Στη σύγχρονη όμως εποχή η αντιμετώπιση του βιβλίου στη Δύση φαίνεται να έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν.
Είναι γεγονός πως το συγκεκριμένο βιβλίο είχε επί τόσα χρόνια αποθεωθεί από τους υποστηρικτές των καπιταλιστικών αξιών και συμφερόντων και είχε κατά κόρον χρησιμοποιηθεί από αυτούς ως προπαγανδιστικό όπλο για την καταγγελία, ως ανελεύθερου και τυραννικού, του υπαρκτού σοσιαλισμού (ιδίως του σταλινικής περιόδου) αλλά και για την αποδοκιμασία εν γένει κάθε σοσιαλιστικής ιδεολογίας ή πολιτικής. Μάλιστα η εν λόγω προπαγανδιστικής μορφής αξιοποίηση και διάδοση του «1984» είχε, όντως, συμβάλλει καθοριστικά στην ευρύτατη απήχηση του συγκεκριμένου έργου του Orwell σε παγκόσμια κλίμακα και ιδιαίτερα στις δημοκρατίες της Δύσης.
Το γεγονός ότι ο Orwell ήταν ένας προοδευτικός (κατ' άλλους αναρχικός, κατ' άλλους σοσιαλιστής) συγγραφέας και διανοητής δεν είναι κάτι που πρέπει να δημιουργεί απορίες σχετικά με την δεδομένη υποστήριξη εκ μέρους του καπιταλιστικού κόσμου. Το ίδιο φαινόμενο, άλλωστε, και για τον ίδιο ακριβώς λόγο, είχε επαναληφθεί και αργότερα με τα αντισοσιαλιστικά βιβλία του συχνότατα θιασώτη φασιστικών ιδεών, θέσεων και προτύπων Solzhenitsyn. Τα βιβλία τουSolzhenitsyn είχαν επίσης είχαν γνωρίσει τεράστια προβολή και υποστήριξη στον δυτικό κόσμο και ιδίως σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, παρά το γεγονός ότι οι συγκεκριμένες χώρες ήταν αυτές που είχαν πρωταγωνιστήσει στον πόλεμο κατά του ναζισμού. Και στις δύο περιπτώσεις το βασικό κριτήριο για να γίνουν τα εν λόγω βιβλία αρχικά «ευπρόσδεκτα» και έπειτα «ευπώλητα» υπήρξε το γεγονός πως μπορούσαν να χρησιμεύσουν στην επικοινωνιακή και ιδεολογική μάχη κατά του σοβιετικού κομμουνισμού. Η ιδεολογική ταυτότητα και τα προσωπικά κίνητρα των συγγραφέων αποτέλεσαν μια ασήμαντη λεπτομέρεια.
Όμως η χρησιμότητα και η συνδεδεμένη με αυτήν χρησιμοποίηση και υποστήριξη των βιβλίων από διάφορους κύκλους συμφερόντων συνδέεται με συγκεκριμένες χρονικές και ιστορικές συνθήκες. Έτσι αυτό που κάποτε ήταν πολύ χρήσιμο και συμφέρον μπορεί σήμερα να είναι λιγότερο ή και καθόλου επωφελές ή να εξελιχθεί ακόμη και σε επιζήμιο. Αυτό συνέβη με τα βιβλία του Solzhenitsyn, τα οποία μετά την εξουδετέρωση της απειλής του υπαρκτού σοσιαλισμού έχασαν την χρησιμότητα και την επικαιρότητα τους. Τα βιβλία αυτά, μολονότι εξακολουθούν να περιβάλλονται ακόμη από συμπάθεια στον δυτικό κόσμο κρίθηκε πως είχαν δώσει όσα είχαν να δώσουν και συνεπώς στη σύγχρονη εποχή δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε το ιδιαίτερο, αφού το αντίπαλο κομμουνιστικό δέος έχει εκλείψει.
Σε εφαρμογή των προαναφερομένων φαίνεται να επιχειρείται τις τελευταίες δεκαετίες στη Δύση μια καταρχήν παρόμοια προσπάθεια περιθωριοποίησης και υποτίμησης του «1984», με μια σημαντική, πάντως, διαφορά: το βιβλίο του Orwell δεν θεωρείται απλώς ένα έργο περιορισμένης χρησιμότητας, αλλά έχει γίνει πλέον αντιπαθές ή και ενοχλητικό.
Στη πραγματικότητα όμως εκείνο που εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνεται περίεργο και ειρωνικό, δηλαδή ότι τα άτομα και οι ομάδες που σήμερα αμφισβητούν την σύγχρονη αξία του «1984» ανήκουν ή κινούνται σε χώρους, όπου παλαιότερα συναντούσε κανείς μόνο ένθερμους υποστηρικτές του βιβλίου, είναι απόλυτα εύλογο.
Η νέα τάση αντιμετώπισης του έργου, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, συνδέεται περισσότερο με μια σκόπιμη διαμόρφωση στάσης των ατόμων ή ομάδων αυτών, ως εκπροσώπων χώρων και περιοχών επιρροής. Δεν σχετίζεται, ούτε μοιάζει με μια άδολη διαμόρφωση-μεταβολή μιας προσωπικής στάσης.
