Το ξύπνημα ενός αρχαίου θεάτρου

Με μια συναυλία της ΚΟΑ, όπου θα συμμετάσχει και η διεθνούς φήμης υψίφωνος Τσέλια Κοστέα, ανοίγει πάλι το αναστηλωμένο μνημείο της Μεσσήνης

Από το 1988 που ανακαλύφθηκε, χρειάστηκε πολύς κόπος και χρήμα μέχρι τη στιγμή των εγκαινίων του αναστηλωμένου αρχαίου θεάτρου της Μεσσήνης

Σάββατο βράδυ στην αρχαία Μεσσήνη. Ανάμεσα στα σπουδαία οικοδομήματα που οι κάτοικοί της είχαν αναγείρει για να κοσμήσουν την πόλη τους, το θέατρό της ανοίγει και πάλι για το κοινό, που θα παρακολουθήσει την πρώτη εκδήλωση στη σύγχρονη εποχή: μια συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών με άριες και ντουέτα από όπερες του Βέρντι και του Πουτσίνι υπό τη διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου και με σολίστ τη ρουμάνα υψίφωνο Τσέλια Κοστέα και τον βαρύτονο Δημήτρη Πλατανιά. Περί τις 2.000 είναι οι θέσεις που διατίθενται, στη συντριπτική τους πλειονότητα τα αρχαία εδώλια, με την προσθήκη ορισμένων ξύλινων παταριών - και ας μπορούσε το θέατρο να φιλοξενήσει στην αρχαιότητα περισσότερους από 10.000 θεατές.

Το 1988, δύο χρόνια μετά την ανάληψη του έργου ανασκαφής και αναστήλωσης της αρχαίας Μεσσήνης, εντόπισε το θέατρό της ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης. Από τότε και παράλληλα με το υπόλοιπο έργο της αποκάλυψης των μνημείων της πόλης, άρχισε και ο καθαρισμός του θεάτρου. Γιατί στα πέντε μέτρα έφθαναν οι επιχώσεις που είχαν συσσωρευθεί με τον χρόνο, ένας δρόμος περνούσε από πάνω του, ενώ στο επιθέατρο είχαν κτιστεί κατά τη βυζαντινή εποχή κάποια φτωχικά σπίτια. Και φυσικά είχαν δημιουργηθεί και ιδιοκτησίες.

Χρειάστηκε λοιπόν πολύς κόπος και χρήμα ώσπου να φθάσει η τωρινή ευχάριστη στιγμή των εγκαινίων, για την οποία τα εύσημα αξίζουν πρώτα και κύρια στον κ. Θέμελη, ο οποίος κατέβαλε κάθε προσπάθεια ώστε να μπορεί να λειτουργήσει το θέατρο. Ιδιαίτερη εξάλλου ήταν η συμβολή του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος», που χρηματοδοτεί την τελευταία τριετία τις εργασίες στην αρχαία Μεσσήνη.

Το διέλυσαν για να χτίσουν σπίτια

Ευτυχές ήταν το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του αρχαίου υλικού που είχε διασωθεί βρέθηκε μέσα στην ορχήστρα! Ο λόγος είναι απλός: Από τα τέλη του 3ου με αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, όταν το θέατρο εγκαταλείφθηκε, οι άνθρωποι της εποχής άρχισαν σιγά-σιγά να το διαλύουν προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τους έτοιμους, λαξευμένους λίθους του για τα δικά τους κτίσματα, οικίες ή ναούς. Ξεκίνησαν από το άνω κοίλον και καθώς ξήλωναν την κατασκευή έσπρωχναν τις πέτρες που κατρακυλούσαν στην ορχήστρα, από όπου μπορούσαν να τις πάρουν όποια στιγμή ήθελαν. Οχι μόνον ατόφιες αλλά και για να τις κάνουν ασβέστη, φυσικά.

Από τους πέντε θρόνους που υπήρχαν πάντως στο θέατρο έχουν διασωθεί μόνο οι δύο (ο ένας εξ αυτών χωρίς πλάτη). Διάσπαρτοι, εξάλλου, εκεί στις πρώτες σειρές, υπήρχαν έξι χάλκινοι ανδριάντες επάνω σε βάθρα, τα οποία και σώζονται. Οσον αφορά τη σκηνή, σήμερα διασώζεται αυτή της ρωμαϊκής εποχής, η οποία όμως διατήρησε ανέπαφη μια ιδιαιτερότητα αυτού του ελληνιστικού θεάτρου. Πρόκειται για τη σκηνοθήκη, ένα μεγάλο οικοδόμημα που χρησίμευε για την αποθήκευση της κινητής σκηνής του θεάτρου, ώστε να προστατεύεται τον χειμώνα.

Οι Ρωμαίοι είχαν κάνει ιδιαίτερα πολυτελείς επεμβάσεις στο θέατρο της Μεσσήνης αναμορφώνοντας κυρίως τη σκηνή του, η οποία απέκτησε τουλάχιστον τριώροφη πρόσοψη με θύρες, αψίδες, κόγχες και κίονες από μάρμαρο και γρανίτη. Στην κιονοστοιχία του «ισογείου» εξάλλου υπήρχαν έξι κολοσσιαία αγάλματα ευεργετών και άλλων τιμώμενων προσώπων ενώ αντίστοιχα αγάλματα ήταν τοποθετημένα στις κόγχες των άνω ορόφων.

