Καβάφης: Και «ακαδημαϊκός» και «ποπ»

 

Κουζέλη Λαμπρινή 

Τις δράσεις αξιοποίησης του Αρχείου Καβάφη ανακοίνωσε το Ίδρυμα Ωνάση

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  06:00

Ο Κ. Π. Καβάφης σε νεανική ηλικία (Αρχείο Καβάφη - Ίδρυμα Ωνάση).

 

Ένα μεγάλο συνέδριο τον Ιούνιο του 2014, μια έκδοση των ποιημάτων του Καβάφη στη γραφή μπράιγ για τυφλούς, χιπ χοπ διασκευές ποιημάτων του για νέους, μια γραμματοσειρά βασισμένη στον γραφικό χαρακτήρα του και πολλές συζητήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εικαστικές, μουσικές και κινηματογραφικές αξιοποιήσεις του καβαφικού έργου περιλαμβάνει το πρόγραμμα δράσεων του Αρχείου Καβάφη που ανακοίνωσε το Ίδρυμα Ωνάση σε συνέντευξη Τύπου την Τρίτη 29 Οκτωβρίου.

Με την εκπνοή του «2013-Έτους Καβάφη» και έναν χρόνο μετά την απόκτηση του Αρχείου Καβάφη από τον Μανόλη Σαββίδη, γιο του καβαφιστή Γ. Π. Σαββίδη, το Ίδρυμα Ωνάση έχει σχεδιάσει μια σειρά δράσεων που απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες, εστιάζοντας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα παιδιά και στους εφήβους. «Στόχοι του Ιδρύματος Ωνάση είναι η προστασία του υλικού που αποτελεί το Αρχείο Καβάφη, η δημιουργία συνθηκών ευχερούς πρόσβασης για μελετητές και κοινό, η διάδοση του καβαφικού έργου και η υποστήριξη του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης και της προσωπικότητας του Κ. Π. Καβάφη» είπε ο πρόεδρος του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» Αντώνης Παπαδημητρίου. Όπως εξήγησε, οι στόχοι αυτοί θα πραγματωθούν μέσω δράσεων που σχεδιάστηκαν «στο πλαίσιο μιας σύγχρονης προσέγγισης του έργου του ποιητή που θα επιτρέψει την περαιτέρω πρόκληση του ενδιαφέροντος των νεότερων γενεών, την αξιοποίηση των νέων μέσων και την εκπαίδευση των μη μυημένων».

Οι δράσεις αρχίζουν τον Νοέμβριο με εικαστικές εκθέσεις στην Ακαδημία Πλάτωνος και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και θα συνεχιστούν σε όλη τη διάρκεια του 2014, στην Ελλάδα και διεθνώς με κέντρα την Αθήνα, την Οξφόρδη και τη Νέα Υόρκη. Όσοι είναι εξοικειωμένοι με τις καλλιτεχνικές προτάσεις της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση θα διαπιστώσουν ότι η ίδια φιλοσοφία διέπει και τον σχεδιασμό των δράσεων για το Αρχείο Καβάφη: χρήση νέων τεχνολογιών, διαπολιτισμικές προσεγγίσεις και έκκεντρες ματιές που φιλοδοξούν να αναδείξουν την επικαιρότητα και τη διαθεσιμότητα του έργου του Καβάφη.

«Μας ενδιαφέρει να σεβαστούμε τον Καβάφη στην καθολικότητά του, που αποτελείται από το μυαλό του, το σώμα του, την ύπαρξή του, την ιστορία του, την ίδια την εποχή του» ανέφερε ο καθηγητής Αναστάσιος-Ιωάννης Δ. Μεταξάς, ακαδημαϊκός σύμβουλος του Αρχείου Καβάφη, ο οποίος αναφέρθηκε σε κινήσεις διάδοσης του έργου του Καβάφη που γίνονται στο Ευρωκοινοβούλιο στις Βρυξέλλες, στη Βουλγαρία, στα Τίρανα και στη Νέα Υόρκη οι οποίες μαρτυρούν τη διακτίνωση των δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση γύρω από το Αρχείο και το έργο του Καβάφη.

