Στους τεκέδες του εναλλακτικού Ισλάμ

30/04/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η έκθεση «Ενα ταξίδι στον κόσμο του σουφισμού» Τέτοιους είχαμε (και ίσως έχουμε ακόμα) στη βόρεια Ελλάδα. Στο Μπενάκη αντικείμενα από το Ισλαμικό Μουσείο, φωτογραφικό υλικό και σπάνια βίντεο του Χρόνη Πεχλιβανίδη από τελετές σε Σουδάν, Ιράν και Τουρκία παρουσιάζουν έναν κόσμο μακρινό και συγχρόνως κοντινό μας.

Της Νόρας Ράλλη

Τι σχέση μπορεί να έχουν οι τεκέδες της Ανατολής του προηγούμενου αιώνα με το χέβι μέταλ της Δύσης; Πώς συνδέονται οι ροκάδες με τους μύστες του σουφισμού; Η απάντηση δίνεται από την πολυσυνθετική έκθεση για την ιδιαίτερη αυτή πλευρά του Ισλάμ, που λέγεται σουφισμός, και ξεκινάει 2 Μαΐου στο Μουσείο Μπενάκη.


Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «το εναλλακτικό Ισλάμ», καθώς πρόκειται για μια εσωτερική φιλοσοφία, μια εμπειρία που δεν εκφράζεται με λόγια, αλλά βιώνεται με ιδιάζουσες μυστικές πρακτικές. Υπό την έννοια αυτή είναι ένα εσωτερικό κίνημα με έντονα νεοπλατωνικά στοιχεία, που απαντά σε πολλές θρησκείες. Η παρούσα έκθεση, σε επιμέλεια Μίνας Μωραΐτου, με τη συμβολή του ντοκιμαντερίστα Χρόνη Πεχλιβανίδη, γνωστού από τη σειρά της ΕΡΤ «Ταξιδεύοντας με τη Μάγια Τσόκλη», παρουσιάζει σπάνια βίντεο ντοκουμέντα από σουφιστικές τελετές στο Σουδάν, στο Ιράν και στην Τουρκία, καθώς και τελετές εξορκισμού αλλά και μαθητείας.

Επίσης, εκτίθενται πανέμορφα αντικείμενα από τη μόνιμη συλλογή του Ισλαμικού τμήματος του Μουσείου (που εδρεύει στην οδό Ασωμάτων και φέτος κλείνει 10 χρόνια λειτουργίας), καθώς και φωτογραφικό υλικό από τους τεκέδες στην Ελλάδα. Πάνω από 100 υπήρχαν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, αλλά πλέον μόνο δύο λειτουργούν –στη Ρούσσα (πάνω από το Σουφλί) και στα Φάρσαλα.

«Ολοι οι τεκέδες εδώ ήταν Μπεκτασήδων σούφι ήδη από την τουρκοκρατία», εξηγεί ο Χρ. Πεχλιβανίδης. «Κατάγομαι από τη βόρεια Ελλάδα και όλα αυτά τα νιώθω κομμάτι μου. Εχω βιωματική επαφή μαζί τους. Δυστυχώς, απομονώσαμε αυτούς τους ανθρώπους ως επίσημο κράτος και, για καθαρά πολιτικούς λόγους, τους “διαχειρίζεται” πλέον η Τουρκία. Στη Ρούσσα γίνονται συνεχώς γυρίσματα τουρκικού καναλιού, εικονικών, φυσικά, τελετών. Οσο για τον τεκέ στα Φάρσαλα, ήταν χρόνια εγκαταλελειμμένος και όταν επαναλειτούργησε, τον έσπασαν οι χρυσαυγίτες. Κανείς δεν ξέρει τώρα πότε γίνονται εκεί τελετές και ίσως είναι καλύτερα έτσι».

