Ανάδειξη και διαχείριση πολιτισμικής κληρονομιάς

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Κωπαΐδας στην Αλίαρτο Βοιωτίας. Πρόταση ανάδειξης και διαχείρισης των καταλοίπων

Εικ. 1. Διάγραμμα πυκνότητας δόμησης και ιεράρχησης οδικού δικτύου (προσωπικό αρχείο)

  από Δήμητρα Μαγκλάρα - Δευτέρα, 29 Ιουλίου 2013

Ιστορική τεκμηρίωση

Προϊστορικοί-Ιστορικοί Χρόνοι
Η εγκατάσταση ανθρώπων στην περιοχή της Αλιάρτου μαρτυρείται πριν από τη Νεολιθική περίοδο σύμφωνα με τη χρονολόγηση των ευρημάτων που έχουν βρεθεί σε δύο κοντινά σπήλαια στα ανατολικά της πόλης, το «Σπήλαιο του Πύργου» και το «Σπήλαιο Σεϊντί» (σημ. 1). Δείγματα όμως οργανωμένης μορφής κατοίκησης βρέθηκαν αντιδιαμετρικά των σπηλαίων, σε ένα λόφο στα δυτικά της σύγχρονης πόλης. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή τη δεκαετία του ’30, έφεραν στο φως ευρήματα που τεκμηριώνουν την ύπαρξη οχυρωμένης ακρόπολης στην κορυφή του λόφου ήδη από τη Μυκηναϊκή περίοδο (σημ. 2).


Στο ίδιο σημείο αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε τους επόμενους αιώνες η αρχαία πόλη της Αλιάρτου, η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης, ανάμεσα στη λίμνη Κωπαΐδα και το όρος Ελικώνα, ήταν ένα πέρασμα μεγάλης στρατηγικής σημασίας (σημ. 3). Τα ευρήματα των ανασκαφών υποδεικνύουν ότι η κατοίκηση στους ιστορικούς χρόνους αρχικά περιοριζόταν στην κορυφή του λόφου, όπου βρισκόταν η οχυρωμένη ακρόπολη, και σε περιόδους ακμής επεκτάθηκε σταδιακά εκτός των τειχών στην πλαγιά προς το σύγχρονο οδικό δίκτυο, στην Κάτω Πόλη (σημ. 4). Ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στα νοτιοανατολικά του λόφου έφεραν στο φως μεγάλο αριθμό ταφών και ταφικών περιβόλων που μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου νεκροταφείου στην τοποθεσία (σημ. 5).
Η Αλίαρτος συμμετείχε στην αμφικτιονία της Ογχηστού, με επίκεντρο το ομώνυμο ιερό του Ποσειδώνα το οποίο βρισκόταν εντός της επικράτειας της Αλιαρτίας (σημ. 6). Επίσης αποτέλεσε μια από τις πόλεις του αρχικού πυρήνα της Βοιωτικής Ομοσπονδίας στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. (σημ. 7). Σταθμός στην ιστορία της υπήρξε η ομώνυμη μάχη το 395 π.Χ., κατά την οποία τα σπαρτιατικά στρατεύματα που πολιόρκησαν την πόλη ηττήθηκαν και ο ηγέτης τους, ο στρατηγός Λύσανδρος, βρήκε το θάνατο (σημ. 8).
Δύο αιώνες αργότερα, το 171 π.Χ., η Αλίαρτος πολιορκείται και πάλι, αυτή τη φορά από ρωμαϊκά στρατεύματα, τα οποία κατάφεραν να εισβάλουν στην πόλη και να την ισοπεδώσουν (σημ. 9). Δύο χρόνια αργότερα περνάει στην κυριαρχία των Αθηναίων, γεγονός που επιβεβαιώνουν και οι «όροι» που έχουν βρεθεί στην περιοχή (σημ. 10).