Εικαστικά

Στο Πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος, σύγχρονοι έλληνες και ξένοι εικαστικοί δημιουργοί θα συνομιλήσουν με τον αλεξανδρινό ποιητή με προβολές βίντεο, ηλεκτρονικών εικόνων ή φωτογραφιών, animation κτλ. που προτείνουν μια διαφορετική διαδρομή στο σώμα του έργου του Καβάφη. Η έκθεση με τίτλο «Εικαστικοί Διάλογοι: Ο Καβάφης εκτός των Τειχών» αρχίζει τον Νοέμβριο και θα διαρκέσει ως τα τέλη του 2013.

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Από τις 27 Νοεμβρίου ως το τέλος του Μαρτίου του 2014, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης περίπου 25 ποιήματα του Καβάφη συνομιλούν με 80 αρχαία έργα, πρόσωπα βασιλέων, αυτοκρατόρων ή άλλων τους οποίους ο Καβάφης γνώριζε από τα ιστορικά του διαβάσματα ή τις περιηγήσεις του στην Αλεξάνδρεια και στα μνημεία της. Η έκθεση με τίτλο «Ιδανικές Φωνές κι Αγαπημένες - Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη», περιλαμβάνει έργα που προέρχονται από διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και στόχο έχει να αναδείξει τα μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία στην ποίηση του Καβάφη από μια διαφορετική σκοπιά, αλλά να αναδείξει και την αλεξανδρινή ατμόσφαιρα εκείνων των αιώνων, όπως έχει πει στο «Βήμα» ο διευθυντής του μουσείου Νίκος Σταμπολίδης.

Κινηματογράφος

Στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Αθηνών γυρίστηκε ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Όσο μπορείς» στην οποία η ανάγνωση του ομότιτλου ποιήματος του Αλεξανδρινού γίνεται τόπος όπου συναντιούνται μαθητές διαφορετικών εθνικοτήτων και πολιτισμικών συμφραζομένων. H ταινία θα είναι διαθέσιμη στους ιστότοπους http://www.onassis.gr και http://www.sgt.gr και θα προβληθεί σε σχολεία σε όλη τη χώρα και στους κινηματογράφους. Σκηνοθεσία Γρηγόρης Ρέντης, σενάριο Σοφία Βγενοπούλου.

Εγκατάσταση

Οπτικοακουστικό γλυπτό βασισμένο στο ποίημα «Μονοτονία» του Καβάφη θα εκθέσει η καλλιτεχνική ομάδα Μedea Εlectrοnique στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών από τον Απρίλιο ως τον Ιούνιο του 2014. Το έργο αποσκοπεί να εστιάσει στις μονότονες σκέψεις της κάθε μέρας που καθορίζουν την ατομική διαδρομή μας.

Μουσική

Καλλιτέχνες που δεν έχουν επιχειρήσει να μελοποιήσουν ποιήματα του Καβάφη θα έχουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν μουσικά κομμάτια του ενός λεπτού, δίνοντας στην υψηλή ποίηση του Καβάφη ποικίλα μουσικά ενδύματα. Θα συμμετάσχουν οι Γιάννης Αγγελάκας, Κωνσταντίνος Βήτα, Mόνικα, Νίκος Ντούνας, Νικήτας Κλιντ, Coti K, Σταύρος Γασπαράτος, Γιάννης Παπαϊωάννου (ΙΟΝ), Νίκος Πατρελάκης, Drog A Tek, κ.ά. Τα μονόλεπτα θα οπτικοποιηθούν και θα είναι διαθέσιμα από πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες.

Έκδοση Καβάφη σε κώδικα μπράιγ

Έτοιμη είναι μια έκδοση των ποιημάτων του Καβάφη σε γραφή μπράιγ για τυφλούς. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία του Αρχείου Καβάφη με το Κέντρο Αποκατάστασης και Εκπαίδευσης Τυφλών (ΚΕΑΤ) και τα αντίτυπα θα διατεθούν σε βλέποντες και μη-βλέποντες από τη Στέγη και το ΚΕΑΤ.

Γραμματοσειρά Καβάφη

Τον γραφικό χαρακτήρα του Αλεξανδρινού θα ψηφιοποιήσει και θα αναλύσει το Αρχείο Καβάφη με σκοπό την κατασκευή μιας πλήρους χρηστικής γραμματοσειράς διά χειρός Κ. Π. Καβάφη. Τον σχεδιασμό έχει αναλάβει η Ελληνική Ψηφιακή Τυποθήκη και ο γραφίστας Γιάννης Καρλόπουλος.

