ΣΕΡΙΦΟΣ: Η μεγάλη φωτιά
που κατέκαψε το Μεγάλο Λιβάδι, έκανε στάχτη και το μνημείο που είχε
ανεγερθεί στη μνήμη των εργατών που σφαγιάστηκαν στην εξέγερση του 1916
Κάτοικοι του νησιού και τουρίστες
να απομακρύνονται με βάρκες, κουβαλώντας τις αποσκευές τους,
πανικόβλητοι και πνιγμένοι από τον καπνό καθώς η φωτιά έζωνε το Μεγάλο
Λιβάδι. Ο αυτοκινητόδρομος να έχει κλείσει από τις φλόγες αφήνοντας μόνη
διέξοδο τη θάλασσα. Και οι ελάχιστοι πυροσβέστες να προσπαθούν με τα
ελάχιστα μέσα που διέθεταν να κρατήσουν τη φωτιά μακριά από τα σπίτια.
Αυτές ήταν οι εικόνες που μεταδίδονταν την περασμένη Κυριακή από την
πύρινη λαίλαπα που σάρωσε τη Σέριφο.
Μόνο που όταν οι φλόγες έσβησαν, φάνηκε και το μέγεθος της καταστροφής, καθώς ανάμεσα στα ελάχιστα οικήματα που κάηκαν ήταν και το παλιό διοικητήριο της εταιρείας των μεταλλείων, αυτό το όμορφο νεοκλασικό κτίσμα της Σχολής Τσίλερ που προοριζόταν για μεταλλευτικό μουσείο του νησιού. Επιπλέον, καταστράφηκε και το μνημείο δίπλα του, το οποίο είχε στηθεί για να θυμίζει τον αγώνα των μεταλλωρύχων της Σερίφου, που πραγματοποίησαν την πρώτη εργατική εξέγερση στην Ελλάδα.
Γνωστά από την αρχαιότητα τα μεταλλεία της Σερίφου άρχισαν να γίνονται αποδοτικά το 1885, όταν τα ανέλαβε ο Γερμανός μεταλλειολόγος Αιμίλιος Γρόμαν (Γρώμμαν). Αυτός ο τυχοδιώκτης -κατά τον Κωνσταντίνο Σπέρα, τον αναρχοσυνδικαλιστή που κατέγραψε την εξέγερση στο βιβλίο του «Η απεργία της Σερίφου» (εκδ. Βιβλιοπέλαγος)- έφτιαξε την εταιρεία του βασιζόμενος στην άγρια εκμετάλλευση των κατοίκων. Ξεκίνησε ιδρύοντας μια μικρή εταιρεία και στη συνέχεια υπέγραψε συμβόλαιο με την πτωχευμένη «Σέριφος Σπηλιαζέζα», που είχε ήδη εγκαταστάσεις εξόρυξης στη Σέριφο και ανέλαβε εργολαβικά την εξόρυξη. Απαλλοτρίωνε γη με μόνο αντάλλαγμα το μεροκάματο στους ιδιοκτήτες και με ένα συμβολικό ποσό προς το ελληνικό κράτος. Οταν συναντούσε την άρνησή τους, η απαλλοτρίωση γινόταν αναγκαστική με τη συμβολή της αστυνομίας.
Κάπως έτσι μετέτρεψε ένα άγονο νησί σε μια βιομηχανία εξόρυξης, όπου έφταναν και άνεργοι από άλλα μέρη της Ελλάδας για να δουλέψουν. Μόνο που οι συνθήκες στα μεταλλεία ήταν απάνθρωπες. «Δουλεύανε από ήλιο σε ήλιο, με το χάραμα της ημέρας έπρεπε να βρίσκονται στην είσοδο της κάθε στοάς και με τη δύση του ηλίου να σχολάνε. Τον ήλιο τον βλέπανε μόνο κάθε Κυριακή, και όλα αυτά για ένα μεροκάματο που έφτανε ίσα-ίσα για να ζουν» ήταν τα λόγια του παλαίμαχου ανθρακωρύχου Γιώργου Λιβάνιου, που είχε ακούσει τις διηγήσεις των παλαιότερων.
Μεταλλωρύχοι στα τέλη του 19ου αιώνα (φωτ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο) Οταν το 1906 ο γιος του ιδιοκτήτη, ο Γεώργιος Γρόμαν, ανέλαβε την εταιρεία, η κατάσταση των εργατών χειροτέρεψε. Ο νέος ιδιοκτήτης εντατικοποίησε την εξόρυξη του σιδηρομεταλλεύματος, μειώνοντας το «κόστος» παραγωγής, δηλαδή τα μέτρα ασφαλείας στα ορυχεία, με αποτέλεσμα την αύξηση των ατυχημάτων.
Σύμφωνα με τον Σπέρα, μόνο «τη διετία '14-'16 εξήντα εργάτες βρήκαν το θάνατο στις στοές». Και φυσικά, παρ' όλο που από το 1911 είχε θεσπιστεί το οκτάωρο για τους μεταλλωρύχους, στη Σέριφο ίσχυε μόνο ο νόμος του Γρόμαν και των μαγκουροφόρων μπράβων του.
