Συνέδριο Φιλοσοφίας: Κοσμοπολιτισμός και φιλοσοφία

Ομιλία του γερμανού φιλοσόφου Γιούργκεν Χάμπερμας στη σημερινή συνεδρία

Πλήθος κόσμου περιστοίχιζε τον Γιούργκεν Χάμπερμας το μεσημέρι της Τρίτης 6 Αυγούστου στην είσοδο του αμφιθεάτρου AULA της φιλοσοφικής σχολής. Ο γερμανός «ροκ σταρ» της φιλοσοφίας βρίσκεται στην Ελλάδα στο πλαίσιο του μεγάλου συνεδρίου για τη φιλοσοφική σκέψη και η Τρίτη ήταν αφιερωμένη ειδικά σε αυτόν. Τίτλος της συνεδρίας, «Κοσμοπολιτισμός σήμερα».

Στο πρώτο μέρος της συνεδρίας ο Γ. Χάμπερμας που είναι εναντίον της δημιουργίας «πλανητικού κράτους», μίλησε για τον πολλαπλό ρόλο του Ευρωπαίου σήμερα. Ως πολίτης ενός κράτους εξακολουθεί να έχει μεγάλο ρόλο. Ως πολίτης της Ευρωπαϊκής Ενωσης ο ρόλος του είναι μικρότερος. Και ως πολίτης «συνεργασίας κρατών» δεν έχει καθόλου λόγο. Ενα παράδειγμα που ο Χάμπερμας έφερε είναι του G20.

Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας του, ο γερμανός φιλόσοφος αναφέρθηκε στην έννοια της αλληλεγγύης και την διαμόρφωσή της στο πέρασμα του χρόνου. Από την «πρωτόγονη», προ- πολιτική μορφή της, σε πολιτική, μια αλληλεγγύη που στηρίζεται στους πολιτικούς θεσμούς και σε ένα είδος «συνειδητών αποφάσεων των πολιτών».

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06/08/2013 14:44,  TO BHMA

Κουζέλη Λαμπρινή 

Γιούργκεν Χάμπερμας: «Οι φιλόσοφοι δεν ξέρουν τα πάντα»

Ο γερμανός στοχαστής μίλησε για το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης και της Ελλάδας σε συνέντευξη Τύπου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06/08/2013 19:34,   TO BHMA

 

Τα χέρια είναι τεντωμένα και τα iPads βιντεοσκοπούν διαρκώς. Τα φλας των φωτογραφικών μηχανών αστράφτουν κάθε δευτερόλεπτο. «Ο Χάμπερμας είναι. Ροκ σταρ!» σχολιάζουν δίπλα μου χαμογελώντας δυο Γερμανοί για τον συμπατριώτη τους.

Νεαροί σπουδαστές και θεράποντες της φιλοσοφίας, Ασιάτες οι περισσότεροι, συνωστίζονταν γύρω από τον διάσημο γερμανό φιλόσοφο, για μια φωτογραφία, για να τους υπογράψει ένα βιβλίο. Είχε μόλις τελειώσει η συνεδρία με θέμα τον κοσμοπολιτισμό, με την οποία οι συνάδελφοί του τον τίμησαν στο 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας που διεξάγεται στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών από τις 4 ως τις 10 Αυγούστου, στην οποία ο ίδιος κατέθεσε τις απόψεις του για μια Ευρώπη πολιτικής αλληλεγγύης.

Δύο ώρες αργότερα ο γνωστός διανοούμενος της δημόσιας σφαίρας παραχωρούσε συνέντευξη Τύπου σε έλληνες δημοσιογράφους - μια εκπροσώπηση του ελληνικού Τύπου μάλλον περιορισμένη θα έλεγε κανείς, δεδομένης της αναγνωρισιμότητας του φιλοσόφου.