Πίσω από την νέα και διαφορετική στάση απέναντι στο βιβλίο κρύβεται το γεγονός πως σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, το βιβλίο δεν εξυπηρετεί πια αυτά που το κυρίαρχο πολιτικοοικονομικό σύστημα του δυτικού κόσμου πρεσβεύει, υποστηρίζει και επιδιώκει. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι η νέα τάση αντιμετώπισης του έργου του Orwellσυνδέεται με την νέα συμπεριφορά του σύγχρονου ακραίου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού (του λεγόμενου «χρηματοπιστωτικού») που επικρατεί σήμερα στις δυτικές δημοκρατίες. Πρόκειται για ένα μεταλλαγμένο «μεταδημοκρατικό»*1 καπιταλισμό, που, δικαιολογημένα, κατηγορείται πως έχει πάρει διαζύγιο από παραδοσιακές και θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές*2. Είναι ένας καπιταλισμός νέας κοπής, ο οποίος τις περισσότερες φορές εμφανίζεται όχι μόνο να έχει χάσει το όποιο ανθρώπινο πρόσωπο είχε, αλλά και να μην διαθέτει πια ούτε καν ανθρώπινο προσωπείο.
Ανάμεσα σε όσους επιχειρούν να υποβαθμίσουν την διαχρονική αξία του βιβλίου περιλαμβάνονται πρόσωπα, που- ατομικά ή /και ως μέλη ομάδων- δραστηριοποιούνται σε πολλούς, θεωρητικά ετερόκλητους, αλλά συχνά διαπλεκόμενους κατεστημένους χώρους επιρροής, όπως στους χώρους της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης*3, στους κύκλους της διανόησης*4, της ακαδημίας και των επιστημών*5, στον κόσμο των επιχειρήσεων και της τεχνολογίας κλπ. Επίσης διάφοροι κυβερνητικοί, αλλά και ιδιωτικοί οργανισμοί και φορείς δείχνουν συχνά να υιοθετούν μια τουλάχιστον επιφυλακτική στάση απέναντι στο συγκεκριμένο έργο του Orwell, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί ο αριθμός διάφορων εκδηλώσεων και δράσεων για την διαρκή και μόνιμη προαγωγή του βιβλίου και της διαχρονικής σημασίας του.
Δεν έλειψαν όμως και κάποια απροσδόκητα όσο επεισοδιακά γεγονότα που ενίσχυσαν τις υποψίες για την προσπάθεια περιθωριοποίησης του βιβλίου, με χαρακτηριστικότερο την πριν από λίγα χρόνια αιφνιδιαστική διαγραφή*6 εκ μέρους τηςAmazon των ηλεκτρονικών αρχείων/ αντιγράφων του «1984» από τις προσωπικές ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες των κατόχων.
Πάντως, είναι γεγονός πως, παρά την ύπαρξη κάποιων σχετικά αντικειμενικών ενδείξεων*7, η πλήρης και αδιαμφισβήτητη απόδειξη της ύπαρξης ή της εξέλιξης μιας, έστω και έμμεσης συστηματικής προσπάθειας για οργανωμένη υποβάθμιση και απομάκρυνση του έργου από το βεληνεκές του ενδιαφέροντος ακαδημαικών, ερευνητικών ή εκπαιδευτικών φορέων και ιδρυμάτων εξακολουθεί να παραμένει ένα εγγενώς πολύ δυσχερές έργο. Ακόμη και αν υποτεθεί πως είναι δυνατό να τεκμηριωθεί η ύπαρξη μιας τέτοιας προσπάθειας και πάλι πολύ δύσκολα τα κίνητρα της θα χαρακτηρίζονταν ως δόλια, κακόβουλα και ύποπτα. Θα μπορούσε, κάλλιστα, να υποστηριχθεί πως αυτά σχετίζονται με θεμιτές και επιτρεπτές επιστημονικές επιλογές, που οφείλονται π.χ. στον πολύ-εξαντλημένο, ανεπίκαιρο ή και υπερτιμημένο για την σημερινή εποχή χαρακτήρα του βιβλίου. Με άλλα λόγια θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως ισχύει αυτό που εκφράζει ένα είδος αναφώνησης που δεν έχει ακουστεί μόνο μια φορά : «αμάν πια, αρκετά με το 1984»!
Εκείνο, πάντως, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί είναι η αύξηση, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, του αριθμού όσων σπεύδουν, με έντονα κριτική διάθεση, να ανακαλύψουν ολοένα και περισσότερες ατέλειες του βιβλίου και ελαττώματα του συγγραφέα του, στοιχεία τα οποία, κατά την εκτίμηση τους, επιδρούν δυσμενώς στην αξία και στην επικαιρότητα του έργου στην εποχή μας.
