Η Φιλοσοφία μπορεί να διδαχθεί στα σχολεία μέσα και από ταινίες

02/05/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Στέλιος Βιρβιδάκης

Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με μεγάλη εμπειρία, στη Γαλλία και εδώ, για το πώς μπορούν οι νέοι να προσεγγίσουν δημιουργικά το μάθημα της Φιλοσοφίας, ο Στέλιος Βιρβιδάκης μάς μιλά για το Φιλοσοφικό Λεξικό του Κέμπριτζ, την ελληνική έκδοση του οποίου επιμελήθηκε.

Της Νόρας Ράλλη
Σήμερα το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών θα είναι ανοιχτό στο κοινό από τις 7 το απόγευμα έως τις 2 το πρωί του Σαββάτου, για τη Νύχτα της Φιλοσοφίας. Από το 2010 που ξεκίνησε ο θεσμός στο Παρίσι, πάνω από 1.800 άτομα παρακολουθούν τις διαλέξεις, βλέπουν ταινίες ή παραστάσεις. Σήμερα, περισσότεροι από σαράντα Ελληνες και Γάλλοι φιλόσοφοι, διανοούμενοι και καλλιτέχνες συμμετέχουν, σε διάφορους χώρους του Ινστιτούτου, σε δρώμενα με κεντρικό θέμα τον Λόγο.


Μεταξύ αυτών και ο καθηγητής Φιλοσοφίας του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Στέλιος Βιρβιδάκης, που επιμελήθηκε (μαζί με τον Γιώργο Ξηροπαΐδη) την ελληνική έκδοση του φιλοσοφικού Λεξικού του Κέμπριτζ από τις εκδόσεις «Κέδρος». Πρόκειται για το πλέον έγκυρο λεξικό φιλοσοφίας στον κόσμο, γραμμένο από μια διεθνή ομάδα 440 συγγραφέων-επιστημόνων. Συγκροτείται από 4.727 λήμματα και καλύπτει όλο το φάσμα της Φιλοσοφίας.

• Η ελληνική έκδοση του Φιλοσοφικού Λεξικού του Κέμπριτζ. Δύσκολο εγχείρημα;

«Πρόκειται για ένα πολύχρονο εγχείρημα, στην υλοποίηση του οποίου παρουσιάστηκαν προβλήματα, όπως το να βρεθεί ο ειδικός γνώστης του κάθε θέματος, που συχνά δεν είχε την απαιτούμενη μεταφραστική δεινότητα. Η παρέμβαση των επιμελητών, του συναδέλφου Γιώργου Ξηροπαΐδη και η δική μου, χρειάστηκε για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του συνολικού ελέγχου και η διαμόρφωση ενός κατά το δυνατόν ενιαίου ύφους».

• Πόσο σημαντικό είναι ότι ένας ελληνικός εκδοτικός οίκος επιχείρησε κάτι τέτοιο;

«Πολύ σημαντικό παρά τις αντιρρήσεις ή τις ενστάσεις που θα μπορούσαν να προβληθούν, σε σχέση με το ότι επελέγη να μεταφραστεί ένα ξενόγλωσσο λεξικό, αντί να γίνει προσπάθεια συγκρότησής του απευθείας από Ελληνες επιστήμονες. Το Φιλοσοφικό Λεξικό του Κέμπριτζ είναι ευρέως αποδεκτό, περιέχει άρτια λήμματα και μια μικρή εισαγωγή για το καθένα. Δεν είναι μια απλή παράθεση πληροφοριακού υλικού».

• Σε ποιους απευθύνεται;

«Στον μέσο μορφωμένο αναγνώστη, ο οποίος θέλει να ασχοληθεί έστω και στοιχειωδώς με τη Φιλοσοφία, αλλά και στον μελετητή με ειδικά ενδιαφέροντα. Για να αξιοποιηθεί σωστά, απαιτείται να το πλησιάσει κάποιος με όρεξη, να δουλέψει μαζί του. Οπως όλα τα λεξικά, δεν προσφέρεται για «έτοιμη τροφή», αλλά για παροχή της πρώτης ύλης για βαθύτερο στοχασμό».

