Ζωρζ Μουστακί: Τροβαδούρος και ποιητής της Μεσογείου

O διασημότερος «Μέτοικος» του κόσμου, ο διεθνής καλλιτέχνης με τις ελληνικές ρίζες που τραγούδησε σε δεκάδες γλώσσες και έγραψε τραγούδια για τις μεγαλύτερες φωνές της Γαλλίας, ο περιπλανώμενος τροβαδούρος που ταξίδεψε σε κάθε γωνιά της γης και αγαπήθηκε από ανθρώπους πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων, ο Ζωρζ Μουστακί, δεν είναι πια κοντά μας. «Εφυγε», χθες το πρωί, σε ηλικία 79 ετών «προδομένος» από την καρδιά του, αυτήν τη μεγάλη καρδιά που χωρούσε μέσα της όλη τη «Μεσόγειο»...

Εδώ και χρόνια τον ταλαιπωρούσαν σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα τα οποία δεν του επέτρεπαν πλέον να τραγουδά. Ο ίδιος μάλιστα είχε αποκαλύψει πριν δύο χρόνια το πρόβλημα της υγείας του, εξαιτίας του οποίου μάλιστα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το αγαπημένο του Παρίσι, όπου ζούσε για 40 ολόκληρα χρόνια, και να εγκατασταθεί στη Νίκαια που είχε πιο ελαφρύ κλίμα. Ποτέ όμως δεν το έβαλε κάτω. Ηταν εραστής της ζωής μέχρι το τέλος.
Πριν λίγες ημέρες γιόρτασε τα 79α γενέθλιά του ενώ στην τελευταία του συνέντευξη, τον περασμένο Φεβρουάριο, στην εφημερίδα «Νις Ματέν» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Λυπάμαι που δεν τραγουδώ στο μπάνιο μου. Δεν λυπάμαι όμως που δεν τραγουδώ δημόσια. Εκανα τον γύρο. Τον γύρο του κόσμου και τον γύρο των αιθουσών, μεγάλων ή μικρών. Εζησα μαγικά πράγματα. Εμαθα πως αυτό που θεωρούμε κεκτημένο δεν είναι παρά ένα απειροελάχιστο μέρος αυτού που απομένει να αποκαλυφθεί... Θέλω να γράφω και να ζωγραφίζω. Να αφιερώνω τον καιρό μου σε αυτό που με ευχαριστεί, όπως έκανα πάντα...».
Ο Γιούσεφ Μουστακί, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στις 3 Μαΐου του 1934. Οι γονείς του ήταν Ελληνες, σεφαραδίτες Εβραίοι, από την Κέρκυρα, που είχαν μεταναστεύσει. Ονομάζονταν Νεσίμ και Σάρα. Ο Μουστακί εγκαταστάθηκε το 1951 στο Παρίσι και λίγο αργότερα άλλαξε το όνομά του σε Ζωρζ μετά τη γνωριμία του με τον σπουδαίο Γάλλο τραγουδοποιό Ζωρζ Μπρασέν, τον οποίο θαύμαζε απεριόριστα. Παντρεύτηκε σε πολύ νεαρή ηλικία, μόλις 20 ετών, και δημιούργησε μια μεγάλη οικογένεια.

Ο Ζωρζ Μουστακί σε συναυλία στο Θέατρο του Λυκαβηττού το 1982

Κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης καριέρας του έγραψε γύρω στα 300 τραγούδια, κάποια από τα οποία σημαδεύτηκαν από μεγάλες φωνές του γαλλικού τραγουδιού. Κορυφαίο ήταν το «Μιλόρντ» που ερμήνευσε μοναδικά η μεγάλη Εντίθ Πιαφ. Εγραψε επίσης τραγούδια για τη Δαλιδά, την Μπαρμπαρά («Λα Νταμ Μπριν»), τον Σερζ Ρεζιανί («Μα Λιμπερτέ», «Μα Σολιτίντ») κ.ά.
Και ο ίδιος όμως ερμήνευσε πολλά από τα τραγούδια του σε πολλές διαφορετικές γλώσσες (γαλλικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ισπανικά, αγγλικά και αραβικά) δημιουργώντας ένα μεγάλο, παγκόσμιο κοινό που τον ακολουθούσε πιστά. Η μεγαλύτερη επιτυχία του ωστόσο ήταν ο θρυλικός «Μέτοικος», ένα αυτοβιογραφικό τραγούδι, που μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες και έγινε το τραγούδι-σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς.

