Αρχαίοι έρωτες και σύγχρονα ερωτηματικά Ένα μυστηριώδες επίγραμμα από τη Ρόδο

  από Archaeology newsroom - Τρίτη, 29 Οκτωβρίου 2013

Περί έρωτος και άλλων «δαιμονίων». Έτσι θα μπορούσε να τιτλοφορείται ένα άγνωστο μέχρι σήμερα επίγραμμα που βρέθηκε στην επιφάνεια οστράκου από τη Ρόδο και χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ. Οι επιστήμονες Αναστασία Δρελιώση-Ηρακλείδου και Νίκος Λίτινας ( Πανεπιστήμιο Κρήτης ) μελέτησαν το επίγραμμα, το οποίο και δημοσίευσαν μαζί με τις εκτιμήσεις τους στο τρέχον τεύχος ( 10-12 ) του περιοδικού Ευλιμένη.
Κατά τη διάρκεια ανασκαφών σε οικόπεδο στο κεντρικό νεκροταφείο της Ρόδου, διερευνήθηκε ​​βαθύς λάκκος γεμάτος με χώμα, με στοιχεία καύσης. Περιείχε σκελετικά υπολείμματα, πήλινες λάρνακες, θραύσματα αγγείων, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων, πολλά μικρά αντικείμενα και ένα μεγάλο αριθμό οστράκων. Όλα φαίνεται να μεταφέρθηκαν εκεί από αλλού για να αποτεθούν στον χώρο κατά πάσα πιθανότητα μετά από φυσική καταστροφή. Όσον αφορά το περιεχόμενο των ενεπίγραφων οστράκων, όλα αποτελούν καταγραφές. Ένα μόνο ξεχώριζε για το λογοτεχνικό του περιεχόμενο και παρουσιάζεται εδώ.

Με βάση παλαιογραφικά στοιχεία, το όστρακο μπορεί να χρονολογηθεί στο τέλος του τρίτου και το πρώτο μισό του δεύτερου αιώνα π.Χ. Ο γραφέας δεν χρησιμοποιεί πνεύματα, τόνους ή άλλα διακριτικά. Φωνολογικές εναλλαγές δικαιολογούνται ως τοπικά γλωσσικά χαρακτηριστικά. Στους στίχους 1-10 διατηρούνται δύο ελεγειακά δίστιχα και οι στίχοι 11-14 περιέχουν ένα πεντάμετρο και ένα ελλιπές εξάμετρο.
Το περιεχόμενο του επιγράμματος αναφέρει ότι η Γλυκέρα (ή Γλυκέρη), ίσως εταίρα από τη Σάμο, κατάφερε να απελευθερωθεί από τον έρωτα της με τον όρκο να αφιερώσει την απεικόνιση μιας παννυχίδας που είχαν λάβει χώρα σε κάποια περίσταση. Τώρα, ζητείται από μια θεότητα να λειτουργήσει ένας θίασος που είχε ήδη προσφερθεί ως μέσο για την απελευθέρωση της Γλυκέρας από τον έρωτά της για κάποιον Παπυλίδη. Το είδος του θιάσου και ο τρόπος που αφιερώθηκε δεν είναι σαφή ενώ υπάρχουν ζητήματα που αφορούν στα αντίστοιχα στοιχεία μεταξύ των δύο ιστοριών της Γλυκέρας και του Παπυλίδη. Επειδή λείπουν ή έχουν αντιστραφεί διάφοροι στίχοι, δεν είναι βέβαιο αν το κείμενο αποτελείται από ένα ή δύο διαφορετικά επιγράμματα. Στην πρώτη περίπτωση, το πιθανότερο είναι ότι το επίγραμμα ανήκει στην κατηγορία των ερωτικών, στα οποία ο ποιητής αναφέρεται σε ένα γεγονός του παρελθόντος και τώρα ζητά από τη θεότητα να πράξει το ίδιο σε μια παράλληλη κατάσταση. Ωστόσο , δεν είναι βέβαιο αν η Γλυκέρα και ο Παπυλίδης είχαν εμπλακεί στο παρελθόν. Πάντως το όνομα Γλυκέρα είναι χαρακτηριστικό για εταίρα ενώ το όνομα Παπυλίδης προέρχεται από το Παπύλος και πιστοποιείται μόνο από μια βυζαντινή επιγραφή από τη Βιθυνία. Η θεότητα που εμπλέκονται σε αυτή την ιστορία μπορεί να ταυτίζεται με τον Διονύσο (εξαιτίας των θιάσων) ή τον Άδωνη (λόγω της παννυχίδας).