«Δείξτε μας τις λύσεις!» θα μπορούσε να ισχυριστεί ένας παρατηρητής ότι ήταν το αίτημα που υποβαλλόταν από τους εκπροσώπους του Τύπου στον κορυφαίο ζώντα ευρωπαίο φιλόσοφο: τι να κάνουμε για την κρίση, τι να κάνουμε για την ανεργία, τι να κάνουμε για το κλείσιμο της ΕΡΤ, τι να κάνουμε για την άνοδο της ακροδεξιάς, τι να κάνουμε με την παραμονή στην Ευρωζώνη. Όσοι περίμεναν μαγικές απαντήσεις από τον μαθητή του Αντόρνο και του Χορκχάιμερ, απογοητεύτηκαν - αδίκως όμως. «Δεν είμαι πολιτικός, δεν έχω ετοιματζίδικες απαντήσεις» ξεκαθάρισε ο ίδιος πριν ξεκινήσει η διαδικασία.

Ρωτήθηκε για την πολιτική της λιτότητας που έχει επιβληθεί από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, για τη φτώχεια και την ανεργία. «Ξέρω πως είναι τα ζητήματα που απασχολούν περισσότερο τους Έλληνες σήμερα. Δεν έχω ικανοποιητική απάντηση. Στη Γερμανία υψώνω τη φωνή μου και υποστηρίζω την ανάγκη μιας διαφορετικής ατζέντας για την κρίση», απάντησε. Τόνισε όμως ότι οι «κυβερνήσεις που έχουν εμπλακεί στην επιβολή προγραμμάτων λιτότητας έχουν ευθύνη για τις συνέπειες των προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν στις χώρες του Νότου και αυτή την ευθύνη πρέπει να την αναλάβουν. Το ότι δεν μιλούν είναι ακόμη χειρότερο από αυτό που έχουν κάνει».

Όταν του ζητήθηκε να ερμηνεύσει τα υψηλά ποσοστά της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα και τη συμμετοχή της στο κοινοβούλιο δήλωσε: «Αν η επικίνδυνη Ακροδεξιά συγκεντρώνει μεγάλα ποσοστά δημοτικότητας, πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι πολλοί άνθρωποι που συντάσσονται μαζί της παρασύρονται και αυτό οφείλεται σε άγνοια» και κάλεσε τους δημοσιογράφους να ενημερώσουν τον κόσμο, «διότι εσείς είστε εκείνοι που μπορείτε να ασκήσετε το έργο της ενημέρωσης».

Σχετικά με την άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη σχολίασε ότι «δεν πρόκειται για φαινόμενο που αφορά μονάχα τον 19ο αιώνα ή τις αρχές του 20ού αλλά για μια τάση που στη Γερμανία, για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή βρίσκεται εν υπνώσει και μπορεί ανά πάσα στιγμή να αφυπνιστεί».

Ποια είναι η λύση; Ενημέρωση των πολιτών της Ευρώπης και χάραξη μιας κοινής γραμμής, μιας πολιτικής αλληλεγγύης μακριά από τους εθνικισμούς. «Ακόμη και όταν ψηφίζουμε για το Ευρωκοινοβούλιο, ψηφίζουμε το κάθε κράτος βάσει των δικών του εθνικών συμφερόντων» είπε και επισήμανε την ανάγκη λήψης αποφάσεων σε συλλογικό ευρωπαϊκό επίπεδο που θα ξεπερνά τα εθνικά όρια. «Έχουμε υποχρέωση να εξοικειωθούμε με ζητήματα που αφορούν όλους τους Ευρωπαίους, με τις νομικές διαδικασίες και τους θεσμούς, έχουμε υποχρέωση να είμαστε ενημερωμένοι για την περιπλοκότητα των ευρωπαϊκών ζητημάτων και αυτή η ευαισθησία για την πολιτική συνεργασία θα πρέπει να καθοδηγεί τουλάχιστον τον δημόσιο λόγο» τόνισε.