2.Οι λόγοι της αλλαγής στάσης: Αν αποπειραθεί κανείς να αναλύσει τα πιθανά αίτια για την αλλαγή στάσης απέναντι στο βιβλίο μοιραία δεν θα μπορέσει να αποφύγει την απόλυτα λογική σκέψη πως η νέα τάση αντιμετώπισης του έργου έχει σχέση με συνειδητή επιλογή των κυβερνήσεων των σύγχρονων δυτικών δημοκρατιών να υιοθετήσουν, σε ένα μεγάλο βαθμό, τις ίδιες αντιδημοκρατικές αρχές και να εφαρμόσουν σε πολλές περιπτώσεις ίδιες ή παρόμοιες ανελεύθερες μεθόδους και πρακτικές με αυτές που περιγράφονται στο βιβλίο, δηλαδή αυτές, που παλαιότερα οι εν λόγω δημοκρατίες καταδίκαζαν, με αποτροπιασμό και βδελυγμία, όταν συνέβαιναν στην Σοβιετική Ένωση. Συνεπώς ένα σημαντικό επικοινωνιακό μέσο όπως το συγκεκριμένο βιβλίο, που θα υπενθύμιζε διαρκώς την ασυνέπεια αρχών, λόγων και έργων της πολιτικής των χωρών της Δύσης δεν θα μπορούσε να είναι πια αρεστό στον δυτικό κόσμο.
Η προσπάθεια υποβάθμισης του βιβλίου ήταν και είναι συνειδητή από όλους συμμετέχουν σε αυτήν. Παρόλα αυτά η στάση όλων των συμμετεχόντων δεν καθορίζεται από τα ίδια κίνητρα και παραγωγικά αίτια, έστω και αν καταλήγουν να εξυπηρετούν την ίδια κατεύθυνση και το ίδιο αποτέλεσμα. Πρέπει λοιπόν να διακρίνουμε. Υπάρχουν αυτοί που εμπνέονται και παρακινούνται από κρυφές ιδεολογικοπολιτικές σκοπιμότητες και καλυμμένα ιδιοτελή και περίπου «ταξικά» συμφέροντα, που ταυτίζονται με τα αντίστοιχα του κυρίαρχου στη Δύση πολιτικοοικονομικού συστήματος. Υπάρχουν όμως και αυτοί που παρακινούνται από άλλες αιτίες όπως π.χ. επιστημονικές, ακαδημαικές, συγγραφικές ή κάθε είδους δημιουργικές απόψεις, διαφωνίες και αμφισβητήσεις. Οι τελευταίοι χρησιμεύουν στους πρώτους (και αρκετές φορές χρησιμοποιούνται από αυτούς) γιατί προσδίδουν εγκυρότητα στην συγκεκριμένη προσπάθεια υποτίμησης της αξίας του βιβλίου.
Θα σταθούμε στους εμπνευστές και ταγμένους υποστηρικτές της εν λόγω κίνησης. Η επιλογή τους αποβλέπει στην προαγωγή των νέων κυρίαρχων αξιακών πρότυπων του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Μεταξύ αυτών προέχουν η τάξη και η ασφάλεια, που, πάνω και πριν από όλα, αποσκοπούν στην διατήρηση του υφιστάμενου πολιτικοοικονομικού συστήματος. Τα πρότυπα αυτά έχουν αποκτήσει σήμερα προτεραιότητα έναντι των διαχρονικών παραδοσιακών θεμελιωδών αρχών όπως η ελευθερία, η δημοκρατία και η προβλεπόμενη σε κάθε Σύνταγμα πολιτισμένης δυτικής χώρας παραδοσιακή προστασία των ατομικών δικαιωμάτων*8.
Έτσι η σχετικά πρόσφατη «εκ δεξιών κριτική» για έλλειψη διαχρονικής επικαιρότητας του βιβλίου, που εκπορεύεται από τους υποστηρικτές του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, ήλθε να προστεθεί στην χρονικά προγενέστερη και συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα «εξ αριστερών» κριτική για την πολιτική τοποθέτηση του συγκεκριμένου έργου, που προέρχεται από μαρξιστές και κομμουνιστές συγγραφείς και διανοούμενους*9.
Στη πραγματικότητα, βέβαια, το «1984» δεν στρέφεται τόσο εναντίον συγκεκριμένων ιστορικά προσδιορισμένων ολοκληρωτικών καθεστώτων όπως του σοβιετικού κομμουνισμού, όσο εναντίον κάθε είδους ολοκληρωτικών αντιλήψεων, μεθόδων και πρακτικών, που μπορεί να υιοθετούνται ακόμη και από τα δυτικά δημοκρατικά καθεστώτα, φαινόμενο που, δυστυχώς έχει συμβεί κι άλλες φορές, αλλά κατά τρόπο σποραδικό και μεμονωμένο, και ποτέ δεν είχε επεκταθεί, γενικευθεί συστηματοποιηθεί τόσο πολύ όπως συμβαίνει στην σύγχρονη εποχή. Το «1984» αποτελεί μια αέναη, διαρκή διαχρονική και διατοπική καταγγελία κάθε μορφής και έκφρασης ολοκληρωτισμού. Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί μια προειδοποίηση, ένα κάλεσμα σε εγρήγορση και αντίσταση απέναντι σε ενδεχόμενες κατάφωρες δημοκρατικές και αυταρχικές εκτροπές οποιουδήποτε πολιτεύματος.