Ο Καβάφης για παιδιά και εφήβους

Ήδη μαθητές σε 50 γυμνάσια και λύκεια της χώρας, όπως μας πληροφόρησε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, υπεύθυνη για τον σχεδιασμό δράσεων του Αρχείου, έρχονται σε επαφή με τον λόγο του Καβάφη με τρόπο βιωματικό μέσα από πέντε εργαστήρια στα οποία δημιουργούν αντικείμενα, κόμικς και εικαστικά έργα μεγάλης κλίμακας, αλλά και χιπ χοπ στίχους και θεατρικά έργα αντλώντας έμπνευση από τα ποιήματα του Καβάφη. Θα γνωρίσουν επίσης τους εικαστικούς που συμμετέχουν στους Εικαστικούς Διαλόγους και θα καταγράψουν την εμπειρία τους σε κείμενα που θα εκδοθούν σε δικό τους έντυπο.

Μαθήματα Καβάφη για μεγάλους

Τον αισθητικό, ιστορικό και ερωτικό Καβάφη και το ποιητικό εργαστήρι του θα γνωρίσουν οι ενήλικες μέσα από μια σειρά μαθημάτων από γνωστούς πανεπιστημιακούς καθηγητές (Δημήτρης Δημηρούλης, Αναστάσιος-Ιωάννης Δ. Μεταξάς, Γιάννης Παπαθεοδώρου, Δημήτρης Παπανικολάου) που προσεγγίζουν τον Καβάφη από μια διαθεματική οπτική.

Συνέδριο και Κύκλοι Καβάφη

Μεγάλο συνέδριο σχετικά με το Αρχείο Καβάφη θα πραγματοποιηθεί στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών τον Ιούνιο του 2014. Στο συνέδριο με τίτλο «Να μένει εδώ» -ο οποίος παραπέμπει στην καβαφική σημείωση «Όχι για δημοσίευσι, αλλά να μένει εδώ» την οποία βρίσκουμε επάνω σε χειρόγραφα του Καβάφη- γνωστοί καβαφιστές θα συζητήσουν τα ιδιαίτερα προβλήματα του υλικού του Αρχείου Καβάφη, τις δυνατότητες και τον πλούτο του θέτοντας το Αρχείο Καβάφη στο επίκεντρο ενός ευρύτερου διαλόγου για τα αρχεία στην Ελλάδα και τα θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα που αφορούν τη διαχείρισή τους.

Στον κύκλο διαλέξεων «K.Π. Καβάφης» που εντάσσεται στη σειρά «Λέξεις και Σκέψεις» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών πανεπιστημιακοί καθηγητές, συγγραφείς και εκπαιδευτικοί, σε ανοιχτές συζητήσεις, θα προσεγγίσουν το έργο του Αλεξανδρινού από ποικίλες οπτικές προσφέροντας κλειδιά για σύγχρονες αναγνώσεις του και πρόσφορους τρόπους διδασκαλίας του στη σχολική τάξη. Θέματα των συζητήσεων: «Ο Καβάφης σήμερα», «Ο ερωτικός Καβάφης», «Από τους Καβαφιστές στους Cavafistas». Η πρώτη διάλεξη θα γίνει στις 10 Δεκεμβρίου. Ιδιαίτερη θέση στον κύκλο αυτό θα έχει η συζήτηση του αμερικανού συγγραφέα, κριτικού και μεταφραστή του Καβάφη Ντάνιελ Μέντελσον με τον λέκτορα Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Δημήτρη Παπανικολάου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στις 21 Ιανουαρίου του 2014.

Από την Οξφόρδη στη Νέα Υόρκη και στο Σαντιάγο

Στην Οξφόρδη το Τμήμα Νεοελληνικών και Βυζαντινών Σπουδών του Πανεπιστημίου διοργανώνει το διεθνές, διεπιστημονικό σεμινάριο "Cavafy in Oxford", με θέματα όπως «Κλασικοί φιλόλογοι για τον Καβάφη», «Ο Καβάφης και η Αρχαιολογία», «Ο Καβάφης και οι Σπουδές του φύλου», και «Ποπ Καβάφης» και τη συμμετοχή μελετητών από τους χώρους της συγκριτικής φιλολογίας, των κλασικών και των πολιτισμικών σπουδών. Θα διαρκέσει όλο το 2014.