Μολονότι ο Χάμπερμας τοποθετείται μακριά από τον πεσιμισμό των δασκάλων του της Σχολής της Φρανκφούρτης και εκφράζει μια αισιόδοξη θέση για την Ευρώπη και το μέλλον του ανθρώπου, παρουσιάστηκε συγκρατημένος: «Οικονομικά οι προοπτικές δεν είναι ελπιδοφόρες. Χρειαζόμαστε ένα είδος οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών που δεν θα εκπορεύονται από εθνικές προοπτικές αλλά από μια ευρωπαϊκή προοπτική που θα υποστηρίζεται από θεσμούς όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο», τόνισε απαντώντας σε άλλη ερώτηση. «Γι' αυτό είναι, βεβαίως, απαραίτητες κάποιες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα πάρουν χρόνο. Θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια για να ενημερώσουμε τους εκλέκτορες και τους πολίτες στις χώρες μας. Λύσεις υπάρχουν αλλά όχι εύκολες. Πρέπει κάποτε όμως να αρχίσουμε να κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση και όλες οι κυβερνήσεις θα πρέπει να σεβαστούν τη νομιμότητα των υπολοίπων». Πράγμα που δεν προβλέπει πάντως να συμβαίνει στις επόμενες ευρωεκλογές, όπου εικάζει ότι θα επικρατήσει η δεξιά ατζέντα.

Και το θέμα της μετανάστευσης τέθηκε στον 84χρονο Χάμπερμας, ο οποίος σχολίασε το ζήτημα αναφερόμενος στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη Γερμανία για το μεταναστευτικό ζήτημα και στη δική του στάση: «Αμέσως μετά την ένωση ανατολικής - δυτικής Γερμανίας υπήρξε στη Γερμανία μεγάλη εισροή μεταναστών και αναπτύχθηκε ένα έντονο κλίμα ξενοφοβίας. Οι Χριστιανοδημοκράτες αντέδρασαν παίρνοντας περιοριστικά μέτρα, τα οποία ακολούθησαν και οι Σοσιαλδημοκράτες. Εγώ τάχθηκα δημόσια εναντίον των απαγορευτικών μέτρων. Δεν μπορούμε βέβαια να ζητήσουμε να ανοίξουν εντελώς τα σύνορα, είναι κάτι που δεν μπορούν να αντέξουν οι τοπικές οικονομίες. Χρειάζεται να βάλουμε φραγμούς, αλλά υπάρχουν διάφορες απόψεις επ' αυτού, από τις πιο φιλελεύθερες ως τις πιο συντηρητικές. Προσωπικά τάσσομαι με τις πιο φιλελεύθερες».

Για την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, η εκτίμησή του είναι ότι η ενδεχόμενη αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη δεν είναι η καλύτερη λύση ούτε για οικονομικούς ούτε για πολιτικούς λόγους, ενώ χαρακτήρισε «απελπισμένη απόφαση του πρωθυπουργού» την απόφαση για το ακαριαίο κλείσιμο της ΕΡΤ, εξηγώντας ότι δεν γνωρίζει λεπτομέρειες για το ζήτημα πέραν των δημοσιευμάτων του Τύπου.

Υπάρχει σύγκρουση Ανατολής - Δύσης; ήταν το ερώτημα που διατύπωσε σύνεδρος από την Κίνα. Ο γερμανός φιλόσοφος υποστήριξε ότι ναι μεν μπορεί να υπάρχει μια υποτίμηση της Ασίας εκ μέρους της Δύσης, αλλά δεν υπάρχει συγκρουσιακή κατάσταση. «Η Κίνα είναι από τις αρχαιότερες χώρες και μια χώρα με εξαιρετικά μακραίωνη και διαρκή επίδραση και δεν νομίζω ότι υφίσταται σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Τώρα, αν με ρωτάτε για την πολιτική διαμάχη μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, αυτό είναι ένα άλλο θέμα, το οποίο δεν θα σχολιάσω».

