Μια υποδειγματική κατοικία

04/05/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Σε διεθνή έκθεση το εξοχικό σπίτι των Ζάννα στον Οξύλιθο.

       

Του Δημήτρη Γκιώνη

Ηταν στα χρόνια της δικτατορίας, όταν ο συγγραφέας Παύλος Ζάννας (1929 – 1989), που -δέσμιος της χούντας για την αντιδικτατορική του δράση- μόλις είχε αποφυλακιστεί λόγω ανηκέστου βλάβης, αναζητούσε μαζί με τη σύζυγό του, την πιανίστα Μίνα, μια περιοχή για να χτίσουν ένα απλό σπίτι στην εξοχή, μακριά από οικισμούς, με τις αναπόφευκτες «επιβλέψεις» των αρχών. Μια κατοικία που θα τους πρόσφερε τη μέγιστη, για τη σκοτεινή εκείνη εποχή, αίσθηση ελευθερίας που ο Παύλος είχε στερηθεί στη φυλακή.


Οι Αντωνακάκηδες

Επέλεξαν έναν τόπο απόμακρο, στην πλαγιά ενός υψώματος, απέναντι από τον μικρό οικισμό του Οξύλιθου (κοντά στην Κύμη, στην ανατολική Εύβοια), από τον οποίο τους χώριζε ένα μικρό ποτάμι – χείμαρρος, που λίγο παρακάτω κατέληγε στην κοντινή ακτή του Αιγαίου Πελάγους. Σ’ αυτόν τον τόπο και με ένα πρόγραμμα ελάχιστων απαιτήσεων, ζήτησαν από τους φίλους τους αρχιτέκτονες Σουζάνα και Δημήτρη Αντωνακάκη να τους σχεδιάσουν και να τους βοηθήσουν να χτίσουν μια κατοικία, κατά το δυνατόν, ανεξάρτητη και αυτόνομη.

Οι Αντωνακάκηδες ήδη εκείνη την εποχή είχαν βραβευτεί σε μια σειρά πανελλήνιων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Είχαν κατασκευάσει το Μουσείο της Χίου και μίνιμουμ κατοικίες σε οργανωμένα παραθεριστικά σύνολα.

Οπως αναφέρουν οι κατασκευαστές του, το σχέδιο που πρότειναν στο ζεύγος Ζάννα ήταν προσεκτικά προσαρμοσμένο στο δύσκολο οικόπεδο, αξιοποιούσε την κλίση του εδάφους και πολλαπλασίαζε τα ζητούμενα από το πρόγραμμα λίγα τ.μ., διαμορφώνοντας ένα δεύτερο υπαίθριο σπίτι. Ετσι η αυλή, με διπλό προσανατολισμό σε Ανατολή – Δύση, διασχίζει τους κλειστούς χώρους του σπιτιού και ανοίγεται σε καταπληκτική θέα προς τη θάλασσα, τα βουνά και το ύψωμα, όπου δεσπόζει στην κορυφή του ο Οξύλιθος.

Το σπίτι, με πολιτικό μηχανικό τον Γιώργο Μονεμβασίτη, ολοκληρώθηκε τη διετία 1973–1974, μακριά από εγκαταστάσεις παροχής ηλεκτρικού και νερού. Για το νερό κατασκευάστηκε μια στέρνα, όπως παλιά, ενώ το ηλεκτρικό αντικαταστάθηκε από φορητές λάμπες και συσκευές με γκάζι.

Παρ’ όλη την απόσταση από το χωριό, ο Παύλος και ιδιαίτερα η Μίνα, μετά τον θάνατό του, καλλιέργησαν δεσμούς με το χωριό και το σχολείο του, με εξαιρετικές εκδηλώσεις πολιτισμού, για μεγάλους και μικρούς, που έχουν αφήσει τα ίχνη τους στην περιοχή. Σ’ αυτό συνέβαλε και η ελκυστική απλή κατοίκηση του σπιτιού, που φιλοξένησε σπουδαία ονόματα της πνευματικής μας ζωής.

Στα 11 καλύτερα

Και περνάω στο δεύτερο μέρος του παρόντος, που αφορά την επιλογή αυτού του σπιτιού ανάμεσα σε έντεκα που χτίστηκαν τα τελευταία εκατό χρόνια, κυρίως στη βορινή ακτή της Μεσογείου, για την έκθεση «Mare Nostrum – Κατοικώντας τον Μεσογειακό Μύθο», στο Κέντρο Μεσογειακών Τεχνών Hotel des Arts στην Τουλόν, από 8 Μαρτίου έως 11 Μαΐου.

Δίπλα λοιπόν στα έργα διάσημων αρχιτεκτόνων, όπως οι Λε Κορμπιζιέ, Ζοζέπ Λουίς Σερτ, Γιορν Ούτζον, Αλβάρο Σίζα, κοντά στο σπίτι του συγγραφέα Κούρτσιο Μαλαπάρτε στο Κάπρι (όπου γυρίστηκε η ταινία του Ζαν Λικ Γκοντάρ «Περιφρόνηση»), εκτίθεται και το σπίτι των Ζάννα στον Οξύλιθο –μια όντως διεθνής τιμητική διάκριση.

Ο σημαντικός κριτικός Αρχιτεκτονικής Κένεθ Φράμπτον είχε περιλάβει το έργο αυτό των Αντωνακάκηδων στο βιβλίο του «Σύγχρονη Αρχιτεκτονική: Ιστορία και Κριτική», ενώ επιμελήθηκε και τη μονογραφία για το Atelier 66, του αρχιτεκτονικού γραφείου Αντωνακάκη (εκδ. Rozzoli – Ν. Υόρκη, 1985). Από αυτά τα βιβλία ανακάλυψε ο οργανωτής της έκθεσης Ζαν Λισιέν Μπονιλό, καθηγητής στην Ανωτάτη Αρχιτεκτονική Σχολή της Μασσαλίας και ιστορικός της Αρχιτεκτονικής, τους δύο αυτούς χαμηλών τόνων Ελληνες αρχιτέκτονες και το σπίτι στον Οξύλιθο. Και τότε απευθύνθηκε στον επίσης Ελληνα αρχιτέκτονα, καθηγητή στην Ανωτάτη Σχολή Αρχιτεκτονικής Paris la Villet Γιάννη Τσιώμη, ζητώντας του να γράψει για τον κατάλογο της έκθεσης ένα εκτενές κριτικό δοκίμιο για το σπίτι και να το εντάξει στο συνολικό έργο τους.

Επιστρέφοντας στην ίδια την κατοικία, οι δραστηριότητές της ανακόπηκαν με τον θάνατο της Μίνας Ζάννα τον περασμένο Δεκέμβριο, στα 81 της. «Μένει να ευχηθούμε μια καλή τύχη, ώστε να συνεχιστεί η σπάνια σχέση που καλλιέργησαν τόσα χρόνια οι κάτοχοί της», αναφέρουν οι κατασκευαστές της. (Το ζεύγος Ζάννα είχε αποκτήσει δυο γιους, τον Αλέκο και τον Ανδρέα).