«Η χώρα μας χρειάζεται σοβαρότητα και αυτοσυνειδησία»

Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 2 Μαρτίου 2014

Η σκέψη των πρωτοπόρων εκείνων φιλοσόφων έχει διαχρονική και αμείωτη αξία· αποτελεί παρακαταθήκη ορθολογικής σκέψης και έμπνευσης, για το σύνολο των προβλημάτων και σήμερα: πολιτικών, οικονομικών, αισθητικών κ.λπ.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον ΓΙΩΡΓΟ ΚΙΟΥΣΗ http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes--politismos&id=418048

«Κόσμον τόνδε τον αυτόν απάντων ούτε τις των θεών ούτε των ανθρώπων εποίησεν, αλλ' ην αεί, έστιν και έσται, πυρ αείζωον, απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα» (Ηράκλειτος, Β 52).

«Η Σχολή των Αθηνών» του αναγεννησιακού ζωγράφου Ραφαήλ στο Βατικανό Πριν από λίγες ημέρες, στη διάλεξη που έδωσε στην «Ανοιχτή Τέχνη», μάγεψε το κοινό σε μια εξαιρετική φιλοσοφική βραδιά. Αλλωστε επί δεκαετίες ήταν σχεδόν αδύνατο να παρακολουθήσει κάποιος ακόμα και στο πανεπιστήμιο αντίστοιχο θέμα, αφού δεν υπήρχαν τα πλήρη κείμενα και πλήρης απόδοσή τους: Η «Εισαγωγή στους Προσωκρατικούς Φιλοσόφους» από τον ομότιμο καθηγητή Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Βασίλη Κύρκο, που μόλις πρόσφατα απέδωσε πρώτη φορά ολόκληρο το μεγαλειώδες τρίτομο έργο, τα «Σωζόμενα των Προσωκρατικών Φιλοσόφων» (εκδ. Παπαδήμα), στη σύγχρονη ελληνική μας γλώσσα.

