Ανασκαφή στην Κέα

Η Α' Εφορεία Αρχαιοτήτων είναι υπεύθυνη για την Ακρόπολη, την Αρχαία και τη Ρωμαϊκή Αγορά, τη Βιβλιοθήκη Αδριανού, την Πνύκα, το λόφο του Φιλοπάππου κι ένα μέρος της Πλάκας. 

 

 Ο ναός της Αθηνάς βρίσκεται σε ένα αδιατάρακτο από την αρχαιότητα τοπίο με μια μοναδικής ομορφιάς παραλία Τα χρόνια που ήμουν εγώ πρϊσταμένη (δεκαετία του '80) παρέλαβε και τη νήσο Κέα. Το πράγμα δεν είναι παράλογο εάν σκεφθεί κανείς ότι η Εφορεία Κυκλάδων έχει υπό την προστασία της περίπου 30 νησιά όπου οι μετακινήσεις με πλοία και καΐκια δεν είναι πάντα εύκολες. Η Κέα, το πιο κοντινό στην Αττική νησί, δεν έχει επικοινωνία παρά μόνο από το Λαύριο. Ο κύριος λόγος βέβαια ήταν ότι οι Εφορείες έπρεπε να υπάγονται απ' ευθείας στο υπουργείο και να μην ελέγχονται από τους νομάρχες, με αποτέλεσμα να απλώνονται σε δύο τουλάχιστον νομούς.
Τότε το νησί δεν είχε ακόμη πολλά οικοδομικά προβλήματα και με χαρά πηγαίναμε στο «νησάκι μας», όπου υπολογίζαμε να κάνουμε και κάνα μπάνιο. Οι μπελάδες άρχισαν με τις διαμαρτυρίες των κατοίκων, όταν κηρύξαμε ζώνες προστασίας... Ενας λαμπρός πολιτισμός των προϊστορικών χρόνων έγινε γνωστός στη χερσόνησο της Αγ. Ειρήνης χάρη στις ανασκαφές του John Caskey. Αποκαλύφθηκε ανάκτορο της εποχής του χαλκού με πολλά ευρήματα, μεταξύ των οποίων πήλινα γυναικεία αγάλματα γυμνόστηθα με μακριές φούστες, που κοσμούν σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Δύο δωρικοί ναοί
Τον 6ο αι. π.Χ. ακμάζει στο νησί ένας αξιόλογος πολιτισμός σε μια οργανωμένη τετράπολη. Τμήματα τειχών από ακροπόλεις, λείψανα κτηρίων, ναών και νεκροταφεία σώζονται και στις τέσσερις «πόλεις»: είναι η Ιουλίς όπου η σημερινή Χώρα, ένας ωραίος οικισμός, όπου και το Μουσείο, η Κορησσία κοντά στο Λιβάδι, όπου βρέθηκε ο Κούρος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (αρ.ευρ. 3686) που χρονολογείται μεταξύ 530-520 π.Χ. (ένα από τα πιο «φίνα» έργα της εποχής του, όπως λέει η Gisela Richter), η Ποιήεσσα, οι σημερινές Πήσσες με την έξοχη αμμουδιά στη ΝΔ πλευρά του νησιού, ενώ στη ΝΑ, απέναντι από τη Σέριφο, είναι η Καρθαία, που ακόμη οι κάτοικοι τη θυμούνται ως Πόλες: εδώ ήδη από το 18ο αι. εντοπίσθηκαν αρχαία ερείπια και το 1811 ο Δανός αρχαιοδίφης Ρ.Ο. Broendsted αποκάλυψε δύο δωρικούς ναούς, έναν αρχαιότερο του Απόλλωνος Πυθίου με αξονική κιονοστοιχία στο σηκό.
Πιο ψηλά είναι ο λεγόμενος ναός της Αθηνάς (έχω λόγους να πιστεύω ότι είναι της Αρτέμιδος), για τον οποίο χρειάστηκε να κοπεί τμήμα του βράχου, έτσι που αναγκαστικά ο προσανατολισμός του ήταν Β-Ν. Τους δύο ναούς χωρίζει ένα βραχώδες έξαρμα, το Χορηγείο, όπου λέγεται ότι δίδαξε ο Κείος ποιητής Σιμωνίδης. Δύο απάνεμα λιμάνια και ισχυρά τείχη καθιστούσαν την Καρθαία μια δυνατή πόλη. Οπως αναφέρει ο Broendsted στο σύγραμμμά του που εκδόθηκε έπειτα από 15 χρόνια στο Παρίσι, φόρτωσε σ' ένα αγγλικό ιστιοφόρο, με Μαλτέζο καπετάνιο, όσα αρχαία αντικείμενα μπόρεσε... για να τα σώσει, χωρίς να αναφέρει τίποτα για την τύχη τους. Το πιθανότερο είναι ότι πουλήθηκαν. Να ξέραμε τουλάχιστον σε ποιους.... Υπάρχουν μαρτυρίες ότι διάφοροι Ευρωπαίοι και Ρώσοι επί Τουρκοκρατίας λυμαίνονταν την περιοχή, που μέχρι σήμερα είναι ερημική και δύσκολα προσπελάσιμη.
Η ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία άρχισε εργασίες στην περιοχή το 1963 όταν έφορος Κυκλάδων ήταν ο Ν. Ζαφειρόπουλος και επιμελητής ο Χρ. Ντούμας, ο οποίος εργάσθηκε συστηματικά στο χώρο και μετέφερε σημαντικά ευρήματα σε δημοτικό κατάστημα και κατόπιν στο Μουσείο της Χώρας. Ακολούθησαν μελέτες ξένων επιστημόνων για την αρχιτεκτονική των ναών, αλλά σταθμός στην ιστορία της έρευνας στάθηκε το Συμπόσιο του 1974 που οργάνωσε στην Κέα η Λίνα Μενδώνη, στην οποία το νησί χρωστάει πολλά (βλ. Πρακτικά ΕΙΕ 27.1998).

