και το άγχος. Οι άνθρωποι επιλέγουν διάφορους τρόπους για να εκτονωθούν. Υπάρχουμε λοιπόν, και εμείς που επιλέγουμε να αποφορτιστούμε πάνω σε έναν τοίχο. Είναι καθαρά θέμα επιλογής. Άλλος βγάζει την ενέργεια του στο γήπεδο άλλος στα club και υπάρχει και ένα σύνολο ανθρώπων που θέλει να ζωγραφίσει ή να μουτζουρώσει- κατ’ άλλους- τους τοίχους.

Πώς είδες την κίνηση στο Πολυτεχνείο;

Προσωπικά δεν θα έβαφα πάνω σε κάποιο μνημείο, σε κάποιο γλυπτό, σε κάποια εκκλησία ή σε κάποιο έργο τέχνης. Ο κάθε writer δημιουργεί για κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Συνεπώς, και τα παιδιά που το έκαναν είχαν τους δικούς τους λόγους. Δεν θα είμαι εγώ αυτός που θα τους κρίνει. Το Πολυτεχνείο, τόσα χρόνια, έχει κακομεταχειριστεί πολύ, εσωτερικά και εξωτερικά Κανείς, όμως, δεν βγήκε ποτέ να πει τίποτα. Ξαφνικά έγινε αυτό που έγινε και όλοι ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο κτήριο. Το γεγονός πήγε στον εισαγγελέα και πλέον φακελώνεται κάθε πιτσιρικάς που κρατάει σπρέι. Οδηγείται στο αυτόφωρο, βάζοντάς τον στο ίδιο κελί με εμπόρους ναρκωτικών, κλέφτες και λοιπούς άλλους.
Σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητο ένα τέτοιο γεγονός και ούτε επικροτώ τέτοιες κινήσεις, αλλά πρέπει να σκεφτούμε ότι υπάρχουν πολύ σοβαρότερα προβλήματα με τα οποία πρέπει να ασχοληθεί η πολιτεία. Ασχολούμαστε με ένα graffiti που κάλυψε ένα, ήδη, βανδαλισμένο κτήριο. Το θέμα είναι ότι βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος.
Ένα τετράγωνο πιο κάτω οι έμποροι ναρκωτικών κάνουν party. Άνθρωποι πέφτουν από τα μπαλκόνια των σπιτιών τους. Γυναίκες πουλάνε το κορμί τους για ένα κομμάτι ψωμί. Πώς είναι δυνατό να είναι το πρόβλημά μας είναι οι γκραφιτάδες;
Θα σου πω το εξής. Σε μια κοινωνία που σκοτώνονται παιδιά και όλοι είναι συμβιβασμένοι με το «Άκου- Βλέπε- Σώπα » και με το «Σώπα, γιατί και οι τοίχοι έχουν αυτιά», εγώ χαίρομαι που υπάρχουν κάποιο που δίνουν στους τοίχους στόμα.

Θεωρείς ότι πρέπει να επανέρθει στην πρότερή του κατάσταση το κτήριο του Πολυτεχνείου;
Εάν ντύσεις το παιδί σου πρόστυχα και το βγάλεις στο δρόμο, πρόστυχα θα του φερθούν.
Το ίδιο θα συμβαίνει και με το Πολυτεχνείο, εάν το κράτος δεν προστατέψει και δεν συντηρήσει την περιουσία του. Θα είναι υπεύθυνο για τις συνέπειες. Προσωπικά, θα ήθελα να επανέρθει στην αρχική του κατάσταση το Πολυτεχνείο, όπως και κάθε έργο τέχνης. Όμως, θα ήθελα, πρωτίστως, να μεριμνήσει η πολιτεία, έτσι ώστε να αποκατασταθούν τα πράγματα μέσα και γύρω από το κτήριο. Ας είναι το κτήριο του Πολυτεχνείου το τελευταίο πράγμα που θα πρέπει να αποκατασταθεί στην Αθήνα, γιατί όπως λέει και ένας στίχος ενός φίλου «τα ντουβάρια είναι ντουβάρια, δεν αλλάζουνε, δεν γίνεται να βγάλουν χέρια, να αγκαλιάσουνε»
Εμείς είμαστε που δίνουμε υπόσταση στα κτήρια. Εμείς οι άνθρωποι είμαστε τα πάντα. Αν αλλάξουμε εμείς, τότε υπάρχει ελπίδα.

Ποιος θεωρείς ότι είναι ο συμβολισμός του συγκεκριμένου graffiti;

Δεν μπορώ να γνωρίζω τι συμβολίζει. Αυτοί που το έκαναν είναι οι μόνοι που μπορούν να πουν τι συμβολίζει. Θα μπορούσα να σου πω και εγώ αυτά που ακούω από όλους. Ότι, δηλαδή, βλέπω την Guernica, ότι ανήκει στη βερολινέζικη σχολή ή ότι είναι μια ζέβρα σε οργασμό ή ένας παοκτζής σε gothic party. Το μόνο που ξέρω είναι ότι υπάρχει εκεί για να θυμίζει τη σαθρότητα του συστήματος και την αδιαφορία του. Τέλος, ένα graffiti έχει φωνή και αυτή η φωνή είναι που θα φτάσει στα αυτιά κάποιων και το Πολυτεχνείο θα έρθει στην κατάσταση που του αρμόζει.

