Συνδημιουργώντας το μέλλον

Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 24 Μαρτίου 2013

ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΟΥ ΟΜΟΤΙΜΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ: (ΚΑΙ) ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΣΥΝΕΙΣΦΕΡΕΙ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΛΑΜ ΒΑΝΕΙ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥ

«Η ομότιμη παραγωγή ανατρέπει την κυρίαρχη πίστη ότι ο άνθρωπος ως ορθολογικό ον, προσπαθεί αποκλειστικά για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του χρηματικού κέρδους. Στις ομότιμες πλατφόρμες, εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες (οι ομότιμοι) συνεργάζονται προς έναν κοινό στόχο», διακηρύττει ο ιδρυτής του P2P Lab Βασίλης Κωστάκης

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΟΝΤΙΝΗ k.kontini@eleftherotypia.net

Ταυτόχρονα σε παγκόσμια και τοπική κλίμακα, εκατοντάδες εγχειρήματα «ομότιμης δημιουργίας» λαμβάνουν χώρα, αναδεικνύοντας νέους τρόπους παραγωγής, ιδιοκτησίας και διακυβέρνησης.

Είτε πρόκειται για έργα ελεύθερου λογισμικού και λογισμικού ανοιχτού κώδικα (Linux, Mozilla κ.λπ.) και τη συνεργατική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, είτε για κοινότητες ανοιχτού σχεδιασμού και κολεκτίβες των «hackerspace». Ολα αυτά συνθέτουν ένα «ομότιμο κίνημα» που «δημιουργεί τον κόσμο που θέλει, μέσα στον κόσμο που θέλει να ξεπεράσει».
«Είναι πολύ πιθανότερο κάποιος να (συν)δημιουργήσει το μέλλον, παρά να το προβλέψει», επισημαίνει ο 27χρονος Βασίλης Κωστάκης, πολιτικός οικονομολόγος, ιδρυτής του Ρ2Ρ Lab στα Ιωάννινα και συγγραφέας του «Ομότιμου Μανιφέστου».
Οπως εξηγεί ο ίδιος, «τρία πράγματα διακρίνουν το ομότιμο κίνημα: είναι συνεργατικό, είναι ανοιχτό, και ό,τι παράγεται είναι ελεύθερο. Είναι εμπνευσμένο από τα ομότιμα (peer-to-peer) δίκτυα, όπως είναι το ίδιο το Διαδίκτυο, όπου δεν υπάρχει ένας κεντρικός κόμβος, αλλά όλοι διασυνδέονται με όλους. Πρόκειται για μια μορφή σχέσης όπου ο καθένας συνεισφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του και λαμβάνει ανάλογα με τις ανάγκες του»...
Ανατροπή
Σύμφωνα με το «Ομότιμο Μανιφέστο», «η ομότιμη παραγωγή ανατρέπει την κυρίαρχη πίστη ότι ο άνθρωπος, ως ορθολογικό ον, προσπαθεί αποκλειστικά για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του χρηματικού κέρδους. Στις ομότιμες πλατφόρμες, εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες (οι ομότιμοι) συνεργάζονται, συνεισφέροντας ο καθένας κάτι από τις δυνατότητές του προς έναν κοινό στόχο. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ανήκει στη δημόσια σφαίρα και διατίθεται ελεύθερα πίσω στην κοινότητα και σε όλο τον κόσμο. Η ομότιμη παραγωγή δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός μέσα στην ιστορική συγκυρία. Πολλές πτυχές της ανθρώπινης έκφρασης πάντοτε διέπονταν από το πνεύμα του εθελοντισμού και της συνεργασίας, και η ομότιμη παραγωγή μάς το δείχνει ξεκάθαρα: οι κυρίαρχες θεωρίες υπάρχουν για να ανατρέπονται».
Στο ομότιμο κίνημα συναντάμε «ετεραρχίες» και «καλοκάγαθους δικτάτορες». «Υπάρχει η αντίληψη ότι στα ομότιμα εγχειρήματα η μορφή οργάνωσης είναι πάντα ένα δίκτυο χωρία καμία ιεραρχία, ότι αποτελούν την ενσάρκωση της άμεσης δημοκρατίας. Δεν είναι όμως μόνο έτσι. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα άτομα μέσα στην εκάστοτε κοινότητα που έχουν δείξει από τη μέχρι τώρα προσφορά τους ότι έχουν περισσότερες ικανότητες που αφορούν ένα συγκεκριμένο θέμα, παίρνουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες και σχηματίζονται μικρές ιεραρχίες (οι λεγόμενες "ετεραρχίες"), προκειμένου να φέρουν εις πέρας τα διάφορα εγχειρήματα. Οι ιεραρχίες αυτές στη συνέχεια θα διαλυθούν και θα επανέλθει η δικτυακή μορφή οργάνωσης», αναφέρει ο Βασίλης Κωστάκης.
«Αντίστοιχα, οι "καλοκάγαθοι δικτάτορες" είναι άτομα που έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στο ξεκίνημα ομότιμων έργων και παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Δεν ξέρουμε κατά πόσον αποφασίζουν δημοκρατικά ή όχι, γι' αυτό υπάρχει αυτός ο όρος». Ωστόσο, όπως διευκρινίζει ο συγγραφέας του «Ομότιμου Μανιφέστου», σε περιπτώσεις που «οι καλοκάγαθοι δικτάτορες κάνουν κακή χρήση της εξουσίας τους, τότε παρατηρούμε μαζική έξοδο συμμετεχόντων από το εγχείρημα».
Ελλείψει κράτους
Στην Ελλάδα βλέπουμε περιπτώσεις ομότιμης παραγωγής «εκεί που το κράτος δεν μπορεί. Μία τέτοια περίπτωση είναι η πλατφόρμα "Τήλαφος", η οποία δεν λειτουργεί πλέον, αλλά έχει δώσει μια μεγάλη βάση δεδομένων σχετικά με τα καμένα δάση. Αλλο ένα παράδειγμα είναι το εγχείρημα "Μνημεία υπό Απειλή" (The MuA Project), μία πλατφόρμα όπου οι πολίτες μπορούν να καταχωρίσουν φωτογραφίες και πληροφορίες για τα αρχαία μνημεία που βρίσκονται υπό απειλή. Υπό ένα ευρύτερο πρίσμα, ομότιμη προσπάθεια είναι και τα εναλλακτικά νομίσματα, όπως εκείνο του Βόλου».
 