«Οι φιλόσοφοι δεν είμαστε πλέον σοφοί άνθρωποι που ξέρουν καλύτερα από άλλους να μιλήσουν για τον άνθρωπο και τα προβλήματά του», ήταν η απάντησή του σε γενικό ερώτημα σχετικά με τον ρόλο των φιλοσόφων στις μοντέρνες κοινωνίες. «Δεν έχουμε το μονοπώλιο λόγου ως δημόσιοι διανοούμενοι. Είμαστε όπως άλλοι επιστήμονες, όπως οι οικονομολόγοι, οι πολιτικοί επιστήμονες, οι κοινωνιολόγοι και άλλοι που χρησιμοποιούν την επιστημονική γνώση τους για να διαμορφώσουν μια γνώμη για τον κόσμο». 

Χειλάς Νίκος 

Γιούργκεν Χάμπερμας: Μόνο η πολιτική αλληλεγγύη βάζει φράγμα στις αγορές

Βαρυσήμαντη ομιλία του γερμανού «ροκ σταρ» της φιλοσοφίας στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Αθήνα

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  05:45

Θεωρεί εαυτόν βέρο «κοσμοπολίτη». Όμως ο όρος αυτός είναι πολιτικά «φλου» και «λίγος» για τον «Καντ» της εποχής μας Γιούργκεν Χάμπερμας. Γι αυτό και στη συνεδρία της Τρίτης στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Άουλα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, που έγινε προς τιμήν του με θέμα τον «κοσμοπολιτισμό», προτίμησε να αναφερθεί σε μια πολύ πιο φιλόδοξη πρόκληση: τη «θεσμοποίηση του διεθνούς δικαίου» και τη συναφή δημοκρατική της νομιμοποίηση. Μόνο με το συνδυασμό τους, τόνισε, μπορεί να «εξημερωθεί» η πολιτική εξουσία και να επεκταθούν η δημοκρατία και το δίκαιο πέρα από τα εθνικά σύνορα.