• Ποια η σημασία μιας τέτοιας έκδοσης για τα ελληνικά γράμματα;

«Είναι πολύ μεγάλη, γιατί ένα από τα προβλήματα της ελληνικής φιλοσοφικής κοινότητας είναι ότι δεν υπάρχει μια κοινή γλώσσα και ορολογία. Το Φιλοσοφικό Λεξικό παρέχει ένα σύνολο ορολογίας για φιλοσοφικές έννοιες, που πριν δεν υπήρχε. Κατά τη διαδικασία της επιμέλειάς του χρειάστηκε να αναπτυχθεί γνήσιος φιλοσοφικός στοχασμός για την απόδοση των όρων, αλλά και για τη δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας να τους αποδώσει. Πολλές φορές χρειάστηκε να ανατρέξουμε σε αρχαιοελληνικά κείμενα. Προσωπικά, δούλεψα πάνω από δύο χρόνια γι’ αυτό. Υπάρχει η πρότασή μας προς τον εκδοτικό οίκο για επανέκδοση, ώστε να διορθωθεί και να εμπλουτιστεί ακόμη περισσότερο»

• Εχετε ασχοληθεί και με τη συγγραφή σχολικού εγχειριδίου της Φιλοσοφίας. Με ποιον τρόπο θα πρέπει να διδαχτεί η Φιλοσοφία στους σημερινούς νέους, τι πρέπει να ξέρει ο καθηγητής;

«Για τη διδασκαλία της Φιλοσοφίας έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες κατά καιρούς. Η δική μου εμπλοκή ξεκινά από το 1990, οπότε και ανέλαβα σχετική έρευνα στη Γαλλία, όπου υπάρχει μεγάλη παράδοση της διδασκαλίας της Φιλοσοφίας στη Μέση Εκπαίδευση. Στην Ελλάδα η Φιλοσοφία διδασκόταν κυρίως μέσω της ιστορίας της, με έντονο ελληνοκεντρικό χαρακτήρα. Με εισήγηση της ειδικής επιτροπής προγράμματος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ο χαρακτήρας της διδασκαλίας μετατράπηκε από ιστορικός σε προβληματοκεντρικό, με άξονα τη διερεύνηση συγκεκριμένων φιλοσοφικών προβλημάτων: Τι αποτελεί γνώση; Τι είναι δίκαιη πράξη; Τι θεωρούμε ηθικά ορθό; Τι σημαίνει “σκέφτομαι λογικά”; Τι είναι το ωραίο; Δυστυχώς οι περισσότεροι διδάσκοντες δεν είχαν τις απαραίτητες εξειδικευμένες γνώσεις και δεν μπορούσαν να συνηθίσουν στη σκέψη ότι αυτό το μάθημα διαφέρει από όλα τα άλλα, ότι αφήνει τα ερωτήματα ανοικτά, ότι δεν υπάρχει μόνο μία ορθή απάντηση. Οπότε, αντέδρασαν. Η δική μας προσέγγιση ήταν διαθεματική, με συνεχείς προτροπές προς τους μαθητές να δουν ταινίες, να διαβάσουν λογοτεχνικά έργα ή να μελετήσουν ζωγραφικούς πίνακες (που υπάρχουν αρκετοί στο βιβλίο), ως ερεθίσματα για φιλοσοφικό στοχασμό για τα ίδιους, αλλά και για τους δασκάλους. Ωστόσο, η παιδεία μας κυριαρχείται από κουλτούρα αποστήθισης. Εμείς ενθαρρύναμε και τη διεπιστημονικότητα μέσα στην τάξη, δηλαδή προτείναμε να υπάρχει συνεργασία του φιλολόγου και με τον μαθηματικό ή τον φυσικό, καθώς η Φιλοσοφία αφορά σε μεγάλο βαθμό και τις θετικές επιστήμες. Για την επόμενη χρονιά υπάρχει πρόβλεψη να διδαχθεί και στους μαθητές της θετικής κατεύθυνσης, κάτι το οποίο αποτελούσε αίτημά μας εδώ και χρόνια, αλλά με την προϋπόθεση ότι οι διδάσκοντες θα προετοιμαστούν κατάλληλα»

*INFO: Στο Γαλλικό Ινστιτούτο (Σίνα 31) θα γίνουν προβολές ταινιών και σχολιασμός για τις προσωπικότητες των Εμμανουέλ Λεβινάς, Ζαν – Φρανσουά Λιοτάρ και Σάμιουελ Μπέκετ, θεατρική παράσταση «Schopenhauer», ανάγνωση του έργου του Γοργία «Ελένης εγκώμιον», μελοποιημένη ποίηση του Μισέλ Ντεγκί, οπτικοακουστική εγκατάσταση, και πολλά άλλα δρώμενα. Είσοδος ελεύθερη. Λεπτομέρειες στο www.ifa.gr

n.ralli@efsyn.gr