 

 Γυμνόστηθο άγαλμα γυναίκας, που βρέθηκε σε ανάκτορο της εποχής του χαλκού Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού της «Αθηνάς» με απασχόλησε ιδιαίτερα και αναμένεται η λεπτομερής δημοσίευσή του στην Antike Plastik. Στο Μουσείο της Ιουλίδας είναι εκετεθειμένα τα σπουδαιότερα κομμάτια, ενώ πολλά θραύσματα παραμένουν στην αποθήκη. Με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα Sandro Tufano καταλήξαμε σε μια αναπαράσταση της Ν πλευράς του αετώματος και του ακρωτηρίου. Στο αέτωμα, όπως μαρτυρούν τα πολλά μέλη αλόγων και κάποιες γυναικείες έφιππες μορφές, το θέμα είναι αμαζονομαχία με κεντρική μορφή την Αθηνά. Θέμα του ακρωτηρίου ήταν η απαγωγή της Αντιόπης (της οποίας σώζεται ακέφαλος ο κορμός) από τον Θησέα (του οποίου υπάρχει μόνο το ήμισυ μιας υπέροχης κεφαλής). Μας το επιβεβαιώνουν οι εγχάρακτες επιγραφές στη σίμη «ΘΗΣΕΥΣ-ΑΝΤΙΟΠΕΙΑ». Στη Β πλευρά βρέθηκε το κάτω μέρος από μια γυναικεία τρέχουσα μορφή που ανήκε ασφαλώς σε ακρωτήριο. Τα γλυπτά είναι περίπου σύγχρονα με εκείνα των ναών της Αφαίας και της Ερέτριας. Πιθανότατα υπήρχε αυτά τα χρόνια ένα ντόπιο εργαστήριο, αφού είναι ήδη ένα γνωστό από την εποχή του Κούρου. Ενας καλλιτέχνης, εμπνευσμένος από τα θέματα της Ερέτριας και επηρεασμένος ίσως από τη μεγάλη αλλαγή στην αττική γλυπτική, εργάσθηκε εδώ γύρω στα 490-460 π.Χ. Κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες, ιδίως στις πτυχώσεις των ενδυμάτων, κρατούν τη χάρη των αρχαϊκών χρόνων, πράγμα που οφείλεται προφανώς στην παρουσία Παριανών τεχνητών που ταξίδευαν σε όλο το Αιγαίο.
Τα τελευταία χρόνια εκτελέσθηκαν έργα συντήρησης και διαμόρφωσης στα μνημεία και στο χώρο της Καρθαίας υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Ε. Σημαντώνη-Μπουρνιά, με χρήματα του Γ' ΚΠΣ (συνεχίζονται με το ΕΣΠΑ).
Ο επισκέπτης της Κέας δεν πρέπει να παραλείψει ακόμη να επισκεφθεί μια μικρή κοιλάδα, όχι μακριά από τη Χώρα, για να θαυμάσει το τεράστιο σκαλισμένο σε βράχο λιοντάρι. Να πάρει ακόμα το δρόμο προς τις Πήσσες για να αντικρίσει τον Πύργο της Αγίας Μαρίνας, τον καλύτερα σωζόμενο από τους πολλούς πύργους του 4ου αι. π.Χ. στο νησί. Ηταν επικίνδυνα ετοιμόρροπος, στερεώθηκε προσωρινά και πρόκειται σύντομα να αποκατασταθεί με χρήματα του ΕΣΠΑ από τον πολ. μηχανικό Κ. Ζάμπα, έπειτα από μελέτη που του ανέθεσε η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος.

Της ΕΒΗΣ ΤΟΥΛΟΥΠΑ

* Η Εβη Τουλούπα, έφορος αρχαιοτήτων, υπήρξε για σειρά ετών έφορος Ακρόπολης
http://www.enet.gr