Μάλιστα ο Fromm*10 από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχε επισημάνει καθαρά πως ανάμεσα στα καθεστώτα που είναι ικανά να υποπέσουν σε βάναυσες παραβιάσεις δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ανάλογες αυτών που περιγράφονται στο «1984» περιλαμβάνονται και οι δημοκρατίες δυτικού τύπου. Στις μέρες μας η ως άνω επισήμανση έχει μετατραπεί πλέον σε προφανή και συγκεκριμένη διαπίστωση: «we face the prospect of two contradictory dystopias atonce: open markets, closed minds»*11.
3.Η πραγματικότητα του βιβλίου και η σημερινή πραγματικότητα: Παρά τις διάφορες ενστάσεις και αντιρρήσεις η διαχρονική επικαιρότητα του έργου, αλλά και του λόγου του συγγραφέα γενικότερα πρέπει να θεωρείται δεδομένη*12.
Σήμερα στις δυτικές δημοκρατίες υπάρχει μια σειρά συγκεκριμένων χαρακτηριστικών στοιχείων, κοινών ή παρόμοιων με αυτά της «Ωκεανίας» του βιβλίου. Ακόμη και η επιεικέστερη και μετριοπαθέστερη απροκατάληπτη εκτίμηση δύσκολα θα μπορούσε να αρνηθεί πως σε πολλές χώρες της Δύσης της εποχής μας, όχι μόνο απλώς υπάρχουν, αλλά και κυριαρχούν,καταστάσεις, που θυμίζουν το έργο του Orwell. Ορισμένες από τις καταστάσεις αυτές περιγράφονται ευθύς αμέσως χωρίς σειρά ιεράρχησης και είναι:
α) Η έντονη κοινωνική αντίθεση μεταξύ μιας ελίτ εκλεκτών και ενός ευρέος και πολυπληθούς φάσματος ανθρώπων, πολλοί-αν όχι οι περισσότεροι- εκ των οποίων θα μπορούσαν άνετα, πλέον, να χαρακτηριστούν «προλετάριοι».
β) Το φαινόμενο της καθεστωτικής «διπλής σκέψης», με την υποστήριξη σκόπιμα αντιφατικών και αλληλοαναιρούμενων «πιστεύω», τακτική που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σήμερα στις κυβερνητικές πρακτικές των δυτικών δημοκρατιών.
γ) Ο διαπλαστικός «νέος λόγος»*13 στην επικοινωνία, δηλ. η γλωσσική αποδόμηση, που συνειδητά αλλοιώνει, διαστρέφει και πολλές φορές κυριολεκτικά αντιστρέφει τις παραδοσιακά παραδεδεγμένες έννοιες και σημασίες των λέξεων, με στόχο την επέμβαση στον ορίζοντα της σκέψης . Έχουμε φτάσει στο σημείο το ΝΑΤΟ να χαρακτηρίζεται επί λέξει «Κίνημα Ειρήνης»*14 κατά το ακριβές πρότυπο του βιβλίου, όπου το Υπουργείο που ασχολείτο αποκλειστικά με τον πόλεμο ονομαζόταν Υπουργείο Ειρήνης.
δ) Η οργανωμένη, αδιάκοπη και επίμονη άσκηση καθεστωτικής προπαγάνδας προς ψυχολογική χειραγώγηση και νοητικό αποπροσανατολισμό των πολιτών.
ε) Η διαρκής κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας, λόγω της ανάγκης συνεχούς και αδιάκοπης αντιμετώπισης της -εσωτερικής ή διεθνούς- τρομοκρατίας, την οποία τροφοδοτεί η διογκούμενη απειλή του πολιτισμικά αλλότριου φανατικού ισλαμισμού.
στ) Η πολιτική κρατικής βίας, καταστολής και καταπίεσης, που αποβλέπει στον εκφοβισμό και στην πολιτική αδρανοποίηση της κοινωνίας.
ζ) Η προσπάθεια εδραίωσης της αντίληψης περί απουσίας εναλλακτικών λύσεων, που συνδέεται άρρηκτα με την παρουσίαση ως αναγκαίου μονόδρομου της διατήρησης του υφιστάμενης κοινωνικοπολιτικής κατάστασης, κατά τα πρότυπα της επιχειρηματολογίας, που ο O' Brien αναπτύσσει στο βιβλίο. Όπως στο βιβλίο έτσι και στην σημερινή πραγματικότητα η διαιώνιση του υφιστάμενου πολιτικοοικονομικού καθεστώτος, με κάθε τρόπο, προσδιορίζεται ως αυτοσκοπός ύψιστης προτεραιότητας.
η) Η κοινωνική εξαθλίωση και φτωχοποίηση μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων μέσα από μια πολιτική μόνιμης αυστηρής λιτότητας, που δικαιολογείται από την επίκληση ή την ύπαρξη μιας διαρκούς έκτακτης κατάστασης ανάγκης.