Μεσαίωνας- Τουρκοκρατία
Ανατολικά της αρχαίας πόλης, κάτω από τη σύγχρονη Αλίαρτο, ήρθαν στο φως ευρήματα που χρονολογούνται από τη Μεσοβυζαντινή περίοδο και μαρτυρούν την ύπαρξη ενός οικισμού ο οποίος στη συνέχεια εξελίσσεται σε μια εκτεταμένη κοινότητα, πιθανόν μάλιστα και σε πόλη στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας (σημ. 11). Ειδικότερα όσον αφορά την τελευταία περίοδο, πληροφορίες αντλούμε από τα Οθωμανικά Αρχεία, στα οποία ο οικισμός εμφανίζεται στο χρονικό διάστημα από το 1466 έως το 1570 με την ονομασία Χάρμενα (σημ. 12).
Κωπαϊδικό Χρονικό
Η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας ήταν ένα έργο που επέφερε τη λύση σε δύο σημαντικά προβλήματα: αυτό της ελονοσίας που έπληττε τους περιφερειακούς οικισμούς της λίμνης, και αυτό της δημιουργίας καλλιεργήσιμης γης για την επαρκή σίτιση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (σημ. 13). Κατά συνέπεια το ενδιαφέρον για την υλοποίησή του υπήρχε ήδη από την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, με πλήθος προσπαθειών για την ανάληψη του έργου τις επόμενες δεκαετίες, οι οποίες όμως δεν κατάφεραν να προχωρήσουν λόγω αδυναμίας εύρεσης των απαραίτητων κεφαλαίων (σημ. 14). Το 1880 συστήνεται η «Γαλλική Εταιρεία για την Αποξήρανση και Καλλιέργεια της Λίμνης Κωπαΐδος», η οποία όμως οδηγήθηκε σε πτώχευση το 1887 (σημ. 15). Η αγγλικών συμφερόντων διάδοχός της «Lake Copais Co Ltd» ιδρύθηκε την ίδια χρονιά και επέλεξε την περιοχή που σήμερα βρίσκεται η σύγχρονη πόλη της Αλιάρτου για τη δημιουργία εγκαταστάσεων που περιελάμβαναν αγροτοβιομηχανικές μονάδες, κτήρια διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών, κατοικίες για τη στέγαση του προσωπικού, ενώ παράλληλα κατασκεύασε και ένα ελαφρύ σιδηροδρομικό δίκτυο (σημ. 16).
Το 1953 το ελληνικό κράτος προχωρά στην εξαγορά της αγγλικής εταιρείας και την απαλλοτρίωση των εγκαταστάσεών της αλλά και του μηχανολογικού εξοπλισμού, η κυριότητα των οποίων περνάει σε έναν νέο φορέα διαχείρισης της κωπαϊδικής γης, τον Οργανισμό Κωπαΐδας, στον οποίο παραμένει μέχρι σήμερα (σημ. 17).

Πολεοδομικό πλαίσιο

Η δομή του ιστού της πόλης της Αλιάρτου είναι ιδιαίτερη καθώς δεν αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο αλλά απαρτίζεται από επιμέρους οικιστικούς πυρήνες που συνδέονται μεταξύ τους μέσω του οδικού δικτύου και στους οποίους εντοπίζονται οι μεγαλύτερες πυκνότητες δόμησης (εικ. 1). Η προέλευση, και κατά συνέπεια η μορφολογία, των συγκεκριμένων πυρήνων ποικίλλει καθώς ορισμένοι προϋπήρχαν και ενσωματώθηκαν στην κοινότητα Αλιάρτου, άλλοι προέκυψαν από την ανάπτυξή της μετά την εγκατάσταση της αγγλικής εταιρείας στην περιοχή, ενώ υπάρχουν και συνοικισμοί που αποτελούν εξαρχής προϊόν πολεοδομικού σχεδιασμού.