 της Έλενας Σταματέλλου

 Και σχολιάζουμε...

Ένα γκράφιτι προκάλεσε «αναβρασμό».

Πόσα γκράφιτι βλέπουμε στο δρόμο κάθε μέρα και απλά τα προσπερνάμε; Πόσα γκράφιτι μένουν «απαρατήρητα»  στο κοινό «μάτι»;  Όλοι τα έχουμε παρατηρήσει αλλά κανείς μας δεν τα έχει δει.

Το τελευταίο διάστημα έχει προκληθεί ένας σάλος για το μαύρο «πέπλο» στο κτήριο του Πολυτεχνείο στη Στουρνάρη και φυσικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης βάλθηκαν  να βρουν τους «βάνδαλους» και τους «κακοποιούς».  Φυσικά, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ή να μην κουνήσει καταφατικά το κεφάλι , για την μεγάλη ιστορία που έχει το εν λόγω κτήριο. Μια ιστορία πρόσφατη που θα μπορούσε κανείς να πει πως οι «πληγές» που άφησε ο φασισμός και το αίμα των φοιτητών «βαραίνει» τους τοίχους. Πολλοί από εμάς, που είχαμε δικούς μας ανθρώπους που έζησαν αυτόν τον εφιάλτη, ανατριχιάζουμε όταν ανακαλούμε στην μνήμη μας αυτές τις στιγμές.

Όμως, την Ελλάδα έχουμε το κακό να βλέπουμε το δέντρο και να χάνουμε το δάσος. Ένα γκράφιτι προκάλεσε «αναβρασμό». Τα μέσα «πανικοβλήθηκαν» και ξεχύθηκαν να βρουν τους ένοχους. Και διερωτώμαι, μόνο αυτό το γκράφιτι – που θα μπορούσαμε να το πούμε και καλαίσθητο – πείραξε τα μέσα;  Τόσα γλυπτά, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το μήκος της Αττικής, βανδαλίζονται καθημερινά και κανείς δεν παραπονιέται.  Τόσοι ιστορικοί χώροι βρίσκονται έρμαια στα χέρια των «αγανακτισμένων» νέων και αντί να ενδιαφερθούμε γελάμε με τα δήθεν αστεία.

Όχι, δεν κατακρίνω την «τέχνη του δρόμου» , αντίθετα κατανοώ το κίνητρο. Η αντίδραση στο κατεστημένο είναι η βία και ο βανδαλισμός.  Βγάζουν τα άγρια συναισθηματά τους σε ότι είναι δημόσιο γιατί εκεί έγκειται όλο το βάρος της κληρονομίας που τους άφησαν οι προηγούμενες γενιές. Βγαίνει από μέσα τους χωρίς, ίσως, οι ίδιοι να αντιλαμβάνονται. Όχι, το γκράφιτι δεν είναι κακό. Υπάρχουν κάποια τα οποία είναι θαυμάσια και σίγουρα μπορούν να αποτελέσουν κομμάτι μιας μεταγενέστερης κληρονομίας. Όχι όμως εις βάρος της παλαιότερης. Το να διαγράψεις/καταστρέψεις το παρελθόν, δεν σου δίνει έναυσμα για το μέλλον αντίθετα σε κάνει να επαναλάβεις τα λάθη που έγιναν. Άλλωστε, είμαστε λαός με μνήμη «χρυσόψαρου» σωστά;

 Εύα Αμπλιανίτη

 Ο πολιτισμός άλλωστε είναι πιο πολύ ποτάμι και λιγότερο λίμνη.

Στις 14 Νοεμβρίου του 1973 ξεκίνησε η τριήμερη κατάληψη στο Πολυτεχνείο από τους φοιτήτες του με σκοπό την αντίσταση στην χούντα. Την 17η Νοεμβρίου έληξε με αιμοτοχυσία- κι υπήρξε μία από τις πιο αντιστασιακές κινήσεις στην σύγχρονη Ελλάδα.