Γιατί, όμως, τόσο οι τεκέδες όσο και τα σουφιστικά τάγματα αιώνες τώρα βρίσκονται υπό διωγμό; «Ο σουφισμός βρίσκεται μακριά από τον έντονο νομικό χαρακτήρα του μουσουλμανισμού», απαντά η Αγγελική Ζιάκα, επίκουρη καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που συνέβαλε στα εισαγωγικά κείμενα της έκθεσης. «Αυτό είναι που ενοχλεί: μπορεί ο σουφισμός να εντάσσεται πλήρως στην κρατούσα θρησκεία του Ισλάμ, αλλά δεν ελέγχεται. Αποτέλεσμα, να θεωρηθεί αίρεση και οι σουφιστές –μεταξύ των οποίων σπουδαίοι διανοούμενοι και ποιητές– να κυνηγηθούν. Ακόμη και σήμερα έχουν προβλήματα».

Η πιο προσφιλής κοινότητα Σούφι στη Δύση είναι οι Μεβλεβί, γνωστοί ως περιστρεφόμενοι δερβίσηδες. Αλλά και αυτούς η τουρκική κυβέρνηση τους «ανέχεται», πλέον, κυρίως ως τουριστική ατραξιόν. Το σχετικό βίντεο στην έκθεση, ωστόσο, προβάλλει δύο πραγματικούς δερβίσηδες. Πιστεύεται πως ο σούφι, όταν επιστρέφει από το πνευματικό του ταξίδι, μέσω της έντονης περιστροφής με συγκεκριμένες κινήσεις, έχει προγευτεί την ωριμότητα και την τελειότητα και είναι ικανός ν’ αγαπά και να υπηρετεί το σύνολο της δημιουργίας.

Βλέπουμε, επίσης, Αλεβήδες της ίδιας περιοχής σε μία πολύ απλή τελετή, στην οποία συμμετέχουν και γυναίκες. Αλλά και το τάγμα των Καντερί στο Ιράν, που φτάνουν σε έκσταση τραγουδώντας ύμνους με συνοδεία τυμπάνου και μέσω της ρυθμικής κίνησης του κεφαλιού. Με μακριά μαλλιά, νέοι και γέροι, αφιερώνονται στη μύηση και θυμίζουν έντονα χεβιμεταλάδες, επίσης σε έκσταση. Εξάλλου, τίποτα δεν είναι τυχαίο: η Δύση έχει πολλές επιρροές από τις θρησκευτικές τελετές της Ανατολής, αν και τις περισσότερες τις έχει αναγάγει σε μόδα και εμπόρευμα.

Μας εντυπωσίασε η δημόσια έκφραση του σουφισμού στο Σουδάν. Οι ντόπιοι έχουν δώσει έντονο αφρικανικό στοιχείο στα τελετουργικά τους και ενθαρρύνουν το κοινό –και τις γυναίκες– να χορέψει μαζί τους, υμνώντας τον θεό.

Η έκθεση –που όμοιά της δεν έχει παρουσιαστεί ξανά– προσδοκά να παρουσιάσει τον μυστικισμό στις χώρες της Ανατολής, την ιστορία του και τις βασικές του έννοιες και μέσα από αυτό το σπάνιο υλικό (φωτογραφίες, βίντεο, αντικείμενα) το κατορθώνει. Μυστικιστικές διδασκαλίες και πρακτικές υπάρχουν σε πολλές περιοχές του ισλαμικού κόσμου. Ωστόσο, «είναι κομμάτι του κόσμου μας» λέει ο Πεχλιβανίδης. «Ειδικά εμείς στην Ελλάδα είμαστε όσο μακριά τόσο και κοντά τους. Μπορεί να μην έχουμε την ίδια θρησκεία, όμως καταλαβαίνουμε τη “γλώσσα” τους. Μπορεί στην Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη, οι τελετές αυτές να θεωρούνται new age, ωστόσο στην αλήθεια τους, στους τόπους που επισκέφθηκα, στην αγνότητά τους, είναι πολύ έντονες, δυναμικές και πανανθρώπινες».
 
* INFO: Διάρκεια ώς 27 Ιουλίου. Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138, 210 3453111). Πέμπτη, Κυριακή: 10.00-18.00, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-22.00. Δευτ. – Τετ.: κλειστά. Εισ.: 2,5-5 €.

n.ralli@efsyn.gr