Το Μούλκι, το οποίο προϋπήρχε της εγκατάστασης της αγγλικής εταιρείας στην περιοχή, βρίσκεται βόρεια των γραμμών του τρένου και χαρακτηρίζεται από ακτινική μορφή ιστού με πυκνοδομημένο πυρήνα. Στα δυτικά του δημιουργήθηκε το 1977 ο Συνοικισμός των Ευρυτάνων για τις ανάγκες στέγασης των κατοίκων της ορεινής Ευρυτανίας που είχαν πληγεί από κατολισθήσεις. Η δομή του ιστού στον συγκεκριμένο συνοικισμό ξεχωρίζει καθώς ακολουθεί τη χάραξη του ιπποδάμειου συστήματος. Και οι δύο οικισμοί είναι αποκομμένοι από την υπόλοιπη πόλη κυρίως λόγω του ισχυρού ορίου της σιδηροδρομικής γραμμής στα νότια. Εξίσου αποκομμένος είναι και ο οικισμός Μαλάκι, ο οποίος άρχισε να αναπτύσσεται το 1960 στο λόφο νότια της πόλης, είναι εκτός ρυμοτομικού σχεδίου και αποτελείται κυρίως από κτήρια δεύτερης κατοικίας (σημ. 18). Το Λόφι αποτελεί τον δυτικό τομέα της πόλης, συνορεύει με τον αρχαιολογικό χώρο του λόφου της αρχαίας πόλης και αναπτύσσεται εκατέρωθεν του κεντρικού οδικού άξονα. Τέλος, τον ανατολικό τομέα συνθέτουν οι εκτάσεις που ανήκαν στην εταιρεία και στη συνέχεια παραχωρήθηκαν σε δημόσιους φορείς σε συνδυασμό με την οικιστική επέκταση της πόλης στα νότια και ανατολικά μέχρι τα όρια του ρυμοτομικού σχεδίου. Περιλαμβάνει τις εγκαταστάσεις της αγγλικής εταιρείας και του Οργανισμού Κωπαΐδας οι οποίες αποτέλεσαν πόλο έλξης για την εγκατάσταση νέων δραστηριοτήτων και κατοικιών συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της πόλης στη σημερινή μορφή της.
Ο ιστός της πόλης χαρακτηρίζεται επίσης από την ύπαρξη ενός ισχυρού άξονα: την κεντρική οδό που διασχίζει την πόλη στην κατεύθυνση ανατολή-δύση και συνδέει σε τοπικό επίπεδο τη Θήβα με τη Λειβαδιά και σε υπερτοπικό την Αθήνα με τους Δελφούς και τα αστικά κέντρα της ανατολικής Βοιωτίας και της Φωκίδας. Κατά μήκος του συγκεκριμένου άξονα παρατηρούνται σημαντικές πυκνότητες δόμησης και έντονη συγκέντρωση εμπορικών και διοικητικών λειτουργιών παράλληλα με τη χρήση της κατοικίας. Ένας ακόμη βασικός άξονας είναι ο χείμαρρος Λόφις ο οποίος τέμνει κάθετα την κεντρική οδό και αποτελεί ισχυρό γεωγραφικό όριο ανάμεσα στον ανατολικό και τον δυτικό τομέα της πόλης.

Μνημεία

Η οικιστική εξέλιξη στην περιοχή της Αλιάρτου μαρτυρείται από τα οικοδομικά κατάλοιπα των χρονολογικών περιόδων που σώζονται στην έκτασή της. Τα δύο σπήλαια στα ανατολικά της πόλης (εικ. 2) σε συνδυασμό με τη σωζόμενη μυκηναϊκή οχύρωση στην κορυφή του λόφου στα δυτικά (εικ. 3) αποτελούν μνημειακές θέσεις των προϊστορικών χρόνων. Ο λόφος της αρχαίας πόλης σε συνδυασμό με το νεκροταφείο στα νοτιοανατολικά αποτελεί επίσης έναν μνημειακό χώρο των ιστορικών χρόνων. Από τη Μεσαιωνική περίοδο σώζονται ο Πύργος πάνω από το ομώνυμο σπήλαιο στην είσοδο της πόλης (εικ. 2) και τα ερείπια του ναού της Αγίας Κυριακής κοντά στους «Κήπους».
