ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΖΙΤΣΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Πολύτιμη προσφορά του Κώστα Μαλάμου

Χαρακτική «δεμένη» με τους αγώνες του λαού

Η Πινακοθήκη Χαρακτικής στη Ζίτσα, αποτέλεσμα οράματος και πολύχρονης δουλειάς του αγωνιστή εικαστικού Κ. Μαλάμου

Η Πινακοθήκη Χαρακτικής στη Ζίτσα Ιωαννίνων αποτελεί μία από τις ελάχιστες της Ελλάδας με μόνιμη έκθεση αποκλειστικά χαρακτικών έργων. Είναι αποτέλεσμα οράματος και πολύχρονης δουλειάς του αλησμόνητου ζωγράφου Κώστα Μαλάμου, του οποίου η ιδιαίτερη αγάπη για τη χαρακτική και η φιλία του με τον Δημήτρη Γαλάνη τον οδήγησαν στη διαδικασία να συλλέξει χαρακτικά έργα, με στόχο τη δημιουργία μιας πινακοθήκης χαρακτικής στο χωριό του, τη Ζίτσα. Ο τόπος που διάλεξε ο Κώστας Μαλάμος δεν ήταν τυχαίος. Οχι μόνο γιατί ήταν ο αγαπημένος τόπος καταγωγής του, αλλά γιατί κύριος σκοπός του ήταν να συμβάλει στην πολιτιστική αποκέντρωση. Να φέρει τους συγχωριανούς του, τους ανθρώπους της γύρω περιοχής, τους λαϊκούς ανθρώπους, σε επαφή με την Τέχνη και κυρίως την χαρακτική - μια τεχνοτροπία, με ιδιαίτερη συμβολή στη διάδοση της Τέχνης σε ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Να δώσει στα παιδιά, στους μαθητές, ένα ερέθισμα για παραπέρα γνώση της Τέχνης, μια δυνατότητα πολιτιστικής καλλιέργειας, την οποία, δυστυχώς, τους στερεί το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα.

 

Η συλλογή διαθέτει 220, περίπου, έργα, από τα οποία εκτίθενται τα 132. Μία πλούσια συλλογή που παρουσιάζει με σαφήνεια την πορεία της ελληνικής χαρακτικής από τη θεμελίωσή της (τέλη 19ου αιώνα) μέχρι σήμερα. Εργα φιλοτεχνημένα με αρκετές από τις τεχνικές της χαρακτικής και των γραφικών τεχνών. Ξυλογραφία σε όρθιο και πλάγιο ξύλο, λιθογραφία, χαλκογραφία, γραμμική και τονική οξυγραφία, λινόλαιο, μεταξοτυπία. Εργα των «θεμελιωτών» της ελληνικής χαρακτικής: Δ. Γαλάνη, Λ. Κογεβίνα και Α. Θεοδωρόπουλου, του πρώτου και μεγαλύτερου δασκάλου της, Γ. Κεφαλληνού, των συνεχιστών της, Γ. Μόσχου, Α. Τάσσου, Β. Κατράκη, Λ. Μαγγιώρου, Κ. Γραμματόπουλου, Σ. Βασιλείου, Γ. Δήμου, Γ. Μόραλη, Κ. Βαρλάμου, Τ. Νικολαΐδη, Γ. Τσαρούχη, Χ.Δαγκλή, Β. Σεμερτζίδη, Γ. Σικελιώτη, Ν.Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Γ. Βακιρτζή, Α. Φασιανού, Β. Χάρου, Π.Τέτση, Τ. Κατσουλίδη, Π. Πρέκα και νεότερων, όπως οι Χ. Γκαλντέμης, Μ. Παντελιάς, Ε. Μελά, Γ. Γουρζής και πολλοί άλλοι.

