Ένα βιβλιοπωλείο σε κάθε γωνιά του κέντρου

 ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟ

LIFO  28.3.2013

 Οπως συνέβη και με τα παλιά της καφενεία και ζαχαροπλαστεία, η Αθήνα έχει χάσει και τα παλιά της βιβλιοπωλεία. Θα είχε ενδιαφέρον να είχαμε έναν χάρτη, στον οποίο να βάζαμε κόκκινες βούλες για όλα τα παλιά στέκια που χάθηκαν, είτε είχαν να κάνουν με τροφή είτε με γνώση. Θα «κοκκίνιζε» η Αθήνα, σαν να είχε πάρει έναν πολύ κακό βαθμό για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε όσα θα μπορούσαν σήμερα να την κάνουν μία πολύ πιο ενδιαφέρουσα και χυμώδη πόλη. Ό,τι έγινε υπάκουσε ασφαλώς σε μία συνθήκη, κοινωνική ή οικονομική, αλλά, εντέλει, αυτό που μένει είναι η γεύση της πενίας και της αποχύμωσης. Τι να πει κανείς περνώντας σήμερα έξω από τον Κάουφμαν, στην οδό Σταδίου, με τη μοναδική του ατμόσφαιρα να είναι πλέον ατμός και σκόρπια μνήμη; Τουλάχιστον, ο Κάουφμαν είναι ακόμα εκεί και διατηρώ πάντα την κρυφή ελπίδα να βρεθεί κάποιος να τον αναστήσει. Από τα πολύ παλιά βιβλιοπωλεία δεν έχει μείνει κανένα στην ίδια θέση. Ίσως το παλαιότερο να είναι πλέον ο Ίκαρος στην οδό Βουλής, στην ίδια θέση από τη δεκαετία του 1940, αλλά μία πρωτεύουσα οφείλει να έχει βάθος χρόνου και αυτό «να φαίνεται». Και στην Αθήνα πολύ απλά «δεν φαίνεται», μόνο το νιώθει κανείς, αν θέλει και αν, βεβαίως, μπορεί. Είναι λογικό να σκεφτεί κανείς ότι τις δεκαετίες που η ελληνική κοινωνία ήταν πιο κλειστή και η Αθήνα πιο μικρή, με τα προάστια να μην έχουν ακόμα οργανωθεί σε πόλεις-δορυφόρους, το αθηναϊκό κέντρο συγκέντρωνε τους πάντες. Και αυτό συνέβαινε, σε φθίνουσα πορεία, ακόμα και έως το 1980. Γι’ αυτό και τα βιβλιοπωλεία ήταν όλα μαζεμένα εκεί. Αρχικά, κοντά στο Σύνταγμα, η Ερμού και η Αιόλου είχαν τα πρώτα βιβλιοπωλεία ήδη από την εποχή του Όθωνα και, λίγο μετά, η οδός Σταδίου, πριν από το 1900 κιόλας, καθώς είχε εξελιχθεί σε επίσημο δρόμο περιπάτου και εμπορίου (ας μην ξεχνάμε ότι εκεί ήταν το Κοινοβούλιο). Έχουν φύγει από τη ζωή όσοι θα μπορούσαν να διηγηθούν τον βίο των μεγάλων βιβλιοπωλείων, μερικών ξεχασμένων, αλλά με μυθικά ονόματα ακόμα. Ελάχιστα, όπως ο Ελευθερουδάκης, ο Σιδέρης και η Εστία, επιζούν και συνεχίζουν μια παράδοση που είναι βαθιά αθηναϊκή και απολύτως ωφέλιμη για τη συναισθηματική ισορροπία και την ψυχολογική ανατροφοδότηση, καθώς το μεγάλο πρόβλημα των ελληνικών πόλεων είναι η απογύμνωση από τον ιστορικό συμβολισμό. Έτσι, η Αθήνα, χωρίς την απαραίτητη για κάθε πρωτεύουσα διαρκή και εναλλασσόμενη νοηματοδότηση κάθε εκδήλωσης της κοινωνικής ζωής, έχει εκπέσει στην κατάσταση μιας πόλης γυμνής από εκείνα τα ερεθίσματα που εντέλει συμφιλιώνουν και δίνουν υπόσταση σε μία κοινωνία. Η Ερμού και η Αιόλου είχαν τα πρώτα βιβλιοπωλεία ήδη από την εποχή του Όθωνα και, λίγο μετά, η οδός Σταδίου, πριν από το 1900 κιόλας, καθώς είχε εξελιχθεί σε επίσημο δρόμο περιπάτου και εμπορίου. Λόγω του ότι η αθηναϊκή κοινωνία ήταν μικρή και όλοι λίγο-πολύ γνωρίζονταν έστω και εξ όψεως, τα βιβλιοπωλεία ήταν και στέκια, λογοτεχνικά ή κοινωνικά. Έως και τη δεκαετία του 1970 το κέντρο της Αθήνας ήταν γεμάτο βιβλιοπωλεία, καθώς στις