Όσον αφορά τα νεότερα μνημεία, πρόκειται για τα σωζόμενα κτήρια των εγκαταστάσεων της αγγλικής εταιρείας αποξήρανσης της Κωπαΐδας τα οποία κηρύχθηκαν διατηρητέα το 1991 (σημ. 19) και περιλαμβάνουν:
α) Συγκρότημα Αποθηκών Καρπού, το οποίο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. Τα κτήρια έχουν παραχωρηθεί στον Δήμο Αλιάρτου, ο οποίος προχώρησε σε αποκατάστασή τους και την ένταξη νέων, δημοτικών χρήσεων σε αυτά (εικ. 4).
β) Συγκρότημα Στάβλων, βορειότερα της κεντρικής πλατείας, βρίσκεται σε κακή κατάσταση διατήρησης αλλά ορισμένες από τις κατοικίες που περιελάμβανε είναι σε χρήση.
γ) Συγκρότημα Μηχανουργείου, απέναντι από την κεντρική πλατεία, συνεχίζει να στεγάζει λειτουργίες του Οργανισμού Κωπαΐδας.
δ) Εκκοκκιστήριο, ανατολικά των προηγούμενων και μεταγενέστερης κατασκευής, προοριζόταν για τη στέγαση «Μουσείου Αγροτικής Κληρονομιάς και Γεωργικής Τεχνολογίας» το οποίο όμως δεν έχει υλοποιηθεί (εικ. 5).
ε) Συνοικισμός Model Village, βόρεια του εκκοκκιστηρίου, περιλαμβάνει ισόγειες κατοικίες υπαλλήλων με απλά στοιχεία μορφολογίας παραταγμένες κατά μήκος μιας τοπικής οδού (εικ. 6). Χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα υπό καθεστώς ενοικίασης από τον Οργανισμό Κωπαΐδας και τον Δήμο Αλιάρτου στον οποίο έχουν παραχωρηθεί οι περισσότερες.
στ) Συγκρότημα των Κήπων, νότια του Μηχανουργείου και της κεντρικής πλατείας, αναπτύσσεται κατά μήκος της ανατολικής όχθης του χειμάρρου Λόφι. Αποτελεί το μεγαλύτερο κτηριακό συγκρότημα της εταιρείας και χαρακτηρίζεται από τα ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία της πλειονότητας των κτισμάτων του και το πλούσιο φυσικό περιβάλλον του. Περιλαμβάνει το Κτήριο Διοίκησης, την κατοικία του Γενικού Διευθυντή (εικ. 7), κατοικίες διοικητικών στελεχών, κατοικίες υπαλλήλων, γκαράζ και αποθήκες. Το Κτήριο Διοίκησης στεγάζει τη λειτουργία του Οργανισμού Κωπαΐδας, ενώ οι κατοικίες μισθώνονται σε ιδιώτες. Η κατοικία του Γενικού Διευθυντή και τα γκαράζ δεν στεγάζουν κάποια χρήση σήμερα.
Στα νότια όρια του Συγκροτήματος των Κήπων σώζονται δύο νερόμυλοι, ενώ ακόμη νοτιότερα, στη βόρεια πλαγιά του λόφου Μαλάκι, σώζονται δύο ακόμη κτήρια κατοικιών.