Ο δημιουργός Κώστας Μαλάμος

Ο Κώστας Μαλάμος (1913 - 2007) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια και πέρασε τα πέντε πρώτα του χρόνια στη Ζίτσα. Μέχρι το 1931 έζησε στα Γιάννενα και τον ίδιο χρόνο ήρθε στην Αθήνα. Με υποτροφία εισήχθη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (1932-1937), με δασκάλους τους Π. Μαθιόπουλο, Ο. Αργυρό και Κ. Παρθένη. Μετά την αποφοίτησή του, ανοίγει στην Αθήνα φροντιστήριο ζωγραφικής και τον επόμενο χρόνο διορίζεται στο καλλιτεχνικό τμήμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, από όπου η κατοχική κυβέρνηση τον απολύει. Το 1943 προσλαμβάνεται στη μέση εκπαίδευση και το 1944 του ανατίθεται η διεύθυνση του παραρτήματος της ΑΣΚΤ στον Πύργο της Τήνου, αλλά η μη αποδοχή αυτού του διορισμού οδηγεί σε νέα απόλυσή του.
Ο Κώστας Μαλάμος ήταν ζωγράφος της πραγματικότητας, του φυσικού τοπίου και της καθημερινότητας του ανθρώπου. Ανθρωπος διορατικός, με ήθος και σεμνότητα. Εξέφραζε ιδιαίτερο σεβασμό και εκτίμηση προς την εργατική τάξη και τους αγώνες της, τους απλούς ανθρώπους του μόχθου και απέδιδε με το δικό του τρόπο την τιμή που τους άξιζε μέσα από τα έργα του, ξαναζωντανεύοντάς τους. Γνωστή σε όλους η σειρά «Μεταλλωρύχοι Μάντεμ Λακό», όπου αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο τις σκληρές συνθήκες εργασίας των μεταλλωρύχων. Οι ενότητες «Φευγιό» και «Ξεκλήρισμα», που παρουσιάζουν σκηνές από διώξεις και εκτελέσεις κατά τη γερμανική κατοχή, η προσφυγιά της Κύπρου, ο πόλεμος του Βιετνάμ. Εργα που πραγματικά εντυπωσιάζουν με το ρεαλισμό και τη ζωντάνια τους.
Στα μέσα της δεκαετίας του '60, ο Κ. Μαλάμος δημιουργεί μια σειρά έργων με νεοκλασικά σπίτια της Αθήνας. «...Αυτά τα νεοκλασικά που έχουν τη ζεστασιά του λαϊκού, του ανώνυμου οικοδόμου, που λες και είναι κατευθείαν απόγονος των κλασικών...», όπως έλεγε ο ίδιος. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπως και η πρώτη επέτειός της συμπλήρωσαν τη συλλογή του, με μια ακόμη ενότητα - αφιέρωμα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Σταθμός στην καλλιτεχνική του δημιουργία είναι το έργο του «Ομαδική προσωπογραφία» (1984-1989). Η προσφορά του ζωγράφου θεωρείται ανεκτίμητη όχι μόνο για τη συμβολή του στην πολιτιστική μας κληρονομιά, αλλά και για την προσπάθεια που κατέβαλε ως ευσυνείδητος καλλιτέχνης για τη γνωριμία και την επαφή των πλατύτερων λαϊκών μαζών μαζί της, συμμετέχοντας καθοριστικά και στην ίδρυση της Δημοτικής Πινακοθήκης στα Γιάννενα.

