«Η Αθηνά φέρουσα επί της κεφαλής την Ακρόπολιν»

 

                                                                                                                     

Η υπαίθρια γλυπτική εμφανίζει αρκετές ιδιαιτερότητες σε σχέση με την ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία.  Ο καλλιτέχνης καλείται όχι απλώς να δημιουργήσει αλλά και να τοποθετήσει το έργο του στο χώρο, με άλλα λόγια να αντιμετωπίσει το θεατή και να προσπαθήσει να επικοινωνήσει μαζί του. Η επικοινωνιακή αυτή προσπάθεια δεν κρίνεται πάντα επιτυχής. Σε ένα δημόσιο ή υπαίθριο χώρο συνυπάρχουν πολλές πληροφορίες και ερεθίσματα για εμάς έτσι είναι πολύ πιθανό να μην έχουμε προσέξει ένα γλυπτό ακόμα και αν περνάμε καθημερινά από μπροστά του.

Περπατάμε συνεχώς βιαστικοί, βιαζόμαστε να φτάσουμε στον προορισμό μας συνήθως χαμένοι στις σκέψεις μας. Κοιτάμε, αλλά δεν βλέπουμε πράγματα που υπάρχουν γύρω μας και πραγματικά αξίζουν την προσοχή μας. Έτσι, αν και είχα κάνει πολλές φορές την ίδια διαδρομή, μόνο ένα πρωινό παρατήρησα τη γυναικεία προτομή που βρίσκεται στον περίβολο του Πνευματικού Κέντρου Αθηνών. Μπήκα λοιπόν στη διαδικασία να βγω για λίγο εκτός προγράμματος και να σταθώ μπροστά της. Αυτό που μου κίνησε το ενδιαφέρον ήταν το βλέμμα της. Τα μάτια της ήταν κρυμμένα πίσω από μαύρη μπογιά, και αυτό, γιατί κάποιος τα είχε βάψει. Πάνω στο κεφάλι της είχε τοποθετηθεί ένας ναός τον οποίο δεν μπόρεσα παρά να προσομοιάσω με στέμμα.  Σκέφτηκα ότι όποιος και να θέλησε να καταστρέψει  το γλυπτό δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει την πράξη του και αρκέστηκε στην τοποθέτηση μιας «μάσκας» γύρω από τα μάτια. Μια μάσκα που μπορεί να την προστατεύει από την πραγματικότητα εμποδίζοντας την να την δει, ή μια μάσκα που δηλώνει την αδυναμία της γυναίκας να αντικρύσει την πραγματικότητα.  Σε αυτή την περίπτωση θα μιλούσαμε για μία μορφή που υπάρχει, δηλώνει την παρουσία της στο χώρο όμως στην ουσία εθελοτυφλεί  και αδυνατεί  να έρθει αντιμέτωπη με τον έξω κόσμο. Ποία ήταν όμως αυτή τη μυστηριώδης μορφή;