Πρόταση διαχείρισης

Η μελέτη των καταλοίπων αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στην περιοχή της Αλιάρτου καθιστά σαφή την αξία διατήρησής τους αλλά και της σημασίας τους για τη συγκεκριμένη πόλη. Σε συνδυασμό με την ανάλυση των παραγόντων και συνθηκών που διέπουν το αστικό της περιβάλλον σήμερα, καθιστούν σκόπιμη τη διατύπωση ενός συνολικού σχεδίου διαχείρισης. Απώτερος σκοπός θα είναι η αξιοποίηση των καταλοίπων ώστε η περιοχή να αναδειχθεί σε έναν πολιτισμικό κόμβο άμεσα συνδεδεμένο με το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της λεκάνης της Κωπαΐδας. Οι στρατηγικοί στόχοι που θα πρέπει να τεθούν για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού είναι:
1. Ενοποίηση των διάσπαρτων στον ιστό μνημειακών καταλοίπων ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ενιαίο μνημειακό σύνολο στον ιστό της πόλης και να είναι δυνατή η κοινή πολιτική διαχείρισής τους.
2. Ένταξη στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον σε επίπεδο πολεοδομικό μέσα από τον επαναπροσδιορισμό του σχεδίου πόλεως και την ένταξη νέων χρήσεων καθώς επίσης και στο κοινωνικό περιβάλλον μέσα από την προσέγγιση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας.
3. Συντήρηση και προστασία των μνημείων και των αξιών τους μέσα από εξειδικευμένες επεμβάσεις διατήρησης, την οργάνωση συλλογών από το συνοδευτικό αρχειακό υλικό και, τέλος, την προβολή και ανάδειξη των μνημείων.
Η διαχείριση του μνημειακού πλούτου της πόλης σε πολεοδομικό επίπεδο απαιτεί τη σύμπραξη όλων των εμπλεκόμενων φορέων και τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης. Για τον σκοπό αυτό προτείνεται η σύσταση μιας επιτροπής διαχείρισης των μνημείων από τον Δήμο Αλιάρτου στην οποία θα συμμετέχουν και εκπρόσωποι των φορέων προστασίας των εκάστοτε καταλοίπων. Σημαντική επίσης κρίνεται η παραχώρηση στον Δήμο των διατηρητέων κτηρίων που διαχειρίζεται ακόμη ο Οργανισμός Κωπαΐδας, ώστε να τελούν υπό ενιαίο ιδιοκτησιακό καθεστώς και να αποτελέσουν ένα αυτοδύναμο μνημειακό σύνολο στο οποίο θα μπορεί να εφαρμοστεί ενιαία πολιτική επεμβάσεων.
Παράλληλα απαιτείται η λήψη μέτρων για την πολεοδομική προστασία τους μέσα από θέσπιση ειδικών όρων δόμησης. Αυτοί θα αποσκοπούν στη διατήρηση της κλίμακας του αστικού τοπίου, της πυκνότητας δόμησης και κυρίως στην αποφυγή ανταγωνιστικότητας ανάμεσα στις νέες κατασκευές και τα μνημειακά σύνολα. Στόχος δεν θα πρέπει να είναι η μίμηση παρελθοντικών ή υφιστάμενων μορφών, αλλά η παραγωγή μιας αισθητικά ποιοτικής νέας αρχιτεκτονικής που θα σέβεται τα χαρακτηριστικά του αστικού τοπίου. Η εφαρμογή των ειδικών όρων δόμησης δεν θα είναι ενιαία στο σύνολο της πόλης αλλά θα διακρίνεται σε ζώνες.
Απαιτείται επίσης η σαφής οριοθέτηση των πολιτισμικών πυρήνων που συνθέτουν τα επιμέρους μνημεία ώστε να είναι διακριτές οι περιοχές όπου θα επέμβει ο σχεδιασμός και στις οποίες θα εφαρμοστούν τα μέτρα προστασίας που προαναφέρθηκαν (εικ. 8). Με αυτό τον τρόπο δίνεται μια σαφής εικόνα της διάταξης των μνημειακών συνόλων στον ιστό και της σχέσης τους με βασικούς άξονες, όπως ο κεντρικός δρόμος και ο χείμαρρος Λόφις. Επιπλέον γίνεται εφικτή η ομαδοποίησή τους για τις ανάγκες της αποτελεσματικότερης αντιμετώπισής τους σε πολεοδομικό επίπεδο στη συνέχεια.
