Αποσιωπούν την πυρπόληση της Σμύρνης

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Σάββατο 1 Ιουνίου 2013

Αποσιωπούν την πυρπόληση της Σμύρνης

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ

Λέει για τους συμπατριώτες της η Τουρκάλα σκηνοθέτις Νεσρίν Καζάνκαγια. Στην Αθήνα φέρνει την παράσταση του έργου της «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» (5-6 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών)

Ο «συνωστισμός» της Μαρίας Ρεπούση κόντεψε να προκαλέσει νέο εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα. Ενενήντα χρόνια μετά, η καταστροφή της Σμύρνης εξάπτει ακόμη πάθη. Στην Τουρκία; «Οι πληγές έχουν κλείσει. Αλλά από την εποχή του Κεμάλ Ατατούρκ όλοι οι κρατικοί φορείς και τα σχολικά εγχειρίδια διαχωρίζουν εμφαντικά τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο των ξένων από το δικό μας πόλεμο για εθνική ανεξαρτησία. Η μεγάλη φωτιά που κατέστρεψε τη Σμύρνη έχει εξαλειφθεί από τα βιβλία της Ιστορίας μας. Ακόμη και οι σημερινοί κάτοικοι της Σμύρνης δεν γνωρίζουν για την πυρκαγιά, παρ' όλο που τα γεωπολιτικά ιμπεριαλιστικά συμφέροντα έχουν στραφεί στη Μέση Ανατολή και η διένεξη Ελλήνων και Τούρκων είναι πλέον ξεχασμένη», αποκαλύπτει η Τουρκάλα σκηνοθέτις, θεατρική συγγραφέας, ηθοποιός και καλλιτεχνική διευθύντρια του Theatre Pera, Νεσρίν Καζάνκαγια, η οποία έρχεται στην Αθήνα φέρνοντας την παράσταση του έργου της «Ω Σμύρνη μου, όμορφή μου Izmir» (5-6 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών).