Μονομαχίες, γιορτές και ρητορείες

Επειδή όμως... άλλοι καιροί και άλλα ήθη, μετατροπές είχαν γίνει από τους Ρωμαίους και στην ορχήστρα, κυρίως για την προστασία των θεατών. Διότι το θέατρο χρησιμοποιούνταν πλέον και για μονομαχίες, οπότε τεράστια δίχτυα απλώνονταν από πάνω της ώστε να μην ξεφύγει κάποιο όπλο και κινδυνεύσει το κοινό. Θηριομαχίες όμως δεν γίνονταν. Γι' αυτό το «άθλημα» χρησιμοποιούνταν το Στάδιο, όπως δείχνουν οι ανασκαφές. Οι θεατές της πρώτης σύγχρονης εκδήλωσης, τέλος, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτό το θέατρο ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για παραστάσεις αρχαίου δράματος αφού η χρήση του περιοριζόταν σε μεγάλες θρησκευτικές εορτές ή σε πολιτικές συνάξεις. Αντίθετα, όμως, καλό είναι να ξέρει κανείς ότι εκεί έβγαλε λόγο ο Φίλιππος Ε' το 214 π.Χ. διεξάγοντας μάλιστα δημόσια συζήτηση με τον Αρατο τον Σικυώνιο, ενώ περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 138 π.Χ., όταν ο στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης αιχμαλωτίστηκε από τους Μεσσήνιους, οι κάτοικοι της πόλης απαίτησαν να μεταφερθεί στο θέατρο για να τον δουν.

Να σημειωθεί ότι για την εκδήλωση συνεργάστηκαν το Ελληνικό Φεστιβάλ, το σωματείο Διάζωμα, που ενεργοποιείται με επιτυχία στη διάσωση των αρχαίων θεάτρων, και φυσικά η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: ΘΕΡΜΟΥ ΜΑΡΙΑ,  03/08/2013,  ΤΟ ΒΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΣΗΝΗ

Το... «γκαλά» των εταιρειών

Τα σημερινά (3 Αυγούστου) εγκαίνια, με... «γκαλά όπερας», του αναστηλωμένου θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης (κατασκευάστηκε το 3ο-2ο αι. π.Χ. και είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας) παραπέμπουν στην πλέον «κλασική» περίπτωση «εισβολής» του κεφαλαίου στην πολιτιστική κληρονομιά, με τη μορφή των «χορηγών».

Ετσι, το θέατρο αναστηλώθηκε με χρηματοδότηση του ιδρύματος «Νιάρχου», ενώ, στους «χορηγούς» της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, που συστάθηκε το 1994 ως ένα είδος «μεσολαβητή» της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» με επίκεντρο την Αρχαία Μεσσήνη, «φιγουράρουν» επίσης η Εθνική Τράπεζα, το ίδρυμα αλλά και η ναυτιλιακή του Λιβανού, το καζίνο Λουτρακίου, το ίδρυμα Κωστόπουλου κ.ά.
Είναι προφανές ότι στην Αρχαία Μεσσήνη λαμβάνει χώρα, εδώ και χρόνια, μια διαδικασία «συγχρωτισμού» του κεφαλαίου με την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία, μπορεί να ξεκινά από τη χρηματοδότηση μέρους των έργων, αφού αυτά έχουν ενταχθεί στο παρελθόν σε κοινοτικά «πακέτα» και βέβαια έχουν λάβει και κρατική χρηματοδότηση, αλλά προοπτικά «δένεται» με τον κεντρικό στρατηγικό στόχο της ΕΕ για πλήρη εμπορευματοποίηση του Πολιτισμού.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στα εγκαίνια συμμετέχει και το σωματείο «Διάζωμα» (του πρώην υπουργού και δημάρχου του ΠΑΣΟΚ, Στ. Μπένου) που προωθεί την πολιτική και πρακτική της ΕΕ και των ελληνικών κυβερνήσεων για την παρέμβαση της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» στον «πυρήνα» της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, με αιχμή τα αρχαία θέατρα. Φορείς όπως το «Διάζωμα» στοχεύουν στη δημιουργία «συμπράξεων, κοινοπραξιών» που «αναλαμβάνουν τη μελέτη, την εκτέλεση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση έργων», που άπτονται τομέων όπως η «αρχαιολογική, αρχιτεκτονική, φιλολογική, ιστορική, γεωγραφική, τεχνολογική και καλλιτεχνική έρευνα και διαχείριση των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης». Ουσιαστικά, δηλαδή, στοχεύουν στη δημιουργία μιας ιδιωτικής «αρχαιολογικής υπηρεσίας».
Ο ανασκαφέας, από το 1986, της Αρχαίας Μεσσήνης, καθηγητής, Πέτρος Θέμελης, είναι εκ των συνιδρυτών της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών αντιπρόεδρος του «Διαζώματος».
http://www2.rizospastis.gr