 Στη σημερινή παγκόσμια κοινωνία, είπε, «ακόμα και οι υπερδυνάμεις χάνουν τη λειτουργική αυτονομία τους σε σημαντικά πολιτικά πεδία». Ο λόγος: Ούτε κι αυτές μπορούν να λύσουν μόνες τους μια σειρά από προβλήματα – πολιτικά, οικολογικά, κοινωνικά. Αυτό εξηγεί τη συνεχή αύξηση των διεθνών οργανώσεων και οργανισμών. Και το ίδιο εξηγεί επίσης τη συνεχή απώλεια της κυριαρχικότητας των κρατών.
 Όμως η αυξανόμενη διεθνής συνεργασία έχει κυρίως εξορθολογιστικό χαρακτήρα, όχι εκπολιτιστικό. Κι αυτό επειδή δεν είναι πολιτικά νομιμοποιημένη μέσα από τον έλεγχο και τις αποφάσεις των πολιτών. Η λεγόμενη «παγκοσμοποιημένη διακυβέρνηση» είναι μόνο «η ευφεμιστική ονομασία για τον αντιδημοκρατικό χαρακτήρα της θεσμοποίησης των διεθνών σχέσεων». Με αποτέλεσμα ένα όλο και ισχυρότερο τρεντ προς την τεχνοκρατία και την «έλλειψη αλληλεγγύης».
 Αυτά τα αρνητικά φαινόμενα είναι ορατά όχι μόνο σε χαλαρές συνεργασίες κρατών, όπως στο πλαίσιο των G20, αλλά και σε θεσμικά συγκροτημένες διακρατικές ενώσεις, όπως η ευρωζώνη. Μέχρι σήμερα, τόνισε, η Νομισματική Ένωση δεν κατάφερε ολοκληρωθεί πολιτικά και να εφαρμόσει κοινή οικονομική πολιτική με τους προσήκοντες θεσμούς. Η πολιτική, δηλαδή η συνειδητή οργανωμένη δράση, παρέμεινε υποταγμένη στις «τυφλές δυνάμεις» του χρηματιστικού κεφαλαίου - με αποτέλεσμα, η ευρωζώνη να παραπαίει από τότε που εκδηλώθηκε η οικονομική κρίση.
 «Υπό την ηγεσία της γερμανικής κυβέρνησης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιβάλλει σε κάθε χώρα να λύνει μόνη της το δημοσιονομικό της πρόβλημα» είπε. Με μοιραία συνέπεια, πρόσθεσε, την κατάρρευση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και των δημόσιων υπηρεσιών των υπερχρεωμένων κρατών – και δη αποκλειστικά εις βάρος των ασθενών οικονομικών στρωμάτων.
 Η έλλειψη αλληλεγγύης έχει σύστημα: «Ο Κώστας Σημίτης δήλωσε πρόσφατα ότι η αλληλεγγύη δεν αρέσει πολύ στο πρόγραμμα ορισμένων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» υπενθύμισε. Παρόλο που ο πρώην έλληνας πρωθυπουργός κάθεται σε «ένα γυάλινο πύργο», πρόσθεσε, (σ.σ.: και γι αυτό θα έπρεπε να αποφεύγει τους πετροβολισμούς) «η αντίληψή του περί αλληλεγγύης είναι μάλλον σωστή».
 Σε κάθε περίπτωση, τόνισε, είναι αναγκαία μια νέα αντίληψη περί αλληλεγγύης, που δεν θα στηρίζεται σε κούφιες εκκλήσεις, αλλά θα έχει, μεταξύ άλλων, σταθερό φιλοσοφικό υπόβαθρο.
 Για να την καθορίσει, ο Χάμπερμας έκανε μια βασική διάκριση ανάμεσα στην «εθιμική» και την «πολιτική» αλληλεγγύη.
 Η πρώτη, είπε, πηγάζει από τις «προ-πολιτικές», ή «οργανικές» (συνήθως οικογενειακές) σχέσεις των «περίπου νατουραλιστικών οικονομιών», που στηρίζονται στην αρχή της ατομικής ανταποδοτικότητας – ο ένας συγγενής βοηθά εν ανάγκη τον άλλο, η βοήθεια δεν είναι δηλαδή συλλογικά οργανωμένη.
 Η δεύτερη, πρόσθεσε, προϋποθέτει μια πολιτικά οργανωμένη κοινωνία, συνήθως ένα κράτος, στο οποίο η «πολιτική» αλληλεγγύη έχει συλλογικό χαρακτήρα, που εκφράζεται σε θεσμούς – κοινωνικές ασφαλίσεις, δημόσια υγεία, δημόσια εκπαίδευση, κλπ.
 Μπορεί η δεύτερη (πολιτική) αλληλεγγύη να μην έχει τη «φυσική» δύναμη της πρώτης, είναι όμως πιο «επιθετική» και «κοιτά προς τα εμπρός» ζητώντας από κάθε κράτος να «εξαργυρώσει» την υπόσχεση που δίνει η «νομιμοποιητική του αξίωση». Αυτό γίνεται ακόμα πιο επιτακτικό σε εποχές κοινωνικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού.
 Αυτή ακριβώς η αντίληψη περί «πολιτικής» αλληλεγγύης πρέπει, σύμφωνα με τον ίδιο, να εφαρμοστεί τώρα (αλλά σε πολύ ευρύτερη κλίμακα) και στην ευρωζώνη. Οι πολίτες της «πρέπει να πιέσουν για μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση» τόνισε. «Με στόχο την επέκταση του ελέγχου τους πάνω στις περίπου νατουραλιστικές οικονομικές δυνάμεις (σ.σ.: δηλαδή τις τράπεζες, κλπ.) και την αποκατάσταση της δημοκρατικής ισορροπίας ανάμεσα στην πολιτική και τις αγορές».