θ) Η ανάδειξη ανήθικων πολιτικών ως αναγκαίων, ευέλικτων και απελευθερωτικών παραγόντων εκσυγχρονισμού.
ι) Η χρήση της τεχνολογίας προς καταπίεση των πολιτών.
κ) Η περιφρόνηση, καταπάτηση και ο περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ιδιαίτερα μέσα από την εφαρμογή συνοπτικών και ελάχιστα δημοκρατικών διαδικασιών και την άσκηση συνεχούς παρακολούθησης και ελέγχου της ιδιωτικής ζωής*15 και προσβολής της προσωπικότητας των ατόμων.
λ) Η παραβίαση θεμελιακών οικουμενικών και συνταγματικών δημοκρατικών αξιών και ελευθεριών, στον βωμό διαφόρων ευρύτερων σκοπιμοτήτων οικονομικού και πολιτικού χαρακτήρα, που με ευκολία βαφτίζονται «υπέρτερο κοινό ή δημόσιο συμφέρον», «έκτακτη κατάσταση ανάγκης», «κυρίαρχο γενικό καλό ή δημόσιο όφελος» κλπ.
μ) Η καλλιέργεια παθητικότητας σε σημαντικό μέρος του πληθυσμού της κοινωνίας, που όχι μόνο συμβιβάζεται, δεν αγανακτεί, ούτε αντιδρά, αλλά πολλές φορές φαίνεται να ανέχεται -κάποιες φορές και ευχάριστα- να ζει κάτω από αντιδημοκρατικές συνθήκες, αλλά και συχνά εμφανίζεται να πιστεύει ή και να υπερασπίζεται, άμεσα ή έμμεσα, αλλά πάντα άκριτα, αυταρχικές καθεστωτικές επιλογές, πρακτικές και μεθόδους.
Τα προαναφερόμενα κοινά στοιχεία δεν είναι λίγα ούτε ασήμαντα. Ακόμη και αν θεωρηθεί πως η έκταση και το μέγεθος τους απέχουν των αντίστοιχων του βιβλίου, ακόμη και αν γίνει δεκτό πως ο σημερινός κόσμος δεν παρουσιάζει ακόμη την συνολική και γενική εφιαλτική εικόνα του «1984», ακόμη και αν οι δυνατότητες αντίδρασης και κριτικής εναντίωσης εμφανίζονται σήμερα περισσότερες και μεγαλύτερες από αυτές του έργου, ακόμη και αν αναμφισβήτητα υπάρχει ακόμη στα δυτικά καθεστώτα πολυκομματισμός, που δεν υπήρχε στην Ωκεανία, ακόμη και αν δεν έχουν θεσμοθετηθεί επίσημα χρονικά διαστήματα «εκδήλωσης μίσους» κατά των εχθρών του καθεστώτος, ακόμη και αν υπάρχει αξιόλογη μερίδα ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης δεν παύει να είναι αλήθεια πως ένα μεγάλο μέρος της πραγματικότητας του βιβλίου, και μάλιστα σε ένα κάθε άλλο παρά αμελητέο βαθμό, φαίνεται να έχει ήδη αφιχθεί στη πραγματικότητα της σύγχρονης Δύσης, γεγονός που πριν από μερικά χρόνια θα θεωρείτο αδιανόητο.
Σε κάθε περίπτωση οι προειδοποιήσεις του Orwell που γράφτηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζονται σήμερα πολύ πιο επίκαιρες, βάσιμες ισχυρές και δικαιωμένες από τα απίθανα οράματα του Fukuyama, που γράφτηκαν πενήντα χρόνια αργότερα, δηλαδή στην σύγχρονη εποχή.
Παντού στον δύση, στη Γερμανία*16, στις ΗΠΑ*17, στον Καναδά*18 ακούγονται ολοένα περισσότερες και εντονότερες φωνές (προερχόμενες όχι μόνο από την αριστερά) που συγκρίνουν την καταστάσεις των σύγχρονων δυτικών δημοκρατικών καθεστώτων με τις καταστάσεις της Ωκεανίας του βιβλίου και βρίσκουν φανερές ομοιότητες.
Υπό την έννοια αυτή η αμεσότητα, η διαχρονικότητα και η επικαιρότητα του έργου είναι δεδομένες. Το βιβλίο έχει χάσει πλέον ένα μεγάλο μέρος του απώτερου μελλοντολογικού του χαρακτήρα, που σε ένα βαθμό, θα ήταν καθησυχαστικός, μια που αφορούσε το μέλλον και δεν θα αναφερόταν στο παρόν. Τώρα πλέον είναι σαν να υπενθυμίζει σε πολλούς θιγόμενους ή εφησυχασμένους πως δεν υπάρχουν χρονικές πολυτέλειες. Μοιάζει σαν να τους καλεί να σκεφτούν, να τοποθετηθούν και ενδεχομένως να αντιδράσουν απέναντι σε αυτά που παρατηρούνται στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.