Το γλυπτό φιλοτεχνήθηκε από τον Ιωάννη Κόσσο (1822-1875) μεταξύ 1871-73 και το αυθεντικό φυλάσσεται στην  Δημοτική Πινακοθήκη. Ονομάστηκε «Η Αθηνά φέρουσα επί της κεφαλής την Ακρόπολιν» ή σύμφωνα με άλλες πηγές «Ιδεώδης Ελλάς». Και οι δύο ονομασίες συνδέονται με την αγάπη του Κόσσου για την κλασσική αρχαιότητα αλλά και την ηθική διάσταση που προσπαθούσε πάντα να δώσει στα γλυπτά του, ενώ το θέμα της αλληγορικής παράστασης της Ελλάδας επανέρχεται συνεχώς στο έργο του. Ο Ιωάννης Κόσσος υπήρξε ο πρώτος Έλληνας γλύπτης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και μαζί με τον αδελφό του άνοιξαν το πρώτο εργαστήριο στην Αθήνα. Η σχέση του με τη γλυπτική πρέπει να ξεκίνησε από πολύ νωρίς με τον πατέρα του να ακολουθεί το επάγγελμα του ξυλογλύπτη. Η προσωπική ζωή του καλλιτέχνη παραμένει για εμάς άγνωστη ξέρουμε ωστόσο ότι πέρασε 4 χρόνια της ζωής του στην Ιταλία σπουδάζοντας με υποτροφία ενώ στην Ελλάδα μαθήτευσε δίπλα στον Κρίστιαν Ζήγκελ. Από νεαρή ηλικία καταπιάστηκε με τις προτομές αλλά και τα αντίγραφα αρχαίων έργων. Κυρίως από εκεί προέρχεται και η έμπνευσή του, χωρίς όμως να μένει ανεπηρέαστος από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν της χώρας (σε αυτόν θα αναθέσουν την κατασκευή ανδριάντων των αγωνιστών του 1821). Λάτρης του κλασσικού που κατάφερε να καλλιεργήσει ένα δικό του κλασικισμό. Και λέω δικό του διότι το έργο του δεν χαρακτηρίζεται από μία απλά μιμητική διάθεση. Διακρίνεται ο απώτερος σκοπός της αναδημιουργίας σε κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό και μία ηθική διάσταση μεταξύ του θέματος και της μορφής. Μιας μορφής που στέκει εκεί σιωπηλή με μοναδικό στολίδι την υπερηφάνεια της και μίας ιδέας που της δίνει ψυχή, και κλείνεται μέσα στο μάρμαρο του δημιουργού. Οι επιφάνειες είναι λείες ενώ το πρόσωπο χαρακτηρίζεται από μία πλήρη συμμετρία. Χαρακτηριστικά όμορφα, γυναικεία μα ταυτόχρονα συγκρατημένα, δηλώνουν, θα λέγαμε, την προσπάθεια του δημιουργού να μας κάνει να δούμε πίσω από την εξωτερική ομορφιά και να μπορέσουμε να διακρίνουμε την ένταση που κρύβεται κάτω από την ήρεμη όψη. Τα μάτια δεν έχουν κόρες. Όχι επειδή δεν βλέπουν, απλά βλέπουν πράγματα διαφορετικά από εμάς και αντικρίζουν έναν άλλο κόσμο που πολύ μικρή σχέση έχει με το δικό μας, έτσι μας φαίνονται παγερά και ξένα. Το γλυπτό όμως επιδιώκει την επικοινωνία με το θεατή και για αυτό υιοθετεί την πιο ανθρώπινη όψη του, είναι έτοιμο να συνδεθεί μαζί μας αν φανούμε αντάξιοι «συνομιλητές» του.  Ένδυμα απλό που δεν αποκρύπτει ωστόσο της θηλυκές πτυχές της μορφής. Κόμμωση αρχαιοπρεπείς που αγκαλιάζει σαν στέμμα την Ακρόπολη που ο καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει στο κεφάλι της κόρης. Ένα σήμα- σύμβολο της υπερηφάνειας και ένα αίσθημα ανωτερότητας, όχι όμως μίας ανωτερότητας που οδηγεί στην υπεροψία αλλά που βρίσκεται εκεί για να μας θυμίζει ποιες είναι οι πραγματικές αξίες στη ζωή. Για εμένα δεν έχει μεγάλη σημασία εάν πρόκειται για την Θεά της πόλης, για μία προσωποποιημένη Ελλάδα, ή για μία απλή καθημερινή κοπέλα. Μία κόρη που στολίστηκε υπερήφανα σαν στέμμα το παρελθόν της και πορεύεται κουβαλώντας το πάντα μαζί της. Η Ελλάδα, η Αθήνα βρίσκονται μέσα στον καθένα  από εμάς και το παρελθόν είναι εκεί όχι σαν ανάμνηση αλλά σαν σήμα που μας υποδεικνύει τον τρόπο που πρέπει να δρούμε για το όφελος το δικό μας αλλά και των γύρω μας.

Ο δημιουργός δεν παλεύει με το υλικό του. Βρίσκεται σε διάλογο μαζί του και προσπαθεί να δώσει μορφή και λόγο στην «αρμονία». Μία αρμονία που δεν προκύπτει από την αδράνεια αλλά από μία διαρκή ενδοσκόπηση και δημιουργική διάθεση. Η μαρμάρινη μάζα εντάσσεται στο περιβάλλοντα χώρο με επιτυχία και βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με το θεατή. Τον καλεί να την κοιτάξει, να την προσέξει και να οδηγηθεί μαζί της σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας και αυτοκριτικής. Ο περίβολος του Πνευματικού Κέντρου είναι από τα καταλληλότερα μέρη που θα μπορούσε να τοποθετηθεί το γλυπτό  και αυτό, γιατί πιστεύω ότι ο δημιουργός ήθελε να δώσει συλλογική διάσταση στο όραμα του και να μεταφέρει το βίωμα από τα στενά προσωπικά σε ευρύτερα κοινωνικά πλαίσια. Ακόμα και η αλλαγμένη μορφή που κοσμεί σήμερα το χώρο έχει για εμένα την ιδιαίτερη σημασία της. Δεν μπορούμε να ξέρουμε το λόγο που διάλεξαν να ζωγραφίσουν τη προτομή με αυτό τον τρόπο, εάν όμως τη δούμε σε συνάρτηση με αυτό που απεικονίζει και μα το χώρο που βρίσκεται θα καταλάβουμε, ότι από την πράξη αυτή απορρέει περισσότερο απογοήτευση παρά οργή. Μία απογοήτευση για μία χώρα και ένα ολόκληρο λαό που εθελοτυφλεί και αδυνατεί να βγάλει τη μάσκα που του έχουν τοποθετήσει και τον καθιστούν απλά έναν ανήμπορο πλατωνικό δεσμώτη.

                                                                                                                     Βασιλική Πατρικίου

                                                                                                                      Α.Μ. 300092