Οι στίχοι που διασώθηκαν στο ροδιακό όστρακο δεν περιλαμβάνονται στην Anthologia Graeca. Θα ήταν δελεαστικό να υποθέσουμε ότι η επιφάνεια του οστράκου χρησιμοποιήθηκε για να καταγραφεί το προσχέδιο μιας βιαστικής και ατελούς δημιουργίας ενός ποιητή. Ωστόσο, φαίνεται πιο πιθανό ότι έχουμε να κάνουμε με το αντίγραφο ενός ήδη υπάρχοντος κειμένου. Το ύφος και το περιεχόμενο του ροδιακού επιγράμματος, το οποίο είναι γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο, δεν προσφέρει εσωτερικά αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την ταυτότητα του ποιητή.
Η φράση «τὴν τότε παννυχίδα» βρίσκεται στον Ποσείδιππο, η φράση «ἀνέθηκεν ὁρᾶσθαι τοῖς φιλέρωσιν» βρίσκει ένα καλό παράλληλο στο «ἀνέθηκεν ἐπεσσομένοισιν ὁρᾶσθαι» του Καλλιμάχου, η  λέξη «φίλερως» χρησιμοποιήθηκε από τον Μελέαγρο, και η φράση «καὶ σὺ δέχου» βρίσκεται σε δύο βυζαντινά επιγράμματα (Ιουλιανός και Αγαθίας) . Αλλά αυτές οι φράσεις μόνο δεν μπορούν να ταυτίσουν τον Ποσείδιππο ή τον Καλλίμαχο ως τον δυναμικό συνθέτη του επιγράμματος. Εκτός αυτού, η μετρική σειρά στον τρίτο στίχο, δεν απαντάται σχεδόν ποτέ σε ελληνιστικό επίγραμμα, με εξαίρεση ένα στίχο του Ασκληπιάδη της Σάμου, ένα στίχο από τον Ποσείδιππο και έναν άλλον του Λεωνίδη. Επιπλέον, το «σπάσιμο» μιας λέξης μετά την πρώτη σύντομη συλλαβή του τέταρτου ποδιού είναι σπάνια. Ως εκ τούτου, είναι πιο πιθανό ότι ο συνθέτης του επιγράμματος είναι είτε ένας ποιητής του τρίτου αιώνα π.Χ., από τον οποίο ο Ποσείδιππος δανείστηκε η φράση «τὴν τότε παννυχίδα», ή ένας ποιητής του τρίτου ή των αρχών του δεύτερου αιώνα π.Χ., ο οποίος δανείστηκε αυτή τη φράση από τον Ποσείδιππο.
Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι η αναφορά σε μια Σάμια εταίρα μπορεί να υποδεικνύει έναν Σάμιο επιγραμματοποιό, όπως τον Ασκληπιάδη ή τον Ηδύλο. Αν και διάφορες μετρικές λεπτομέρειες συνηγορούν κατά της περίπτωσης ταύτισης με τον Ασκληπιάδη, υπάρχουν στοιχεία του λεξιλογίου που παραπέμπουν σε αυτόν, ενώ στην ταύτιση συνάδουν και το στυλ και τα θέματα: ο Ασκληπιάδης είχε συνθέσει άλλο ένα ερωτικό επίγραμμα για Σάμιες εταίρες ( AP 5.207 ) και είχε χρησιμοποιήσει φράσεις που αναφέρονται στον Όμηρο και σε άλλες λυρικούς ποιητές. Επιπλέον ο Ασκληπιάδης περιλαμβάνει τεχνικούς όρους που έχουν μια ποιητική διάσταση (όπως η νομική φράση «τάσσω λύσιν» στο ροδιακό επίγραμμα) και δημιουργεί νέες λέξεις αλλάζοντας το ένα συνθετικό γνωστών στον ποιητικό λόγο σύνθετων λέξεων ( για παράδειγμα, η λέξη ἡδυπίκρους αντί γλυκυπίκρους). Τέλος, ορισμένες λέξεις του επιγράμματος βρίσκονται στην ίδια μετρική θέση όπως και σε άλλα επιγράμματα του Ασκληπιάδη. Επιπλέον ο τρόπος που ο Ασκληπιάδης χειρίζεται το θέμα του έρωτα στα ποιήματά του φαίνεται στο ροδιακό επίγραμμα: δεν υπάρχει κανένα σημάδι ερωτικής λαγνείας, η αγάπη μεταξύ ετεροφυλόφιλων κυριαρχεί και τα έντονα ερωτικά συναισθήματα γελοιοποιούνται. Τέλος, η σύνθεση του μικρού επιγράμματος είναι χαρακτηριστική στον Ασκληπιάδη.
Το επίθετο «ἡδυπίκρους» σε συνδυασμό με την ονομασία Παπ-υλ-ίδης θα μπορούσε να υποδηλώνει ένα παιχνίδι λέξεων με το όνομα Ηδύλος. Αυτό θα μπορούσε να στηρίξει την υπόθεση ότι είτε ο Ηδύλος , επίσης, από τη Σάμο, ήταν ο συνθέτης του επιγράμματος, αν δεχτούμε ότι έκανε ένα λογοπαίγνιο με το όνομά του, ή ανθρωπος του κύκλου του και οι φίλοι του ( π.χ. ο Ασκληπιάδης), έπαιξε με το όνομά του.
Όλες αυτές οι παρατηρήσεις δεν αποκλείουν την υπόθεση ότι το επίγραμμα στο όστρακο ήταν μια σύνθεση που μιμούνταν γνωστό ελληνιστικό θέμα (π.χ. της εταίρας) ή μια μορφή γραφής (π.χ. του Ασκληπιάδη, του Ποσειδίππου ή του Ηδύλου). Τέλος, το αρχαιολογικό πλαίσιο του οστράκου δεν είναι ενδεικτικό της χρήσης και το σκοπού του και δεν μπορεί να εξηγήσει πώς και γιατί μια γυναίκα από τη Σάμο θα μπορούσε να ενδιαφέρει την κοινωνία της Ρόδου.