Ένα άλλο σημείο που πρέπει, επίσης, να συνειδητοποιηθεί είναι πως η σημερινή κατάσταση στη δύση προσομοιάζει περισσότερο με τον φριχτό κόσμο του «1984», παρά με την ωραιοποιημένη ατμόσφαιρα του «Γενναίου (Θαυμαστού) Νέου Κόσμου» του A.Huxley, όπως ορισμένοι- άλλοι από αποπροσανατολιστική σκοπιμότητα κι άλλοι από πεπλανημένη εκτίμηση- υποστηρίζουν.
Είναι ανατριχιαστικό, αλλά ακόμη και απάνθρωπες πρακτικές, όπως η ομολογημένη από την αμερικανούς διάπραξη βασανιστηρίων σε βάρος αιχμαλώτων στο Abu Ghraib του Ιράκ μοιάζουν να αποτελεί μίμηση των βασανιστηρίων του Σμιθ στο βιβλίο (με διαφορά πως αντί για αρουραίους στο «κουτί-κλουβί» των κρατουμένου είχαν τοποθετηθεί έντομα και ερπετά).
4.Το βιβλίο αντέχει και αντεπιτίθεται: Παρά την αλαζονεία που την διακατέχει, η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη πολιτική, δεν αδιαφορεί, αλλά ενοχλείται από το βιβλίο του Orwell, αφού το περιεχόμενο του μπορεί να ενεργοποιήσει ανθρώπινες ηθικοπολιτικές σκέψεις*19, να διεγείρει ανθρώπινες συνειδήσεις, προκαλώντας δυσάρεστους συνειρμούς, παραλληλισμούς και συγκρίσεις μεταξύ της πραγματικότητας του βιβλίου και της σημερινής κατάστασης, ακόμη και να συμβάλλει σε ένα βαθμό στην καλλιέργεια ενός πνεύματος και μιας διάθεσης τουλάχιστον συνειδητής αντίδρασης.
Είναι αλήθεια πως το «1984» κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα σταδιακά έπαψε να είναι τόσο δημοφιλές όσο θα άξιζε σε ένα κλασσικό έργο της σημασίας του. Οι ρυθμοί πωλήσεων, διάδοσης και προαγωγής του βιβλίου θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι καλύτεροι. Το γεγονός αυτό βέβαια δεν ήταν άσχετο με την συγκεκριμένη προσπάθεια υποβάθμισης του βιβλίου στην σύγχρονη εποχή.
Το παρήγορο όμως είναι πως, παρά την σε βάρος του έντεχνη και κεκαλυμμένη «πολεμική» το βιβλίο άντεξε και εξακολούθησε να συγκινεί ένα αξιόλογο αναγνωστικό κοινό στις κοινωνίες του δυτικού κόσμου. Άλλωστε το «1984» δεν είναι ένας εύκολος αντίπαλος, δεν είναι ένα οποιοδήποτε βιβλίο.
Σήμερα πλέον έχει φτάσει η ώρα που το βιβλίο δεν περιορίζεται απλώς και μόνο στην επίδειξη της ανθεκτικότητας του, αλλά περνά στην αντεπίθεση. Το «1984» γνωρίζει στις μέρες μας μια εξαιρετική άνθηση και διαδίδεται διαρκώς περισσότερο στις κοινωνίες, σε παγκόσμια κλίμακα. Μάλιστα όλες οι προοπτικές συνηγορούν πως το βιβλίο θα «δυναμώνει» συνέχεια ολοένα και περισσότερο.
Η σύγχρονη δημοκρατική παρακμή, η κοινωνική καταπίεση και η περιφρόνηση της ανθρώπινης προσωπικότητας, που χαρακτηρίζουν την πραγματικότητα του σύγχρονου δυτικού κόσμου, αποτελούν τα στοιχεία που τροφοδοτούν την εξάπλωση του βιβλίου και συντελούν τελικά στην περαιτέρω ισχυροποίηση του. Για να χρησιμοποιήσουμε και τις κεντρικές και προσφιλείς έννοιες του ίδιου του βιβλίου το «1984» δεν έχει μόνο παρελθόν, αλλά και παρόν και μέλλον.
Η περιθωριοποίηση του «1984» αποδεικνύεται μια ματαιοπονία. Όλες οι θεωρητικά συγκροτημένες μακροχρόνιες προσπάθειες των εμπνευστών της βαθμιαίας αποδυνάμωσης του βιβλίου ανατράπηκαν μέσα σε ελάχιστο χρόνο, εξαιτίας των ιδίων των πρακτικών και μεθόδων του συστήματος, το οποίο οι εν λόγω εμπνευστές υπηρετούν.
Ήδη στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια αυξάνονται καθημερινά, με γεωμετρικό ρυθμό, οι συγκρίσεις και αντιπαραβολές της σημερινής εποχής με την εποχή του βιβλίου του Orwell. Κοινωνικά δίκτυα κλπ διαδικτυακοί τόποι σε όλο τον δυτικό κόσμο κατακλύζονται συνεχώς από τις ανησυχίες και διαμαρτυρίες πολιτών, που διαπιστώνουν καθημερινά την μεταφορά μεγάλου μέρους της πραγματικότητας του βιβλίου στην σημερινή πραγματικότητα.