Μεγάλη εκδήλωση για τον Καβάφη συνδιοργανώνουν στο Town Hall της Νέας Υόρκης στις 18 Νοεμβρίου, το PEN American Center και το Ίδρυμα Ωνάση. Η Ολυμπία Δουκάκη, η Κάθλιν Τέρνερ, ο Ορχάν Παμούκ, ο Αντρέ Ασιμάν, ο Ντένιελ Μέντελσον, ο Έντμουντ Κίλι και άλλοι καλλιτέχνες και συγγραφείς θα συμμετάσχουν σε μια δραματοποιημένη συνομιλία με το έργο του Καβάφη με σκοπό να αναδειχθούν η διαχρονικότητα και η οικουμενικότητα του ποιητή. Η παράσταση θα βιντεοσκοπηθεί και θα διανεμηθεί σε σχολεία και πανεπιστήμια της Αμερικής.

Στις 28 Οκτωβρίου θα δοθούν δύο παραστάσεις μελοποιημένης ποίησης του Καβάφη από τον καθηγητή Βασίλη Λαμπρόπουλο, τη σοπράνο Αλεξάνδρα Γραβά και πιανίστρια Δέσποινα Αποστόλου-Hölscher στην Πόλη του Μεξικού και στο Σαντιάγο της Χιλής.

Λόγος και θεάματα

Πολλές συζητήσεις και θεάματα περιλαμβάνει λοιπόν το πρόγραμμα δράσεων του Αρχείου Καβάφη. Σε ό,τι αφορά πάντως την ουσία, το Αρχείο το ίδιο, αυτό, τη στιγμή που μιλούμε, δεν είναι ακόμη επισκέψιμο. «Μπορούν όμως οι ερευνητές να εξυπηρετηθούν κατόπιν αιτήματος», μας εξήγησε ο Θοδωρής Χιώτης, project manager του Αρχείου Καβάφη. Όπως είπε και ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, «πέραν της αξιοποίησης του αρχείου για την άντληση φιλολογικών εκδόσεων, σκοπός είναι το αρχείο να λειτουργήσει ως ένα αρχείο ανοιχτό -πλήρως καταγεγραμμένο, καταλογογραφημένο, ψηφιοποιημένο και εμπλουτιζόμενο- που θα επιτρέψει σε όλους την έρευνα και θα εξασφαλίσει την πολλαπλή, πολυδύναμη και πολύμορφη χρήση του, και έναν ευρύτερο αναστοχασμό σε σχέση με τη νεοελληνική λογοτεχνία». Ετοιμάζεται τώρα ο χώρος που θα φιλοξενήσει το Αρχείο και σχεδιάζεται η νέα ιστοσελίδα του, που θα αντικαταστήσει τους επίσημους ιστοτόπους του Αρχείου Καβάφη (www.kavafis.gr και www.cavafy.com). Οι ιστότοποι, οι οποίοι αποτέλεσαν σημαντικό εργαλείο πληροφόρησης για ερευνητές και αναγνώστες της καβαφικής ποίησης, έπαψαν να ενημερώνονται μετά την πώληση του Αρχείου Καβάφη το 2012 και είναι καιρός να καλυφθούν τα κενά που δημιουργήθηκαν στο διάστημα αυτό.

Στις δράσεις θα συμμετάσχουν γνωστοί μελετητές του Καβάφη, ο βιογράφος και βιβλιογράφος του Δημήτρης Δασκαλόπουλος, νεοελληνιστές και συγκριτολόγοι (Δημήτρης Δημηρούλης, Χριστίνα Ντουνιά, Γιάννης Παπαθεοδώρου, Μιχάλης Χρυσανθόπουλος και πολλοί νεότεροι ερευνητές), οι πεζογράφοι Θόδωρος Γρηγοριάδης, Θανάσης Τριαρίδης, Χρήστος Χρυσόπουλος, οι ποιητές Κατερίνα Ηλιοπούλου, Παναγιώτης Ιωαννίδης, Μαρία Τοπάλη, Θωμάς Τσαλαπάτης, εικονογράφοι και εικαστικοί, μουσικοί, σκηνοθέτες και μπλόγκερ. «Ουδείς θα αγνοηθεί από όσους έχουν ασχοληθεί με το έργο του Καβάφη» τόνισε ο ακαδημαϊκός σύμβουλος του Αρχείου Καβάφη.