Ο Ζωρζ Μουστακί με τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Αντώνη Καλογιάννη

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της οικογένειάς του, η σορός του Ζωρζ Μουστακί πρόκειται να μεταφερθεί στο Παρίσι.
ΤΡΑΓΟΥΔΗΣΕ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ - ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ
«Είμαι Ελληνας από πατέρα, μητέρα και παππού»
Στις φλέβες του Ζωρζ Μουστακί κυλούσε ελληνικό αίμα κι αυτό δεν το ξέχασε ποτέ. Ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά: «Εχω γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια και έτσι έχω μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε ό,τι ελληνικό έφεραν και έσπειραν οι Πτολεμαίοι στη γενέτειρά μου. Είμαι Ελληνας από πατέρα, μητέρα και παππού, με ρίζες στη Μικρά Ασία, τα Ιωάννινα, τη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα. Η Αλεξάνδρεια, αν και μου χάρισε τον κοσμοπολιτισμό των Πτολεμαίων, με απομάκρυνε από την ελληνικότητά μου. Η Αίγυπτος ζούσε τότε σ' ένα κοσμοπολίτικο, πολύγλωσσο παζάρι. Οι άνθρωποι επικοινωνούσαν σε πολλές γλώσσες ? αραβικά, αγγλικά, γαλλικά. Η Αλεξάνδρεια με άνοιξε στον κόσμο... Οι πρόγονοί μου μιλούσαν όλοι ελληνικά. Η θεία μου η Ροζάντι μέχρι τα πέντε της χρόνια αρνιόταν να μιλήσει, έως τη μέρα που ήρθαν στο σπίτι συγγενείς από την Ιταλία. Από τότε η θεία άρχισε να μιλάει, αλλά μόνο στα ιταλικά. Ετσι, εξαιτίας της επιλεκτικής αλαλίας της θείας μου, τα ελληνικά απαγορεύτηκαν στην οικογένειά μου και η γλώσσα του Δάντη έγινε η μητρική μου γλώσσα...».

Παίζοντας μπουζούκι σε συναυλία του στην Αθήνα το 1981.

Και μπορεί να μην έζησε στην Ελλάδα, την αγαπούσε όμως βαθιά, την τιμούσε και έβρισκε πάντα τρόπο να επικοινωνεί μαζί της. Αλλοτε ερμηνεύοντας τραγούδια Ελλήνων δημιουργών, άλλοτε συμμετέχοντας σε συναυλίες Ελλήνων καλλιτεχνών κι άλλοτε πάλι τραγουδώντας ο ίδιος, σε σπαστά ελληνικά κάποια από τα πασίγνωστα τραγούδια του. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη συναυλία που είχε δώσει τον Φεβρουάριο του 2003 ο Γιώργος Νταλάρας, στο «Ολυμπιά» του Παρισιού, στην οποία ο Μουστακί ήταν προσκεκλημένος. Η στιγμή που οι δυο καλλιτέχνες βρέθηκαν μαζί στη σκηνή και ερμήνευσαν τον «Μέτοικο», καταχειροκροτούμενοι από το πολυπληθές γαλλικό κοινό, ήταν πραγματικά μαγική...
Ο Ζωρζ Μουστακί επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1966. Λίγο πριν είχε μεταφράσει στα γαλλικά τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι τα οποία απέδωσε ερμηνευτικά με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο. Και τα επόμενα χρόνια όμως συνήθιζε να βάζει στο ρεπερτόριό του διάφορα τραγούδια του μεγάλου Ελληνα συνθέτη.

Σε ελληνικό γλέντι

Το 1970 πρωταγωνίστησε με τον Μίκη Θεοδωράκη στην ταινία μικρού μήκους του Ροβήρου Μανθούλη «Είμαστε Δυο». Στην ταινία ο Μουστακί ερμήνευε στα γαλλικά τραγούδια που είχε γράψει ο Θεοδωράκης όταν ήταν στη φυλακή.
Στο ελληνικό κοινό ο Ζωρζ Μουστακί έγινε ευρέως γνωστός κυρίως μέσα από δύο τραγούδια του, τον «Μέτοικο» και τη «Μεσόγειο». Το πρώτο το ερμήνευσε ο Γιώργος Νταλάρας το 1971 και το δεύτερο η Βίκυ Μοσχολιού το 1973. Λίγα χρόνια αργότερα ο Αντώνης Καλογιάννης θα ηχογραφήσει έναν δίσκο αφιερωμένο στον Μουστακί με δώδεκα τραγούδια του, σε ελληνική απόδοση του Δημήτρη Χριστοδούλου.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
«Κοσμοπολίτης γεμάτος ανθρωπιά»