Είναι χαρακτηριστικό πως σε όλο τον κόσμο, αλλά ιδιαίτερα στην Αμερική μετά από τις πρόσφατες αποκαλύψεις της υπόθεσης NSA-PRISM, οι εβδομαδιαίοι ρυθμοί αύξησης πωλήσεων του βιβλίου στο ψηφιακό Amazon έφτασαν το απίστευτο ποσοστό του 7000% (!)*20. Θεαματική αύξηση πωλήσεων του βιβλίου παρατηρείται τελευταία όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και άλλες τις καπιταλιστικές χώρες του κόσμου (π.χ. Βραζιλία, Τουρκία κλπ) όπου εκδηλώνονται αντιδράσεις και πραγματοποιούνται διαδηλώσεις κατά των σύγχρονων αντιδημοκρατικών κυβερνητικών πολιτικών. Εκατομμύρια άτομα στην υφήλιο όταν αναφέρονται στην σύγχρονη πραγματικότητα επικαλούνται ως παράδειγμα, παρομοιάζουν κρίνουν και συγκρίνουν, αντλώντας την επιχειρηματολογία τους από το συγκεκριμένο βιβλίο.
Το «1984» αποδεικνύεται ένα αναμφισβήτητα προφητικό βιβλίο. Ειδικά σε σχέση με τους Ευρωπαίους πολίτες αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ο αρχικός τίτλος του έργου, προτού τελικά προτιμηθεί το «1984», ήταν: «Ο τελευταίος άνθρωπος στην Ευρώπη». Ας ελπίσουμε πως ο δυσοίωνος αυτός τίτλος τελικά δεν θα επαληθευτεί.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
*1. Σύμφωνα με την έννοια του όρου «μεταδημοκρατία», που εισήγαγε ο Βρετανός κοινωνιολόγος C. Crouch από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ό όρος αυτός αναφέρεται σε μια παρακμασμένη και υποτυπώδη δημοκρατία, που μοιάζει να είναι ακόμη χειρότερη από τις «φιλελεύθερες ολιγαρχίες», στις οποίες είχε αναφερθεί ο Καστοριάδης.
*2. Βλ. Θ. Γιαλκέτση: «Διαζύγιο καπιταλισμού-δημοκρατίας», Εφημερίδα των Συντακτών (28/4/2013). Στην σχέση αντίθεσης, αν όχι αντιπαλότητας, που έχει αναπτυχθεί μεταξύ νεοφιλελευθερισμού και δημοκρατίας αναφέρονται διαρκώς και επίμονα διαπρεπείς σύγχρονοι διανοητές όπως οι N.Chomsky, D. Harvey κ.α.
*3. Για παράδειγμα διάφοροι αρθρογράφοι των New York Times έχουν επανειλημμένα αμφισβητήσει την σημασία του βιβλίου στην σύγχρονη εποχή.
*4. Μεταξύ αυτών που έχουν διατυπώσει αμφιβολίες για την διαχρονική αξία του βιβλίου συμπεριλαμβάνονται οι L.Menand,S.Rushdie, E.Said κλπ. Ιδιαίτερα ο Menand ασκεί συνολική αρνητική κριτική στον Orwell (βλ. L. Menand: «Honest,Decent, Wrong: The Inventions of George Orwell», The New Yorker, 27/1/2003 σελ. 84-91).
*5. Για παράδειγμα οι E.Larsen και J.Rodden. Ο τελευταίος στο βιβλίο του: «The Unexamined Orwell», Texas UniversityPress (2011) επιχειρεί, με υποθετικό τρόπο, να δώσει ακόμη και μια νέο-συντηρητική χροιά στον Orwell. Επίσης οι διαπρεπείς αμερικανοί νομικοί R. Epstein και R. Posner στις συνεισφορές τους στην συλλογική έκδοση που επιμελήθηκαν οι A. Gleason, J. Goldsmith M. Nussbaum (Eds.): «On Nineteen Eighty-Four: Orwell and our Future», Princeton UniversityPress (2005). Ούτε λίγο ούτε πολύ ο πρώτος καταλογίζει στον Orwell πως δεν ήταν αρκετά καπιταλιστής και ο δεύτερος θεωρεί το «1984» περισσότερο μια απλή σάτιρα, παρά μια εφιαλτική προειδοποίηση.
*6. Η διαγραφή αυτή έγινε τον Ιούλιο του 2009 και αφορούσε τα «Amazon Kindles».H Amazon δικαιολόγησε την πράξη της ισχυριζόμενη πως συνέτρεχαν αξεπέραστοι νομικοί λόγοι, αναγόμενοι στην σφαίρα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, που ανακαλύφθηκαν εκ των υστέρων.