Σκοπιμότητες και παραλειπόμενα

«Θέλαμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον μεγαλύτερου κοινού με την προβολή στίχων του Καβάφη στα λεωφορεία και στο μετρό, να δείξουμε ότι υπάρχει και ένας άλλος Καβάφης που το αφορά άμεσα» εξήγησε ο Αντώνης Παπαδημητρίου απαντώντας σε δημοσιογραφική ερώτηση σχετικά με τις αντιδράσεις για την προβολή θραυσμάτων από στίχους του Καβάφη στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Δεν υπήρξαν πολιτικές σκοπιμότητες και στοχοποίηση κομμάτων ξεκαθάρισε. Η αντιπαράθεση που προκύπτει από την επιλογή των στίχων είναι ευπρόσδεκτη γιατί ήταν αφορμή να συζητήσουμε πολιτικά, επικοινωνιακά και φιλολογικά τη λειτουργία της ποίησης, τόνισε ο Αναστάσιος-Ιωάννης Δ. Μεταξάς, ο οποίος υπογράμμισε ότι, αντιθέτως, δεν είναι ευπρόσδεκτες οι υπόνοιες περί σκόπιμης παραποίησης των στίχων του ποιητή. «Θα μπορούσαμε να έχουμε διαλέξει στίχους από πιο αναγνωρίσιμα ποιήματα», είπε με τη σειρά της η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, «από το "Περιμένοντας τους Βαρβάρους" για παράδειγμα. Ακόμη και τότε μπορεί να βρισκόταν κάποιος να ισχυριστεί ότι ο στίχος "Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις" παραπέμπει στη Χρυσή Αυγή και υπονοεί ότι οι άνθρωποί της -μακριά από μας- είναι κάποια λύση».

Ο καταλογισμός πολιτικών σκοπιμοτήτων στην επιλογή των στίχων ανήκει περισσότερο στη σφαίρα στης συνωμοσιολαγνείας. Ίσως όμως δεν είναι αθώα επικοινωνιακών σκοπιμοτήτων η επιλογή των στίχων αυτών. Η καμπάνια προβολής του Καβάφη στο μετρό, με τον τρόπο που υλοποιήθηκε, αποτέλεσε τον βατήρα που έδωσε επικοινωνιακή ώθηση στις ανακοινώσεις του Ιδρύματος Ωνάση σχετικά με το Αρχείο Καβάφη.

Με στραμμένα πλέον τα όμματα της κοινής γνώμης στο Αρχείο Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση, περιμένουμε αναλυτικές και συγκεκριμένες πληροφορίες για τα πεζά, τα σχολαστικά και τα αυτονόητα πράγματα περί του Αρχείου του Αλεξανδρινού, που ίσως δεν περιβάλλονται από επικοινωνιακή αίγλη έχουν όμως πρωτεύουσα σημασία. Δηλαδή, με ποιους τρόπους θα πραγματοποιήσει το Ίδρυμα Ωνάση τη συντήρηση του Αρχείου, την προσφορότερη οργάνωση και καταλογογράφησή του, με ποια μέθοδο θα προχωρήσει η ψηφιοποίηση του Αρχείου, με ποια σειρά και ποιες προτεραιότητες, πού, πότε και πώς θα έχει πρόσβαση ο ενδιαφερόμενος, πώς θα υποστηριχθούν έργα υποδομής σχετικά με το ποιητικό έργο του Καβάφη: βάσεις δεδομένων που θα αξιοποιούν την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ηλεκτρονικά εργαλεία υφολογικής ανάλυσης, συμπλήρωση του Πίνακα λέξεων των 154 ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη του Ξ. Α. Κοκόλη με τις λέξεις των Κρυμμένων και των Ατελών ποιημάτων, έκδοση αλληλογραφίας, έκδοση του δευτέρου τόμου των Πεζών, των ημερολογίων του και των αυτοσχολίων του, μελέτη επιμέρους στοιχείων του Αρχείου (προγράμματα θεάτρου, εικαστικών εκθέσεων κτλ.) που διαφωτίζουν καλλιτεχνικές εμπειρίες και λεπτομέρειες της ζωής του Αλεξανδρινού χρήσιμες για τη συγγραφή μιας μεγάλης αφηγηματικής βιογραφίας του κ.ά. Μπορεί το Αρχείο Καβάφη να μην έχει μείζον ανέκδοτο υλικό και συγκλονιστικές ανακαλύψεις να προσφέρει στον ερευνητή, δεν είναι όμως καθόλου ανενεργό και δράσεις που θα στοχεύουν στην καρδιά του θα αποτελέσουν μέγιστη αναγνώριση της αξίας αυτού του εθνικού θησαυρού.