Μια άλλη μεγάλη αγάπη του Ζωρζ Μουστακί ήταν οι γυναίκες. Τις λάτρεψε τις γυναίκες και τις ύμνησε μέσα από πάρα πολλά τραγούδια του. Κι εκείνες όμως έδειχναν πάντα γοητευμένες από το ξεχωριστό ταμπεραμέντο του.
Μεταξύ αυτών και η Εντίθ Πιάφ, με την οποία είχαν αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση: «Είχα μια εικόνα ζιγκολό όταν ήμουν με την Πιάφ. Μετά οι άνθρωποι είδαν πως ήμουν ένας στιχουργός και αυτή η εικόνα έσβησε» είχε εξομολογηθεί ο ίδιος. Κι όταν τον αποκαλούσαν καρδιοκατακτητή εκείνος απαντούσε: «Οποιος δηλώνει γόης απατάται. Οι γυναίκες είναι αυτές που αποφασίζουν αν θα αφεθούν να γοητευθούν».

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
«Σεβόταν τη μουσική»

Η είδηση του θανάτου του Ζωρζ Μουστακί προκάλεσε θλίψη και μεγάλη συγκίνηση τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα: «Ο Ζωρζ Μουστακί μάς άφησε: μια απέραντη θλίψη. Ενας στρατευμένος καλλιτέχνης, φορέας των ανθρωπιστικών αξιών, ένας μεγάλος ποιητής» δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας Ορελί Φιλιπετί ενώ ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού της χώρας μας, Κώστας Τζαβάρας, αναφέρει χαρακτηριστικά στη δήλωσή του: «Ο θάνατος του Ζωρζ Μουστακί είναι μια πολύ μεγάλη απώλεια τόσο για τη Γαλλία όσο και για την Ελλάδα.
Ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης, που δεν ξέχασε ποτέ τις ελληνικές του ρίζες, κατάφερε να συγκεράσει το ελληνικό δαιμόνιο με τον λυρισμό της γαλλικής μουσικής κουλτούρας, ανεβαίνοντας στην κορυφή της ευρωπαϊκής μουσικής σκηνής.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
«Κοσμοπολίτης γεμάτος ανθρωπιά»

ΖΥΛΙΕΤ ΓΚΡΕΚΟ
«Εκλεπτυσμένος»

Εφυγε ήσυχα και διακριτικά όπως ζούσε, όπως δούλευε, όπως ερωτευόταν, όπως αγαπούσε. Ενας άνθρωπος γεμάτος αρετές, αντισυμβατικός, γενναίος, τρυφερός, ελεύθερος με όλη τη σημασία της λέξης. Γεμάτος καλοσύνη, αγάπη, ανθρωπιά και ευαισθησία ανυπολόγιστης αξίας που τη διοχέτευε στη μουσική του, στις ζωγραφιές του, στα ποιήματά του.
Παρών παντού και πάντα για την πατρίδα, ένας κοσμοπολίτης αυτός, όσο μακριά ζούσε, τόσο πιο πολύ γέμιζε από αγάπη, λαχτάρα και νοιάξιμο για την Ελλάδα. Είχε αυτό το χαρακτηριστικό των Ελλήνων της Διασποράς, που μπορούν σοφά να περιορίζουν την απεραντοσύνη, δουλεύοντας μέσα σε έναν ιδεατό χαραγμένο κύκλο συναισθημάτων, αλλά όχι συνόρων. Ετσι δουλεύοντας πλάταινε την ουσία της πατρίδας. Και ήταν υπέροχος.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
«Σεβόταν τη μουσική»
Χάθηκε ένας θαυμάσιος άνθρωπος, ένας συνθέτης που αγαπούσε και σεβόταν τη μουσική, ένας άνθρωπος γεμάτος ζωή και αγάπη για τις γυναίκες και την Ελλάδα. Είχα την τύχη να κάνω έναν δίσκο με 12 τραγούδια του, σε ελληνική απόδοση Δημήτρη Χριστοδούλου. Κάναμε στενή παρέα στο Παρίσι αλλά και στην Ελλάδα, όσες φορές την επισκεπτόταν. Οταν ήθελε να διασκεδάσει, του άρεσε να πηγαίνει στα κλαρίνα, γιατί τον ενδιέφερε ο ιδιαίτερος ήχος του ελληνικού αυτού μουσικού οργάνου.
ΖΥΛΙΕΤ ΓΚΡΕΚΟ
«Εκλεπτυσμένος»
Ηταν σαν όλους τους ποιητές, εκλεπτυσμένος, ιδιαίτερος, μορφωμένος, ένας άνθρωπος με απεριόριστη τρυφερότητα, ήταν κάτι το διαφορετικό. Και είναι πάντα η διαφορά σου που κάνει το ταλέντο.
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΥΚΑ
http://www.ethnos.gr