Η επίτευξη του στόχου της ένταξης του ιστορικού κτηριακού αποθέματος στο σύγχρονο περιβάλλον της πόλης προϋποθέτει τον επανασχεδιασμό του υφιστάμενου ρυθμιστικού σχεδίου με επαναπροσδιορισμό των αξόνων αναφοράς και συσχέτισης των μνημειακών καταλοίπων με αυτούς. Όσον αφορά στις μνημειακές θέσεις που βρίσκονται εκτός σχεδίου πόλεως οι επεμβάσεις που προτείνονται περιλαμβάνουν:
α) Σπήλαια: διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου και προσθήκη ήπιου αστικού εξοπλισμού με σεβασμό στο φυσικό τοπίο ώστε να αποτελέσουν σημεία στάσης πολιτισμικού ενδιαφέροντος. Ένταξη του μεσαιωνικού πύργου στις διαμορφώσεις του υποκείμενου σπηλαίου και δημιουργία θέσης παρατηρητηρίου. Απαραίτητη θεωρείται η δημιουργία πρόσβασης για το σπήλαιο Σεϊντί από τον κεντρικό δρόμο και η προσθήκη πινακίδων και στα δύο σπήλαια.
β) Λόφος αρχαίας πόλης και νεκροταφείο: πρωταρχικό βήμα είναι η οριοθέτηση της περιοχής για τη βελτίωση της αναγνωσιμότητας του μνημειακού χώρου. Προτείνονται επίσης διαμορφώσεις φύτευσης, χάραξη μονοπατιών και προσθήκη ήπιου εξοπλισμού με απαραίτητη την τοποθέτηση πινακίδων πληροφόρησης. Απαραίτητη είναι η ένταξη του χώρου του νεκροταφείου στα ανατολικά για την ανάδειξη της αρχαίας τοπογραφίας. Στόχος της επέμβασης θα είναι η δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου που θα ενταχθεί στο δίκτυο ανοιχτών χώρων της πόλης.
Οι επεμβάσεις που προτείνονται για τα μνημεία εντός του αστικού ιστού εστιάζουν στη διαμόρφωση δύο πολιτισμικών «ζωνών»:
α) Παρόχθια «ζώνη» χειμάρρου Λόφι: Περιλαμβάνει τους Στάβλους, τα κτήρια στην κεντρική πλατεία, το Μηχανουργείο, τα κτήρια των Κήπων, και τους Νερόμυλους. Η κεντρική θέση της συγκεκριμένης ζώνης, η έκτασή της και ο έντονος μνημειακός χαρακτήρας της προσφέρεται για το σχεδιασμό επεμβάσεων που θα την καταστήσουν ένα είδος «ιστορικού κέντρου» για την πόλη όπου θα συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος των υλικών τεκμηρίων από τη λειτουργία της εταιρείας αποξήρανσης και του Οργανισμού Κωπαΐδας.
Η παρέμβαση που προτείνεται έχει ως στόχο την ενοποίηση των επιμέρους πολεοδομικών συνόλων μέσα από τη σχέση τους με τον άξονα του χειμάρρου Λόφι (εικ. 9). Προτείνεται ανάπλαση της ανατολικής όχθης του και η χάραξη μονοπατιού παράλληλα σε αυτή, το οποίο θα συνδέει τα μεμονωμένα σύνολα και θα προσφέρει μια θετική παρέμβαση στο αστικό τοπίο. Το μονοπάτι θα μπορεί να διακλαδίζεται στα επιμέρους κτηριακά σύνολα της πολιτισμικής ζώνης καθώς επίσης και να επεκτείνεται μέχρι το λόφο Μαλάκι για τις ανάγκες σύνδεσης των εκεί διατηρητέων κτηρίων. Απαραίτητη κρίνεται η προσθήκη αστικού εξοπλισμού για τη διαμόρφωση σημείων στάσης καθώς επίσης και η τοποθέτηση πινακίδων πληροφόρησης.