Οι περίφημοι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Πυθαγόρας, Ηράκλειτος, Αναξαγόρας, Δημόκριτος, Γοργίας και δεκάδες άλλοι της «Δημοκρατίας των Μεγαλοφυών») έχουν επηρεάσει τα μεγαλύτερα πνεύματα του σύγχρονου κόσμου, από τον Νίτσε μέχρι τον Στίβεν Χόκινγκ. Θεωρούνται οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκριμένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της παράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν, αφορούν κυρίως την Κοσμογονία ως απάντηση στο ερώτημα για τη γένεση του κόσμου, την Κοσμολογία ως απάντηση στο ερώτημα για την υφή και τη λειτουργία του κόσμου, και τη Γνωσιολογία, για το ερώτημα ποιες είναι οι δυνατότητες και τα όρια της ανθρώπινης σκέψης.
Ο κ. Κύρκος εξηγεί γιατί ακριβώς αυτοί οι φιλόσοφοι είναι οι πρώτοι στη διεθνή Ιστορία που ερμήνευσαν με λογική τον κόσμο και τη δημιουργία του, αλλά και τον κόσμο του ανθρώπου, ενώ τονίζει γιατί η προσωκρατική φιλοσοφία, με τον ελληνικό ορθολογισμό στην κορύφωσή του, έχει θέσει και έχει απαντήσει σχεδόν σε όλα τα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο από υπάρξέως του.
* Ηταν φιλόσοφοι του αρχαίου Ελληνισμού από το 650 έως το 450 π.Χ.;
- Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι ανήκουν στην εποχή του αρχαϊκού και του μείζονος Ελληνισμού (Θράκη, Ιωνία, Κάτω Ιταλία), δηλαδή περίπου από το 650 έως το 450 π.Χ. Ηταν, πράγματι, οι πρώτοι διανοητές στην Ιστορία του δυτικού πολιτισμού, οι οποίοι αποδέσμευσαν την ανθρώπινη σκέψη από την κηδεμονία της θρησκείας, χωρίς να αρνούνται τους θεούς, και έδωσαν απαντήσεις στα ερωτήματα για τον κόσμο στηριγμένοι στον ανθρώπινο λόγο. Με λογικά επιχειρήματα αντιμετώπισαν τις προκλήσεις του κόσμου και της φύσεως, γι' αυτό χαρακτηρίζονται κοσμολόγοι (και η σκέψη τους κοσμολογική)· ο Αριστοτέλης τούς αποκαλεί φυσιολόγους.
* Είχατε μεταφράσει τους Προσωκρατικούς...
- Η μετάφραση των «Προσωκρατικών» (των Η. Diels και W. Kranz) στα νέα ελληνικά περιλαμβάνει τα «Αποσπάσματα», δηλαδή τον αυθεντικό λόγο των Προσωκρατικών φιλοσόφων, και τις «Μαρτυρίες», δηλαδή τις πληροφορίες για τη ζωή και το έργο τους, τις οποίες διέσωσε η παράδοση (τα κείμενα από τον 5ο αι. π.Χ. έως τον 14ο αι. μ.Χ., από τον Ηρόδοτο έως τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης). Γι' αυτό η μετάφραση αυτή είναι μοναδική. Ηταν για μένα το έργο αυτό (και τους συνεργάτες μου) μία πρόκληση και χρειάστηκαν περισσότερα από δέκα χρόνια για την ολοκλήρωσή του.
Παρ' ότι ασχολούμαι και μελετώ τον Αριστοτέλη και τη φιλοσοφία του μια ζωή, οι Προσωκρατικοί σημάδεψαν τη ζωή και τη σκέψη μου. Οι γνωστές δυσπλασίες της ελληνικής πνευματικής και κοινωνικής πραγματικότητας δεν επέτρεψαν να γίνει ευρύτερα γνωστό αυτό το έργο-σταθμός στα νεοελληνικά Γράμματα.
* Βοηθά η σκέψη τους στη σημερινή επίλυση πολιτικών και οικονομικών θεμάτων;
- Η σκέψη των πρωτοπόρων εκείνων φιλοσόφων έχει διαχρονική και αμείωτη αξία· αποτελεί παρακαταθήκη ορθολογικής σκέψης και έμπνευσης, για το σύνολο των προβλημάτων και σήμερα: πολιτικών, οικονομικών, αισθητικών κ.λπ. Ο καθαρός και πρωτογενής λόγος των Προσωκρατικών πάντοτε θα μας διδάσκει και θα μας φρονηματίζει. Η απροκατάληπτη ματιά τους και ο πυκνός λόγος, που χαρακτηρίζει τη σκέψη τους, μας αποκάλυψε το βάθος και την έκταση του νοήματος του κόσμου, χωρίς τη διαμεσολάβηση ενός εξωανθρώπινου παράγοντα, δηλαδή των θεών.
* Ο Στέλιος Ράμφος λέει πως «είμαστε ακόμη λογικά ανήλικοι»...
- Δεν μας απασχολούν αφορισμοί του τύπου «είμαστε ακόμη λογικά ανήλικοι» (Στέλιος Ράμφος) ή άλλα μεταφυσικά νεφελώματα, που διατυπώνονται με περισσή ευκολία από μερικούς διανοητές και άλλους αυτοσχέδιους «φιλοσόφους». Η χώρα μας και ο ταλαιπωρημένος λαός της χρειάζεται πρωτίστως σοβαρότητα και αίσθημα αυτοσυνειδησίας, δηλαδή να πάψει να φαντασιώνεται και να εκτρέφει ψευδαισθήσεις μεγαλείου και μοναδικότητας.
* Ετοιμάζετε τους σοφιστές;
- Να κλείσουμε τους Προσωκρατικούς. Η σκέψη τους αποτελεί πάντοτε άπεφθο θησαυρό σοφίας και ευβουλίας για όλο τον κόσμο (και όχι μόνο για τους σημερινούς Ελληνες). Αυτό τον καιρό μελετώ και ετοιμάζω την έκδοση με μετάφραση και σχολιασμό των Σοφιστών και της Ρητορικής του Αριστοτέλη.