*7.Η έλλειψη σύγχρονων δοκιμίων ουσιαστικής κριτικής προσέγγισης του έργου από σημαντικούς και έγκυρους διανοητές και επιστήμονες σε χώρες, όπου κατ' εξοχή θα έπρεπε να υπάρχει μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία έχει επισημανθεί από τον M. Hart στο άρθρο του με τίτλο: «The Measure of all that has been lost: Hitchens,Orwell and the Prize of Political Relevance», Post Modern Culture 13:3 (2003) και http://pmc.iath.virginia.edu/i
*8. Ο ίδιος ο Obama, ο οποίος, μάλιστα, θεωρείται ο σχετικά πιο προοδευτικός Πρόεδρος των ΗΠΑ τις τελευταίες δεκαετίες το παραδέχθηκε σαφώς, κάνοντας την 7/6/2013 την για άλλες εποχές αδιανόητη δήλωση: «δεν μπορεί κανείς να έχει ταυτόχρονα και 100% ασφάλεια και 100% προστασία της ιδιωτικής του ζωής. Πρέπει ως κοινωνία να διαλέξουμε τι προτιμάμε ανάμεσα σε αυτά τα δύο».
*9. Ανάμεσα στους πιο αξιόλογους επικριτές του Orwell και των έργων του ξεχωρίζει ο R. Williams («George Orwell», NewYork, Columbia University Press,1981).
*10. Στον επίλογο της έκδοσης του βιβλίου το 1961 από τον εκδοτικό οίκο Signet της Νέας Υόρκης σελ. 257-267.
*11. Όπως έχει γράψει η M.Atwood στην εφημερίδα Guardian της 16/6/2003.
*12. Για την διαχρονική αυτή επικαιρότητα βλ. C. Hitchens: «Why Orwell Matters?», Basic Books (2003). Στο βιβλίο του αυτό ο Hitchens επιχειρεί να αποκρούσει όλες τις αμφισβητήσεις. που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς εναντίον του Orwellκαι ειδικότερα εναντίον του «1984».
*13. Για την προσπάθεια επιβολής νέας γλώσσας στα πρότυπα του βιβλίου στην σύγχρονη πραγματικότητα βλ. Θ. Κακουριώτη: «Ο προφητικός Όργουελ, το «1984» και η Νέα Γλώσσα: Τελικά θα επιβληθεί παγκοσμίως η Newspeak ;»http://www.tovima.gr/opinions/
*14. Σύμφωνα με την τοποθέτηση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ A.Rasmussen τον Μάιο του 2012.
*15. Όπως αποδείχθηκε από την πρόσφατη υπόθεση NSA-PRISM η πραγματικότητα μιμείται και ίσως να ξεπερνά το βιβλίο, αφού σύμφωνα με τις αποκαλύψεις του E.Snowden κρατικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν συστηματικά τις διαδικτυακές δραστηριότητες και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες ευρύτατου αριθμού πολιτών σε ΗΠΑ, Βρετανία και άλλες χώρες της Δύσης.
*16. Ως παράδειγμα αναφέρουμε τους συγγραφείς I. Trojanow και J. Zeh, που τον Αύγουστο του 2009 μιλώντας για το βιβλίο τους: «Επίθεση στην Ελευθερία» (Angriff auf die Freiheit, Carl Hanser Verlag, Μόναχο 2009) δήλωσαν πως σε ορισμένους βασικούς τομείς η πραγματικότητα στην σημερινή Γερμανία είναι χειρότερη από αυτήν της Ωκεανίας.
*17. Βλ. για παράδειγμα άρθρο του K. Crawczyk την 10/6/2013 με τίτλο «NSA PRISM: 3 Ways Orwell's "1984"saw thiscoming» σε έναν οικονομικό διεθνή διαδικτυακό τόπο όπως ο International Business Times (www.ibtimes.com) όπου παραλληλίζεται και εξομοιώνεται ευθέως ο κόσμος του βιβλίου με καταστάσεις που επικρατούν στις ΗΠΑ σήμερα.
*18. Βλ. για παράδειγμα άρθρο του R.Whitaker με τίτλο «George Orwell's Guide to Canadian Politics» που δημοσιεύθηκε την 2/5/2013 στον διαδικτυακό τόπο Independent.ca (http://theindependent.ca) όπου υποστηρίζεται καθαρά πως στον Καναδά λειτουργεί μια σύγχρονη εκδοχή του «1984», που έχει οικοδομηθεί από την κυβέρνηση του συντηρητικού κόμματος.
*19.Σύμφωνα με μια άποψη η πλειοψηφία των αναγνωστών στις δυτικές κοινωνίες δεν διαβάζουν από ψυχαγωγική, αλλά από ηθική ανάγκη βλ. B. Stock: «Ethics through Literature: ascetic and aesthetic reading in Western Culture», Brandeis,University Press of New England (2007), ιδίως σελ.135-136.
*20. Σύμφωνα με στοιχεία του δικτύου Amazon του πρώτου 15νθημέρου του Ιουνίου 2013. Το ασύλληπτο αυτό ποσοστό αφορά μια από τις 3 εκδόσεις που κυκλοφορούν στο Amazon, η οποία μέσα σε ελάχιστες ημέρες εκτινάχθηκε από την 12800η περίπου θέση στην 120η. Τεράστια επίσης ήταν η αύξηση πωλήσεων του βιβλίου, που ανακοίνωσαν τα βιβλιοπωλεία Barnes & Noble Inc.και Strand Bookstore.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου