Από το βασίλειο της Πρωσίας ώς τους τεκέδες του Πειραιά

Ελληνες οργανοπαίχτες στο καφενείο «Open Heart» στο Σολτ Λέικ Σίτι των ΗΠΑ, γύρω στο 1920. Ορθιος, ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού Μανώλης Κατσανέβας

 

 

 

 

 

 

 

Εκεί που ακούστηκαν οι πρώτες πενιές

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: Ποια είναι η πρώτη ηχογράφηση μπουζουκιού; Οι προφορικές αναφορές για την ύπαρξη ηχογραφήσεων με μπουζούκι σε κυλίνδρους της εποχής του 1900 έως και τις πρώτες μηχανικές ηχογραφήσεις της δισκογραφίας σε Κωνσταντινούπολη και Αθήνα δεν έχουν μέχρι στιγμής επιβεβαιωθεί.

Ετσι, όπως αναφέρει ο συγγραφέας και συλλέκτης Σταύρος Κουρούσης, συνοψίζοντας και στοιχεία από παλιότερη έρευνα του Μάρκου Δραγούμη, τα πρώτα ηχητικά ντοκουμέντα τοποθετούνται το 1917 στο Γκέρλιτς της Γερμανίας για λογαριασμό της Φωνογραφικής Επιτροπής του τότε Βασιλείου της Πρωσίας, που ηχογράφησε… αιχμαλώτους του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Εκεί με κυλινδρικό γραμμόφωνο οι άνθρωποι της εταιρείας ηχογραφούν ξένες μουσικές παραδόσεις (από ψαλμούς μέχρι παραμύθια) σε 175 στρατόπεδα. Στο Γκέρλιτς γράφονται εβδομήντα κύλινδροι με ήχους ελληνικού ενδιαφέροντος και ανάμεσά τους έχει διασωθεί το σμυρναίικο «Χήρα να αλλάξεις όνομα» που τραγουδά ο σερβιτόρος Απόστολος Παπαδιαμάντης. Κι αν κάτι σας θυμίζει το επίθετο, σημειώστε πως ήταν ανιψιός του μεγάλου σκιαθίτη λογοτέχνη - και σερβιτόρος στο επάγγελμα. Μπουζούκι εδώ παίζει ο Συριανός (με καταγωγή και από τη Μύκονο) Κώστας Καλαμαράς, ενώ μαζί τους βρίσκεται και ο ιεροψάλτης Κωνσταντίνος Βοργιάς.

Σε έρευνα που διεξήγαγε ο Κουρούσης στο αρχείο του Πανεπιστημίου Χούμπολντ του Βερολίνου βρήκε πως οι ηχογραφήσεις αυτές καταλαμβάνουν πέντε κυλίνδρους και έναν δίσκο γραμμοφώνου. Οι κύλινδροι προηγούνται μάλιστα του δίσκου και είναι οι εξής: «Αμανές σμυρναίικος», «Αμανές σμυρναίικος», «Η Χήρα» και «Ταμπαχανιώτικος μανές».

Ετσι, ο Καλαμαράς, τσιγαροποιός στο επάγγελμα, βάσει της έρευνας του Κουρούση, αποτελεί την πρώτη καταγεγραμμένη παρουσία οργανοπαίκτη μπουζουκιού σε δίσκο γραμμοφώνου.

Ας δούμε όμως τις επόμενες πρώτες ηχογραφήσεις σε δίσκους γραμμοφώνου, πολλά χρόνια πριν κάνει την εμφάνισή της η ξακουστή τετράς των Μάρκου Βαμβακάρη, Στράτου Παγιουμτζή, Γιώργου Μπάτη και Ανέστη Δελιά που έβαλε τα θεμέλια στο πειραιώτικο ρεμπέτικο και λαϊκό τραγούδι (1934).
Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1926 στο Σικάγο και στην εταιρεία Victor ηχογραφούνται οι «Τρεις λυγερές» και ο «Σκαλτσοδήμος». Πρόκειται, όπως αναφέρει ο Σταύρος Κουρούσης, για την πρώτη ιστορική ηχογράφηση μπουζουκιού, πιθανότατα ταμπουρά, σε δίσκο γραμμοφώνου με τον Κωνσταντίνο Κοκοτή (μπουζούκι) και τον Ιωάννη Σφοντιλλιά (αρμόνικα) σε δύο δημοτικά τραγούδια. Δύο χρόνια μετά ηχογραφούνται στη Νέα Υόρκη έξι τραγούδια από την ορχήστρα του Γρεβενιώτη Γεωργίου Κασσάρα ή Κασιάρα (κορνέτα) με συνοδεία οργάνων από βιολί, μπουζούκι, κύμβαλο. Το μπουζούκι εδώ παίζεται από άγνωστο εκτελεστή και έχει συνοδευτικό χαρακτήρα. Την ίδια χρονιά όμως - μιλάμε για το 1928 - πάλι στη Νέα Υόρκη το «Λημνέικο ζεϊμπέκικο» (ένα οργανικό κομμάτι με μπουζούκι, λαούτο, καστανιέτες και σφύριγμα από τον λημνιό τραγουδιστή Γεώργιο Δεληγιώργη) έχει μια πρωτιά ιστορικής σημασίας: είναι το πρώτο ζεϊμπέκικο που ηχογραφήθηκε ποτέ με μπουζούκι.

Παρ' όλα αυτά, τον Δεκέμβριο του 1928 (πάλι στη Νέα Υόρκη) έχουμε τα πρώτα και σπουδαιότερα δείγματα μοναχικού μπουζουκιού με εκτελεστή τον Μανώλη Καραπιπέρη. «Τούτοι οι μπάτσοι που 'ρθαν τώρα» και «Από κάτω από τις ντομάτες» με τραγουδιστή τον Γιαννάκη Ιωαννίδη και βέβαια τα «Αϊδίνικο ζεϊμπέκικο», «Φατιμέ ζεϊμπέκικο», «Αϊβαλιώτικο ζεϊμπέκικο» και «Σωκιανί ζεϊμπέκικο».

Η έρευνα οδήγησε και σε ένα ακόμη άγνωστο αλλά σημαντικό στοιχείο: το 1931 και για λογαριασμό της Columbia έχουμε την πρώτη ηχογράφηση μπουζουκιού στην Ελλάδα, αφού τότε οι Θανάσης Μανέτας και Ιωάννης Λειβαδίτης ηχογραφούν τα «Δίστιχα του μάγκα» και το «Καλέ μάνα δεν μπορώ», αν και πρέπει να φτάσειτο 1932 για να ηχογραφηθούν το «Μυστήριο» και το «Μινόρε του τεκέ» από τον λάκωνα μπουζουξή Ιωάννη Χαλικιά και τον κιθαρίστα Σοφοκλή Μιχελίδη, που θα σημειώσουν τεράστια εμπορική επιτυχία και θα ανοίξουν τους ασκούς του Αιόλου για την καθιέρωση και ευρεία διάδοση του μπουζουκιού. «Μόνο τότε και με τις μεγάλες πωλήσεις οι εταιρείες σκέφτονται ότι αξίζει να το παλέψουν και ηχογραφούν με μπουζούκι», συμπληρώνει ο Σταύρος Κουρούσης. Και είναι ειρωνεία της Ιστορίας πως από το 1932 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '50, που μεσουρανεί το μπουζούκι, μεσολαβούν μόνο 18 χρόνια, μια Κατοχή και χιλιάδες καημοί που θα μετουσιωθούν στο θαύμα του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού. 

Πάνω: Ο Θανάσης Μανέτας διακρίνεται στην πάνω σειρά, δεύτερος από δεξιά, με την παρεά του στην Αθήνα, δεκαετία του 30. Δεξιά, η μοναδική ίσως φωτογραφία αυθεντικού Κουτσαβάκη στην Πλάκα της δεκαετίας του 1880

Αριστερά, ο πρωτοπόρος του μπουζουκιού Τσαγγούρης (στο κέντρο) το 1900 στις φυλακές Ακροναυπλίας και δεξιά, ο Κωνσταντίνος Κοκοτής, ένας από τους πρώτους έλληνες που ηχογράφησαν στην Αμερική 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 29/06/2013 08:00 |  http://www.tanea.gr/news/culture