β) «Ζώνη» εκκοκκιστηρίου: Περιλαμβάνει το Συγκρότημα Εκκοκκιστηρίου και το συνοικισμό Model Village στα βορειοανατολικά του.
Στόχος της παρέμβασης θα είναι ο επαναπροσδιορισμός των χαράξεων του ρυμοτομικού για τις ανάγκες ενοποίησης και ανάδειξης των μνημείων που συνθέτουν τη συγκεκριμένη «ζώνη». Προτείνεται η ανάπλαση της τοπικής οδού κατά μήκος της οποίας παρατάσσονται οι κατοικίες του «Model Village» και η πεζοδρόμηση της οδού που αποτελεί το δυτικό όριο του οικοδομικού τετραγώνου (εικ. 10). Ο πεζόδρομος θα επανασυνδέσει τις δύο αποκομμένες κατοικίες στο νοτιοδυτικό άκρο και θα συνδέσει το συνοικισμό με το συγκρότημα του «Εκκοκκιστηρίου». Η παρέμβαση αυτή θα δημιουργήσει έναν κεντρικό άξονα σύνδεσης και κυκλοφορίας στη συγκεκριμένη πολιτισμική ζώνη με άμεση αναφορά στον κεντρικό δρόμο και τη μουσειακή χρήση που θα λάβει το εκκοκκιστήριο. Προτείνεται επίσης η διαμόρφωση χώρων πρασίνου στις αδόμητες εκτάσεις που ενσωματώνονται στη ζώνη καθώς και η τοποθέτηση πινακίδων πληροφόρησης σε κομβικά σημεία.
Στο πλαίσιο της ικανοποίησης των στόχων της διατήρησης των μνημειακών καταλοίπων καθώς επίσης και της ένταξής τους στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον σε επίπεδο πολεοδομικό και κοινωνικό απαιτείται ο επαναπροσδιορισμός των υφιστάμενων χρήσεων και η ένταξη νέων στα άδεια κελύφη.
H χρήση της κατοικίας προτείνεται για τα διατηρητέα κτήρια του συνοικισμού «Model Village» καθώς επίσης και των κτηρίων στο λόφο Μαλάκι και του νερόμυλου στα νοτιοανατολικά των «Κήπων», με τη διατήρηση του υφιστάμενου πλαισίου μίσθωσής τους σε ιδιώτες με την προϋπόθεση της αποκλειστικής χρήσης τους ως κατοικιών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η διατήρηση της αρχικής χρήσης, άμεσα συνδεδεμένης με την τυπολογία τους, και εξασφαλίζονται οικονομικοί πόροι για το συνολικό σχέδιο διαχείρισης.
Το συγκρότημα του «Εκκοκκιστηρίου» προορίζεται ήδη για τη στέγαση «Μουσείου Αγροτικής Κληρονομιάς και Γεωργικής Τεχνολογίας» στις εγκαταστάσεις του. Η συγκεκριμένη χρήση θα μπορέσει να αναγάγει το συγκρότημα σε σημαντικό πολιτισμικό πόλο για την πόλη και θα συμβάλει στη διατήρηση και ανάδειξη της μνημειακής αξίας τόσο του ίδιου όσο και της ευρύτερης πολιτισμικής ζώνης στην οποία εντάσσεται.