«Οσοι βρίσκονταν με ανοιγμένους χάρτες στο λιμάνι της Σμύρνης και σημείωναν επάνω τους κόκκινες γραμμές δεν ήταν ούτε Ελληνες ούτε Τούρκοι. Ομως τα ίδια "παιχνίδια" παίζονται ακόμα. Χθες στη Γιουγκοσλαβία, σήμερα στη Μέση Ανατολή. Πρέπει να γνωρίζουμε και να ερμηνεύουμε σωστά την Ιστορία μας», υποστηρίζει.
Κάτι που προσπάθησε η ίδια να κάνει όταν πήρε την απόφαση να συγγράψει ένα θεατρικό που να «λαμβάνει χώρα στη Σμύρνη, μόλις μία μέρα πριν από το βίαιο ξεριζωμό μιας ελληνικής οικογένειας». Εστιάζοντας αποκλειστικά στις συνέπειες του ιμπεριαλιστικού πολέμου στις ζωές των απλών ανθρώπων. «Δεν προβαίνω σε ιστορικούς προσδιορισμούς. Το έργο δεν είναι ντοκιμαντέρ», διευκρινίζει. Προτού ξεκινήσει τη συγγραφή πραγματοποίησε μεγάλη έρευνα σε τουρκικές και διεθνείς πηγές, που διήρκεσε ένα χρόνο. Τι ανακάλυψε; «Οτι γνωρίζουμε ελάχιστα για την παλιά Σμύρνη. Η επίσημη Ιστορία αφηγείται το κοινό παρελθόν στις ελληνικές και τουρκικές κοινωνίες από την οπτική γωνία της πολιτικής κάθε χώρας».
Σκηνή από την τουρκική παράσταση για την Καταστροφή της Σμύρνης Υπάρχει ένα σημείο στη βιογραφία της που συνετέλεσε καταλυτικά ώστε να ασχοληθεί με τη Σμύρνη: «Η οικογένειά μου έχει ζήσει στη Σμύρνη περισσότερο από 100 χρόνια». Οι ρίζες της ωστόσο ανιχνεύονται στην Κρήτη, στη Θεσσαλονίκη και στην Αλβανία. Το ελληνικό στοιχείο είναι, με άλλα λόγια, στη ζωή της πάντοτε παρόν. «Μεγάλωσα σε μια γειτονιά με Ελληνες γείτονες», μας λέει. Γι' αυτό η ελληνική γλώσσα τής είναι εξαιρετικά οικεία. «Προσπαθούμε και μιλάμε ελληνικά και στην παράσταση. Θα ακούσετε ακόμα και ελληνικούς σκοπούς - εκτός από τους τουρκικούς. Μάλιστα, χρησιμοποιώ και τον Ομηρο ως σύμβολο. Και είναι πραγματικά μια πολύ ενδιαφέρουσα σύμπτωση το ότι μια ημέρα πριν από τη δική μας πρεμιέρα στην Αθήνα ένας Ελληνας σκηνοθέτης ανεβάζει την "Ιλιάδα"!»
Στην οικογένειά της η μνήμη της Σμύρνης δεν συνδέεται πάντως με το τραύμα του ξεριζωμού. Κανένας δεν «ανταλλάχθηκε». «Είχαν όλοι τους προλάβει να μεταναστεύσουν νωρίτερα». Τύχη ή προνοητικότητα;
Τι σημαίνει, τι συμβολοποιεί διαχρονικά για τη σκηνοθέτιδα η Σμύρνη; «Εναν από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς στη διεθνή ιστορία. Ακόμη και σήμερα, παραμένει η πιο προοδευτική, δημιουργική και ζωντανή πόλη της Τουρκίας. Μια πόλη που συνδημιουργήθηκε από μια κοσμοπολίτικη κοινωνία, η οποία απαρτιζόταν από Τούρκους, Ελληνες, Αρμενίους, Εβραίους και Λεβαντίνους, οι οποίοι κατόρθωσαν να συζήσουν περίπου έναν αιώνα, έχοντας διαφορετικά θρησκευτικά πιστεύω και μιλώντας άλλες γλώσσες. Το πολυφυλετικό, συναρπαστικό "μαργαριτάρι του Αιγαίου" καταστράφηκε το 1922 από μια φθονερή πυρκαγιά. Κι ένας θρυλικός πολιτισμός έγινε στάχτη, όπως και η Ατλαντίδα. Εξαφανίστηκε. Οι αναμνήσεις των ανθρώπων της που γιόρταζαν ακόμη και τις θρησκευτικές γιορτές τους μαζί, έχοντας άλλη πίστη, βρίσκονται πλέον σε βιβλία. Η θαυμάσια αρχιτεκτονική της πόλης, με τα θέατρα, τα σινεμά, τις βιβλιοθήκες, τα καταστήματα, το πλουσιότερο εμπορικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπάρχει πλέον μόνο στις καρτ ποστάλ. Το έδαφος που γέννησε έναν αρχαίο πολιτισμό και μυθολογικές ιστορίες έγινε επίσης το έδαφος για μια καταστροφή». Τι την προκάλεσε; «Οι εθνικιστικές προκλήσεις και ο ιμπεριαλιστής θεός του πολέμου», απαντά. «Και έτσι καταστράφηκε το παρελθόν και των δύο κοινωνιών. Οι άνθρωποι που εξορίστηκαν από το γενέθλιο τόπο έχασαν το παρελθόν τους. Αλλά το να θυμόμαστε το τραγικό τέλος της Σμύρνης είναι κάτι που μπορεί να συνεισφέρει στην ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξής μας».
Στη δωδεκάχρονη ζωή του το Theatre Pera αισθάνεται, όπως υποστηρίζει η Νεσρίν Καζάνκαγια, «αμείωτη υπευθυνότητα απέναντι στο παρελθόν και στο μέλλον». Και σήμερα «ανοίγει ένα μικρό παράθυρο σε ένα τραγικό κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας μας, καλώντας το κοινό να αναστοχαστεί πάνω στην πρόσφατη ιστορία του».