«Εργαλείο» αγώνων η χαρακτική

Η χαρακτική κάνει την πρώτη εμφάνισή της στην Ελλάδα το 18ο αιώνα, μέσα από τα θρησκευτικά χαρακτικά. Τον 19ο αιώνα η χαρακτική δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη ως εικαστική τέχνη. Οσοι την υπηρετούσαν, απλοί άνθρωποι του μόχθου, δούλευαν σκληρά για ένα μεροκάματο και αμείβονταν πενιχρά.
Τη δεκαετία του 1930 η χαρακτική κατοχυρώνεται με την εισαγωγή της στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και πρώτο της καθηγητή τον κορυφαίο χαράκτη και δάσκαλο, όλων των ΕΑΜιτών εικαστικών καλλιτεχνών - μεταξύ των οποίων ήταν και ο Κώστας Μαλάμος - Γιάννη Κεφαλληνό. Οι απόφοιτοι του εργαστηρίου του αποτελούν και τους πρώτους χαράκτες που κυριαρχούν κατά τη δεκαετία του '50 και μετά. Στην Κατοχή και την Αντίσταση η συμβολή της χαρακτικής ήταν καθοριστική για την πορεία του αγώνα.
Τον Οκτώβρη του 1941 η Ηλέκτρα Αποστόλου συγκρότησε μια μικρή ομάδα χαρακτών, μέλη του ΕΑΜ καλλιτεχνών, που αποτέλεσε το καλλιτεχνικό συνεργείο για τις ανάγκες της προπαγάνδας, χαράζοντας σε ξύλο και λινόλαιο προκηρύξεις, αφίσες, συνθήματα. Η χαρακτική γίνεται μέσο μεταφοράς ιδεών σε συνθήκες που δεν μπορούσε να γίνει με άλλους τρόπους. Στιγμές του ηρωικού αγώνα, χαραγμένες αρχικά στη μνήμη των καλλιτεχνών, χαράσσονται έπειτα και στην πλάκα και διακοσμούν τα παράνομα λευκώματα που εξέδιδε το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ. Χαρακτικά έργα όπως η σφαγή των Καλαβρύτων, η εκτέλεση των 200 της Καισαριανής, τα μπλόκα της Δραπετσώνας και της Κοκκινιάς, τα Τάγματα Ασφαλείας και οι κουκουλοφόροι προδότες, η απελευθέρωση της Αθήνας... Και έπειτα στην τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού η χαρακτική καλείται ξανά να υπηρετήσει τις αξίες και τα ιδανικά του αγώνα. Τα έργα δεν φιλοτεχνούνται με σκοπό να πωληθούν αλλά να εμπνεύσουν, να ξεσηκώσουν το λαό και να του δώσουν κουράγιο.

Πάσχει... σήμερα η Πινακοθήκη

Η λειτουργία της Πινακοθήκης στη Ζίτσα ξεκίνησε το 2008 με ελλείψεις, κυρίως όσον αφορά σε λειτουργικά έξοδα και προσωπικό. Ο αντιδραστικός νόμος της διοικητικής μεταρρύθμισης «Καλλικράτη», που αποτελεί βασικό εργαλείο για την προώθηση και εφαρμογή της αντιλαϊκής πολιτικής στην τοπική και περιφερειακή διοίκηση και βάζει στο περιθώριο τον πολιτισμό, έχει αντίκτυπο και στην Πινακοθήκη.
Η υποχρηματοδότηση και η έλλειψη επαρκούς μόνιμου προσωπικού έχουν οδηγήσει στην περιοδική- και όχι μόνιμη όπως θα έπρεπε, λειτουργία της και μάλιστα με περιορισμένο ωράριο λειτουργίας. Είναι πραγματικά έγκλημα ένας ακόμη σπουδαίος χώρος Τέχνης να μην έχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις να λειτουργήσει ολοκληρωμένα και να προβληθεί κατάλληλα. Ενας χώρος που αποτελεί σχολείο για μικρούς και μεγάλους όχι μόνο για την ποιότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας που προσφέρει, αλλά και για τη γνωριμία με την τέχνη της χαρακτικής και την ιστορία της, που παραμένει ακόμη άγνωστη σε πολλούς.
Ωράριο λειτουργίας της Πινακοθήκης:
Θερινό: Τετάρτη έως Κυριακή 11.00 - 13.00 και 18.30 - 20.30. Τρίτη 18.30 - 20.30. Δευτέρα: κλειστά.
Χειμερινό: Πέμπτη - Παρασκευή 9.00 - 13.00 (ξενάγηση σε σχολεία). Τετάρτη - Σάββατο - Κυριακή 11.00 - 15.00. Δευτέρα - Τρίτη: κλειστά.

Σώτος ΖΩΤΟΣ

http://www.rizospastis.gr