Κάτι παραπάνω από 4 δεκαετίες μετά άλλη μία αντιστασιακή κίνηση λαμβάνει χώρα στο ίδιο μέρος : 'Ενας εκ των τοίχων του Πολυτεχνείου “ξύπνησε” ζωγραφισμένος με ένα γκράφιτι, έχοντας χάσει τα κλειδιά του και χωρίς να θυμάται πολλά από το προηγούμενο βράδυ.
Το περιεχόμενο δε του γκράφιτι τόσο άγνωστο όσο το πως βρέθηκε εκεί. Μπορεί να υποθέτουμε πως μοιάζει λίγο με την Γκερνίκα ή να λέμε πως δεν είναι ανάγκη να αναπαριστά κάτι συγκεκριμένο ή να το βρίσκουμε όμορφο ή άσχημο. Αλλά όλη αυτή η συζήτηση πάνω στο σχέδιο ίσως να μας αποπροσανατολίζει από την ουσία: Για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του McLuhan, “Το μέσο είναι το μήνυμα”. Όσο αυτό εφαρμόζει στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, άλλο τόσο βρίσκει έδαφος και στην τέχνη (άλλωστε και αυτή επικοινωνία είναι). Συνεπώς αντί του σχεδίου ενδεχομένως αυτό που πρέπει να κοιτάξουμε είναι ο καμβάς- θα δίναμε τόση σημασία στο ίδιο σχέδιο σε έναν άλλον τοίχο; Θα πάρω το ρίσκο να υποθέσω πως η απάντηση θα ήταν αρνητική. Αυτος ακριβώς ήταν κι ο σκοπός. Το Πολυτεχνείο ήταν μέρος του σχεδίου όπως ο φωτισμός είναι μέρος μιας ταινίας- χωρίς το φως δεν μπορεί να “δει” η κάμερα ώστε η χάρτινη ιστορία να γραφτεί στο φιλμ και να φτάσει τους θεατές. Βέβαια αν ένα σχέδιο χρειάζεται έναν διάσημο καμβά για να αναδειχθεί, μάλλον δεν είναι άξιο ανάδειξης. Μπορεί όμως η κίνηση να είναι.                                                                                         

Ήταν λίγο έως πολύ μία κίνηση οικοποίησης, κιίσως λίγο πιο επιθετικά από αυτό, μια κίνηση από πολλές απόψεις κτητική. Όχι μόνο η καλλιτεχνική ομάδα που ανέλαβε το έργο αλλά όλος ο χώρος- και με αυτό αναφέρομαι στην οδό Στούρναρη και την περιοχή των Εξαρχείων σαν σύνολο(άνθρωποι, κτίρια, δρόμοι)- σαν να διεκδυκούσε το Πολυτεχνείο να μοιάζει λιγότερο “ξένο”. Αφού το κτήριο βρίσκεται εκεί έξω για να εξυπηρετεί και να χρησιμοποιήται και “αναπνέει” με την πόλη, πρέπει να ανήκει και σε αυτήν. Γιατί αν το Πολυτεχνείο είναι ένας χώρος
“αποστασιοποιημένος” από το περιβάλλον του, “αποστασιοποιούνται” κι αυτά που πρεσβεύει. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η κίνηση δεν είναι απλά μια απόπειρα αισθητικού(πετυχημένου ή ανεπιτυχούς) παντρέματος του κτηρίου με τον χώρο, αλλά κι η διάθεση υπενθύμισης, ανάδειξης ή εγκόλπωσης των ιδεών, που πρεσβεύει και που το μη “ανήκειν” του κτηρίου μπορεί να κράτησε σε απόσταση. Επομένως δεν είναι απίθανο αυτός να είναι ο τρόπος(συνειδητά ή όχι) διεκδύκησης τους ως μέρος του σύγχρονου πολιτισμού.
Ο πολιτισμός άλλωστε είναι πιο πολύ ποτάμι και λιγότερο λίμνη. Κινείται, φαρδαίνει, ρηχαίνει, αλλάζει μορφή και παρασύρει, όπως τρέχει, πράγματα που συναντά στον δρόμο- μερικά είναι σκουπίδια κι άλλα το πλουτίζουν. Έτσι το Πολυτεχνείο φέρει την ιστορία που έγραψαν γι' αυτό οι φοιτητές του το '73 και τώρα φέρει (μάλλον όχι για πολύ) και αυτήν που έγραψε πάνω σε αυτό μια όμαδα καλλιτεχνων. Αν βρωμίζει ή πλουτίζει το Πολυτεχνείο θα το έδειχνε ο χρόνος, αν είχε την ευκαιρία. Στην πρώτη περίπτωση θα έφευγε και στην δεύτερη θα παρέμενε. Κι αν αυτό συνέβαινε μπορεί να μην ήταν απλά ένα γκράφιτι πάνω στο Πολυτεχνείο αλλά κάτι παραπάνω, καθως κατά τον Γκοντάρ στην τέχνη 1+1=3.
Σε κάθε περίπτωση, ζούμε στη μετανεωτερικότητα. Φοράμε chanel με zara. Κανουμε την αυτοαναφορικότητα αυτοσαρκασμό. Έχουμε απομιμίσεις των πυραμίδων- casino στο Las Vegas. Μπορούμε σίγουρα, έστω για λίγο, να φορέσουμε μια αυτοαναφορική απομίμηση της Γκερνίκας στο Πολυτεχνείο και να του επιτρέψουμε ένα άσχημο hang over.

Έλενα Στεφανάτου