Να ζείτε με αρχές, αυτό έχει σημασία

Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 18 Νοεμβρίου 2013

Εφυγε η νομπελίστρια συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ, στα 94 της

«Ποτέ δεν φοβήθηκα το θάνατο»

«Να ζείτε με αρχές, αυτό έχει σημασία», έλεγε

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Τι ωραίος θάνατος! Η νομπελίστρια συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ πέρασε στην αντίπερα όχθη καθώς κοιμόταν, τα ξημερώματα της Κυριακής, σε ηλικία 94 χρόνων, αφήνοντας ως παρακαταθήκη πάνω από πενήντα βιβλία που αγκαλιάζουν από τη γυναικεία χειραφέτηση και τον πολιτικό στοχασμό ώς το μυστικισμό και την επιστημονική φαντασία.

«Για να πω την αλήθεια, ποτέ δεν φοβήθηκα το θάνατο», έλεγε στη συντάκτρια της «Ε» Ιωάννα Νιαώτη το 1999. «Νομίζω ότι θα είναι μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Και δεν καταλαβαίνω γιατί αυτοί που είναι άθεοι ανησυχούν. Τους λέω "δεν έχετε τίποτε να περιμένετε". Ούτε οι χριστιανοί καταλαβαίνω γιατί φοβούνται, αφού πιστεύουν στη μετά θάνατο ζωή. Τους λέω "να ζείτε με αρχές, αυτό έχει σημασία». Η ίδια η Λέσινγκ, δεκαετίες τώρα, είχε ασπαστεί το σουφισμό.
Γυναίκα που είχε τα κότσια ν' αλλάξει κάμποσες φορές τη ζωή της, η Ντόρις Λέσινγκ υπήρξε μια ταξιδιώτισσα του 20ού αιώνα που υπερασπίστηκε ουμανιστικές αξίες χωρίς να εγκλωβιστεί σ' ετοιματζίδικες σκέψεις και δόγματα, μια ορκισμένη αντάρτισσα απέναντι στη βαρβαρότητα -του απαρτχάιντ, του πολέμου, του ολοκληρωτισμού- με μοναδικό όπλο την τέχνη της.
Γεννημένη ως Ντόρις Μέι Τέιλορ στην Περσία από Εγγλέζους γονείς, έναν τραπεζικό υπάλληλο και μια νοσοκόμα, η μετέπειτα συγγραφέας της «Καλής τρομοκράτισσας», του «Ενας καλός γάμος», του «Αγάπη ξανά», βρέθηκε στα πέντε της στην σπαρασσόμενη από τις φυλετικές διακρίσεις Ροδεσία, όπου οι γονείς της ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια καλαμποκιού.

Πριν καλά καλά μπει στην εφηβεία ωστόσο, διεκδίκησε την ελευθερία της: εγκατέλειψε το θρησκευτικό σχολείο όπου ασφυκτιούσε ως οικότροφος και φρόντισε να βιοπορίζεται αρχικά ως γκουβερνάντα και στη συνέχεια ως τηλεφωνήτρια, συμμετέχοντας παράλληλα σε αριστερές οργανώσεις.
Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1950 με το «Τραγουδάει το χορτάρι» (Γνώση, 1984), έργο εμπνευσμένο από τις ρατσιστικές εντάσεις στην Αφρική. Είχε μόλις εγκατασταθεί στη Βρετανία μαζί με το μικρότερο από τα τρία παιδιά της, έχοντας δύο αποτυχημένους γάμους πίσω της.
Εκείνη την περίοδο θα στρατευόταν στο βρετανικό Κ.Κ. απ' το οποίο σύντομα θ' αποχωρούσε απογοητευμένη, δίνοντας έκτοτε τη μάχη ως ενεργό μέλος του φιλειρηνικού κινήματος και ακτιβιστικών οργανώσεων εναντίον των πυρηνικών όπλων και των φυλετικών διακρίσεων.
Το παρθενικό μυθιστόρημα της Λέσινγκ γνώρισε αμέσως και καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία, αλλά εκείνο που έμελλε να την κάνει γνωστή σε όλο τον πλανήτη δεν ήταν άλλο από το «Χρυσό σημειωματάριο» που δημοσιεύτηκε το 1962: ένα πραγματικά πρωτοπόρο έργο, «από τα ελάχιστα εκείνα βιβλία που διαμόρφωσαν την αντίληψη του 20ού αιώνα για τη σχέση άνδρα και γυναίκας», όπως αποφάνθηκε το 2007 η Σουηδική Ακαδημία, απονέμοντάς της την ύψιστη λογοτεχνική τιμή.
Στο πρόσωπό της, η τελευταία τιμούσε μια «επική πένα της γυναικείας εμπειρίας, που με σκεπτικισμό, φλόγα και δύναμη οράματος υπέβαλε ένα διχασμένο πολιτισμό σε αυστηρό έλεγχο».
Ευαγγέλιο για τις φεμινίστριες και λαμπρό δείγμα μεταμοντέρνας γραφής, το «Χρυσό σημειωματάριο» πρωτοεκδόθηκε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις «Οδυσσέας» και σήμερα κυκλοφορεί από τον «Καστανιώτη», όπως και οι πιο πρόσφατοι λογοτεχνικοί της καρποί -«Ο Μπεν στον κόσμο», «Το πέμπτο παιδί», «Οι γιαγιάδες», «Η σχισμή». Βιβλία της έχουν εκδοθεί κι από τους «Κάκτο», «Κέδρο» και «Λιβάνη», ενώ το τελευταίο της μυθιστόρημα «Αλμπερτ και Εμιλι» (2008) παραμένει αμετάφραστο.
Σ' αυτό η Λέσινγκ ζωντάνεψε τα νεανικά χρόνια των γονιών της και τις πληγές τους από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, και σύμφωνα με τον επιμελητή του «Χάρμπερ Κόλινς» Νικ Πίρσον, είχε συνείδηση πως επρόκειτο για το κύκνειο άσμα της.
«Τη λάτρευα», δήλωνε χθες ο Πίρσον στην «Γκάρντιαν». «Οταν άρχισα να επιμελούμαι τα βιβλία της, είχε ήδη τεράστια φήμη και πηγαίνοντας να τη συναντήσω πρώτη φορά ήμουν τρομοκρατημένος. Και όμως, ήταν πολύ γοητευτική. Ενδιαφερόταν περισσότερο να μιλήσει για το τι έγραφαν και τι διάβαζαν οι νεότεροι ομότεχνοί της, παρά για τα δικά της έργα».
Ενώ η Ακαδημία τη βράβευε για το βιβλίο της, «Χρυσό σημειωματάριο», η Λέσινγκ έκανε τα ψώνια της Οι αντιρρήσεις της Λέσινγκ απέναντι στην «απερίσκεπτη και μηχανιστική υποτίμηση των ανδρών» από την «τεμπέλικη και ύπουλη» φεμινιστική κουλτούρα του 21ου αιώνα είχαν ενοχλήσει αρκετές ομόφυλές της τελευταία. Ακόμα και αυτό όμως έρχεται τώρα να ενισχύσει το μύθο της: η Λέσινγκ δεν μπήκε ποτέ της σε «κουτάκια», ήξερε πόσο ρευστή είναι η ανθρώπινη φύση και η δίψα της για αναθεώρηση ήταν διαρκής.