  Linux, Wikipedia και Mozilla είναι τα πιο γνωστά δημιουργήματα του ομότιμου κινήματος. Η ελληνική συνεισφορά είναι μεταξύ άλλων το εγχείρημα «Μνημεία υπό Απειλή» (The MuA Project) Η ομότιμη παραγωγή, όμως, εξαρτάται από τον καπιταλισμό. «Εχει γεννηθεί μέσα από τα διάκενα του καπιταλισμού και έχει δυνατότητες να τον ξεπεράσει. Αλλά αυτή τη στιγμή βαδίζει χέρι χέρι μαζί του και, αν την αφήσει, θα πέσει και θα γκρεμοτσακιστεί.
»Ο λόγος είναι γιατί υπάρχει, θα λέγαμε, μία "κρίση αξίας". Μπορεί το ομότιμο εγχείρημα να είναι βιώσιμο συλλογικά, όμως δεν είναι ατομικά. Δίνει ανταπόδοση σε αξία χρήσης, αλλά δεν δίνει χρήματα, οπότε όσοι συμμετέχουν χρειάζονται και μια δουλειά που έχει σχέση με τον καπιταλισμό, για να συντηρηθούν. Ωστόσο και ο καπιταλισμός έτσι ξεκίνησε: φυτοζωούσε μέσα στο προηγούμενο σύστημα για πολλά χρόνια, και αν τον άφηνε η φεουδαρχία από τα χέρια της, θα έπεφτε. Αλλά κατάφερε και μεγάλωσε, δυνάμωσε και την ξεπέρασε».