γειτονιές και τα προάστια ήταν λιγοστά. Ο Ελευθερουδάκης ήταν, φυσικά, το μεγαλύτερο. Από το 1962 βρισκόταν στην οδό Νίκης 4, όπου είχε μετακομίσει αναγκαστικά λόγω της κατεδάφισης του ιστορικού, νεοκλασικού μεγάρου στο Σύνταγμα, γωνία με τη Σταδίου, όπου στεγαζόταν από τον 19ο αιώνα. Αν αυτό το βιβλιοπωλείο υπήρχε ακόμα, με τις μαρμάρινες, ιωνικές του κολόνες ανάμεσα στα ράφια, θα ήταν συχνό θέμα στους «New York Times» ή στα περιοδικά της Conde Nast. Αλλά και ο νεότερος Ελευθερουδάκης, εκείνος της οδού Νίκης, όπου παρέμεινε επί περίπου 35 χρόνια, ήταν ένα εξαιρετικό βιβλιοπωλείο, με ειδικές θεματικές ενότητες, πρωτοποριακές για τα ελληνικά δεδομένα. Σήμερα συνεχίζει εκείνη την παράδοση από το κατάστημα της Πανεπιστημίου και Αμερικής. Παρομοίως, το Βιβλιοπωλείον της Εστίας, που βρίσκεται από το 1978 στην οδό Σόλωνος 60, αναγκάστηκε να μετακομίσει εκεί λόγω κατεδάφισης της Στοάς Νικολούδη (επί της Σταδίου), όπου ήταν η παραδοσιακή του έδρα από το 1936. Εκεί, στο πολύ ενδιαφέρον μεσοπολεμικό εκείνο κτίριο (σήμερα στη θέση του βρίσκεται το κτίριο διοίκησης της Alpha Bank), στεγαζόταν επίσης ο «Λουμίδης», με το περίφημο λογοτεχνικό πατάρι του. Αντιλαμβάνεται κανείς τι πλήγμα ήταν εκείνη η κατεδάφιση για τη φυσιογνωμία της Αθήνας. Στο ίδιο σημείο της Σταδίου 32 η Εστία είχε στεγαστεί εξαρχής, δηλαδή από το 1885, στη νεοκλασική οικία Π. Λάμπρου που κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1930 για να δώσει τη θέση της στη Στοά Νικολούδη. Κύκλοι της αθηναϊκής ζωής… Aντίστοιχα, ο οίκος «Ι. Σιδέρης», ιδρυθείς το 1891, αφήνει την Ερμού για να έρθει και αυτός στην οδό Σταδίου το 1907, όταν πλέον ο δρόμος συγκέντρωνε όλους τους αστούς. Εκεί παρέμεινε ως το 2000, οπότε και μετακόμισε στην οδό Σόλωνος. Λιγότερο γνωστά στους σύγχρονους, αλλά ονομαστά για την πνευματική ζωή της Αθήνας, ήταν πολλά ακόμα βιβλιοπωλεία με ρίζες στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Ονομαστό ήταν το βιβλιοπωλείο του Δημητράκου, με το περίφημο λεξικό, στην οδό Σταδίου 4, προς Σύνταγμα, όπως και τα δύο των αδελφών Σαλίβερου, επίσης στη Σταδίου. Πολλά από αυτά τα βιβλιοπωλεία μνημονεύονται από τους λογοτέχνες της γενιάς του ’30, τον Θεοτοκά, τον Τερζάκη, τον Πετσάλη-Διομήδη. Πολύ γνωστό ήταν και το βιβλιοπωλείο του Βασιλείου (Σταδίου 42). Χαρακτηριστικό ήταν ότι τα περισσότερα βιβλιοπωλεία έως και τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν και τις δικές τους εκδόσεις, και λόγω του ότι η αθηναϊκή κοινωνία ήταν μικρή και όλοι λίγο-πολύ γνωρίζονταν έστω και εξ όψεως, τα βιβλιοπωλεία ήταν και στέκια, λογοτεχνικά ή κοινωνικά. Είναι εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς πόσες, παντός είδους ελληνικές επιχειρήσεις δρούσαν στο κέντρο της Αθήνας έως τα πρόσφατα χρόνια. Γεμάτη η οδός Ερμού και η Αιόλου από ελληνικά ονόματα. Το ίδιο συνέβαινε και στα βιβλιοπωλεία. Ακόμα και στον χώρο των παλαιοβιβλιοπωλείων υπήρχε συνέχεια και παράδοση, με πιο ξεχωριστή αυτή του Σπανού, που ιδρύθηκε το 1929 και συνεχίζει ακόμα. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 διασωζόταν το παλιό, ατμοσφαιρικό βιβλιοπωλείο στην οδό Ιπποκράτους (ανάμεσα στην Ακαδημίας και τη Σόλωνος, ανεβαίνοντας αριστερά), ένα μνημείο για κάθε βιβλιόφιλο, με ράφια ως ψηλά στο ταβάνι. Και όλα αυτά σε ένα θαυμάσιο, εκλεκτικιστικό κτίριο. Μικρά βιβλιοπωλεία, συχνά εκδοτικών οίκων, με ιδιαίτερη ατμόσφαιρα υπήρχαν διάσπαρτα, όπως αυτό των εκδόσεων Αστήρ στην οδό Λυκούργου, κοντά στην Ομόνοια, που λειτουργούσε έως τα πρόσφατα χρόνια. Άλλα βιβλιοπωλεία ήταν πιο οικογενειακά και είχαν και χαρτικά, με πρόσοψη στην οδό Σταδίου, όπως τα πασίγνωστα τη δεκαετία του ’60 Προμηθέας και Βιβλιοχαρτεμπορική (ονομαστό χαρτοπωλείο ήταν και το Χαρτέξ στην οδό Βαλαωρίτου). Στην κατηγορία του χαρτοπωλείου, σε συνδυασμό με τις ονομαστές εκδόσεις του, ήταν φυσικά ο Πάλλης στην Ερμού 8, που ήταν ξακουστός και για τα ανώτερης ποιότητος τετράδιά του με σήμα τον Παρθενώνα. Ένας μικρός Πάλλης ήταν και το μικρό χαρτοπωλείο βλιοπωλείο του Θεοχάρη επί της Πατησίων, κοντά στην πλατεία Αμερικής, που είχε μάλιστα δική του παραγωγή τετραδίων με σήμα ένα ελαφάκι (γνωστό βιβλιοχαρτοπωλείο των δεκαετιών του ’60 και του ’70 ήταν και η Χαρά επί της Πατησίων, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου). Δίπλα στον Θεοχάρη, στην πλατεία Αμερικής, ήταν το Λίλιπουτ, το μικρό παράρτημα του Σαμούχου, που έφερνε μόνο ξένα βιβλία και ξένο Τύπο και μπορούσε να επιβιώσει τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ενδεικτικό μιας άλλης σύνθεσης του πληθυσμού. Ο Σαμούχος (The American Bookstore, όπως αυτοαποκαλούνταν) είχε για πολλά χρόνια την έδρα του σε δύο επίπεδα στην οδό Αμερικής, κοντά στην Ακαδημίας. Λίγο πιο κάτω πολλοί θα θυμούνται το ξενόγλωσσο βιβλιοπωλείο του Παντελίδη, με τα πολλά εκπαιδευτικά και την ωραία βιτρίνα. Πολλά ξένα βιβλία είχε και η Φωλιά του Βιβλίου, που είχε ξεκινήσει ως μικρό βιβλιοπωλείο στην οδό Πανεπιστημίου και αργότερα αναπτύχθηκε σε μεγάλο χώρο απέναντι από την Ακαδημία Αθηνών, όπου παρέμεινε για πολλά χρόνια. Εκεί κοντά ήταν και το βιβλιοπωλείο Ατλαντίς, στην Κοραή 8. Ήταν η έδρα των εκδόσεων Πεχλιβανίδη, ένας ναός χαράς για κάθε παιδί και έφηβο, καθώς το μεγάλο βάθος του καταστήματος επέτρεπε να απλώνονται όλες οι ονομαστές εκδόσεις του εκδοτικού οίκου. Η Ατλαντίς μύριζε έντονα και μεθυστικά χαρτί. Πολλά ακόμα τα μικρά βιβλιοπωλεία που γέμιζαν την Αθήνα και της έδιναν ζωή, όπως σήμερα έχουν επιβιώσει αρκετά στην οδό Σόλωνος. Αξέχαστη και η εικόνα των υπαίθριων παλαιοβιβλιοπωλών στην οδό Μασσαλίας, όπου έβρισκε κανείς με ελάχιστα χρήματα εκπαιδευτικά, ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία… Αυτή η σύντομη περιήγηση δεν έχει μόνο νοσταλγικό χαρακτήρα. Έχει και τη φιλοδοξία να μας κάνει να σκεφτούμε πόσο συμπαγές, πόσο δυναμικό και με πόσους χυμούς υπήρξε το αθηναϊκό κέντρο σε εποχές με πολλές δυσκολίες επίσης, αλλά με διάχυτη την πεποίθηση ότι το όποιο μέλλον θα ήταν καλύτερο. Η πυκνότητα των βιβλιοπωλείων στην Αθήνα, που έκαναν όλα χρυσές δουλειές, έρχεται να μας διαψεύσει και τον μύθο για την ισχνή αστική τάξη και να μας επιβεβαιώσει την ανάγκη να κατανοήσουμε καλύτερα το πρόσφατο παρελθόν αυτής της συναρπαστικής πόλης. Πηγή: www.lifo.gr