Χρήση μουσειακού-εκθεσιακού χαρακτήρα κρίνεται σκόπιμο να λάβει και η «Κατοικία του Γενικού Διευθυντή» που βρίσκεται εντός του συγκροτήματος των «Κήπων». Συγκεκριμένα, η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφολογία της, σε συνδυασμό με τις κηποτεχνικές διαμορφώσεις που το περιβάλλουν, το καθιστούν από τα σημαντικότερα μνημεία του συγκεκριμένου ιστορικού αποθέματος αλλά και γενικότερα της αρχιτεκτονικής της πόλης. Η στέγαση του ιστορικού αρχείου του Οργανισμού Κωπαΐδας σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση του εσωτερικού του σε εκθεσιακό χώρο θα συνεισφέρει στη σύνδεση των μνημειακών καταλοίπων με την ιστορία της πόλης και της περιοχής της Κωπαΐδας, ενώ θα προσφέρει έναν σημαντικό πόλο ανάπτυξης πολιτισμικών δραστηριοτήτων.
Πολιτισμικές χρήσεις έχουν ενταχθεί σε ορισμένα από τα διατηρητέα κτήρια της κεντρικής πλατείας. Η κομβική θέση του συγκροτήματος στον ιστό και η άμεση σύνδεση με τον κεντρικό υπαίθριο κοινόχρηστο χώρο της πόλης καθιστούν τα κτήρια κατάλληλα για την ένταξη χρήσεων πολιτισμικού, εκπαιδευτικού και δημοτικού χαρακτήρα. Κρίνεται επομένως σκόπιμο να διατηρηθούν οι υφιστάμενες χρήσεις, και να τεθεί ως προϋπόθεση για την ένταξη νέων μελλοντικά το να ανήκουν στις ανωτέρω κατηγορίες. Το ίδιο ισχύει και για τα κτήρια όπου στεγάζονται σήμερα οι λειτουργίες του Οργανισμού Κωπαΐδας, το «Κτήριο Διοίκησης» στους «Κήπους» και το «Συγκρότημα του Μηχανουργείου», σε περίπτωση μετεγκατάστασης ή κατάργησης του Οργανισμού.
Όσον αφορά στο συγκρότημα των «Κήπων», εκτός από την «Κατοικία του Γενικού Διευθυντή», οι υπόλοιπες κατοικίες προτείνεται να στεγάσουν τις λειτουργίες ενός δημοτικού γηροκομείου. Με αυτό τον τρόπο την ευθύνη της ενιαίας διαχείρισης και προστασίας τους ως συνόλου θα την έχει ο Δήμος, ενώ θα διατηρηθεί υπό μία έννοια η αρχική χρήση της κατοικίας.
Τέλος, η ένταξη μιας χρήσης που θα προσφέρει δυνατότητες οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης δίνεται στην περίπτωση του συγκροτήματος των «Στάβλων», το οποίο προσφέρεται για τη λειτουργία ενός Ιπποφορβείου. Η ενοικίασή του σε μια εταιρεία που θα το αξιοποιήσει θα αποτελέσει σημαντική επιχειρηματική επένδυση με οικονομικά οφέλη για τους φορείς αλλά και την τοπική κοινωνία. Από την άλλη πλευρά η συγκεκριμένη χρήση συνδέεται άμεσα με την ιστορική λειτουργία του συγκροτήματος και προσφέρει τη δυνατότητα οργάνωσης όχι μόνο αθλητικών αλλά και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Σε συνδυασμό με τη λειτουργία ενός ιππικού ομίλου, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για τη διοργάνωση έφιππων πολιτισμικών διαδρομών στην ευρύτερη περιοχή της Κωπαΐδας. Με αυτό τον τρόπο θα προσφέρει στην πόλη δυνατότητες για ήπια ανάπτυξη η οποία θα συμβαδίζει με τον αγροτικό χαρακτήρα της περιοχής, και θα τη συνδέει με το ιστορικό της παρελθόν και το άμεσο φυσικό περιβάλλον της.

Δήμητρα Μαγκλάρα
Αρχιτέκτων Μηχανικός
Μεταπτυχιακός τίτλος στη Διαχείριση Μνημείων
http://www.archaiologia.gr