Τότε είναι η εποχή που ο Σπέρας επιστρέφει στο νησί του. Με δράση στο Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθηνών και μέλος της διοίκησης του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, βγαίνοντας από τη φυλακή όπου βρισκόταν για τη συμμετοχή του στην απεργία των καπνεργατών της Καβάλας, φτάνει στη Σέριφο το 1915. Βλέποντας την κατάσταση προχωράει στην ίδρυση σωματείου τον Ιούνιο του 1916 και αρθρογραφεί σε εργατικές εφημερίδες για την καταπάτηση των νόμων. Οταν τελικά ένας υπάλληλος του υπουργείου Οικονομίας φτάνει στο νησί, καταγράφει τις άθλιες συνθήκες, αλλά συμβουλεύει τους εργάτες να συνεχίσουν να δουλεύουν ώσπου να αποφασίσει ο υπουργός.
Η υπομονή όμως των εργατών έχει εξαντληθεί. Στις 7 Αυγούστου ξεκινούν απεργία, καθώς αρνούνται να φορτώσουν το πλοίο «Μαννούσι» με προορισμό τη Γλασκόβη. Παράλληλα, σταματούν κάθε εργασία στις στοές. Τα αιτήματά τους είναι θέσπιση του οκταώρου, αυστηρά μέτρα ασφαλείας και αύξηση του μεροκάματου.
Ο διευθυντής της εταιρείας μαζί με τον πρόεδρο της κοινότητας και τον τοπικό ανθυπασπιστή χωροφυλακής στέλνουν τηλεγράφημα στο υπουργείο Εσωτερικών, στην Αθήνα, ισχυριζόμενοι ότι οι εργάτες έχουν ξεσηκωθεί και καταστρέφουν τις αποθήκες και τις στοές. Ετσι, στο νησί φτάνει μια δύναμη τριάντα χωροφυλάκων από την Κέα με επικεφαλής τον ημιπαράφρονα -σύμφωνα με τον Σπέρα- υπομοίραρχο Χρυσάνθου. Ο Σπέρας μάλλον ήταν δίκαιος απέναντί του, αφού την 21η Αυγούστου ο υπομοίραρχος, αφού πρώτα φυλακίζει στο σταθμό χωροφυλακής τη διοίκηση του σωματείου, κατευθύνεται με όλους τους άντρες του στην αποβάθρα, όπου ήταν συγκεντρωμένοι οι απεργοί εργάτες. Εκεί τους δίνει πέντε λεπτά διορία για να διαλυθούν και στη συνέχεια αρχίζει να πυροβολεί «εν ονόματι του νόμου και του Βασιλέως». Η μάχη ξεκινάει, οι χωροφύλακες πυροβολούν στο πλήθος και οι εργάτες αμύνονται πετώντας πέτρες και αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν στις στοές των ορυχείων. Οταν η σύγκρουση σταματάει, ο απολογισμός είναι τέσσερις εργάτες νεκροί και δεκάδες τραυματίες. Ο υπομοίραρχος λιθοβολείται μέχρι θανάτου και το πτώμα του πετιέται στη θάλασσα, άλλοι δύο χωροφύλακες είναι νεκροί και οι υπόλοιποι τραυματίες και άοπλοι.
«Πάραυτα, μετά την απόφασιν του λαού, διέταξα τους οπλισμένους εκ των απεργών να καταλάβουν το τηλεγραφείον, την Αστυνομίαν, το ειρηνοδικείον κ.τ.λ... δημόσια ιδρύματα» γράφει ο Σπέρας. Ετσι, τις επόμενες μέρες οι ένοπλοι εξεγερμένοι ελέγχουν πλήρως το νησί και το διοικούν μέσα από τις συνελεύσεις των κατοίκων.
Ως τις 26 Αυγούστου, που φτάνει το γαλλικό πολεμικό «Henri Quatre» και ο κυβερνήτης του δηλώνει ότι συμπαραστέκεται στα αιτήματα των εξεγερμένων, ενώ υπόσχεται την επίσκεψη κάποιου Γάλλου εκπροσώπου της μεταλλευτικής εταιρείας, αφού η επίσημη έδρα των Γρόμαν ήταν στη Γαλλία.
Τίποτε από όλα αυτά δεν θα συμβεί. Παρά τις ελπίδες των εξεγερμένων για μεσολάβηση της Γαλλίας, στις αρχές Σεπτεμβρίου φτάνει στο νησί το ελληνικό πολεμικό «Αυλίς» με 250 στρατιώτες από τη Σύρο. Η εξέγερση θα τελειώσει, η διοίκηση του σωματείου και κάποιοι εργάτες θα οδηγηθούν στη φυλακή. Ομως η πρώτη εργατική εξέγερση για την κατοχύρωση του οκταώρου θα μείνει στην ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου