Η αρχαία Ελλάδα με έμαθε να πιστεύω στην ευτυχία

30/09/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Το βιβλίο της Ζακλίν ντε Ρομιγί «Τι πιστεύω»Γράφτηκε πριν από τριάντα εννέα χρόνια. Κι όμως είναι σαν να απευθύνεται σε μας σήμερα. Η Γαλλίδα ελληνίστρια διαβάζει τις τραγωδίες, τα έπη, τους φιλοσόφους και τους ιστορικούς και δηλώνει: «Είναι ένα φάρμακο για τη σύγχρονη δυσφορία, ένα βοήθημα για τη ζωή».

   

→Γράφτηκε πριν από τριάντα εννέα χρόνια. Κι όμως είναι σαν να απευθύνεται σε μας σήμερα. Η Γαλλίδα ελληνίστρια διαβάζει τις τραγωδίες, τα έπη, τους φιλοσόφους και τους ιστορικούς και δηλώνει: «Είναι ένα φάρμακο για τη σύγχρονη δυσφορία, ένα βοήθημα για τη ζωή»

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της Ζακλίν ντε Ρομιγί και οι εκδόσεις Πατάκη μάς παραδίδουν για πρώτη φορά στα ελληνικά ένα εξαιρετικά επίκαιρο κείμενο με τα «πιστεύω» της, μια πολύτιμη πνευματική διαθήκη ικανή να εμπνεύσει σε στείρες εποχές.


Απόσταγμα μιας ζωής αφιερωμένης στην αρχαία Ελλάδα τα τέσσερα κεφάλαια του «Τι πιστεύω» (μετάφραση και πρόλογος Σώτη Τριανταφύλλου) γράφτηκαν το 1974 και εκδόθηκαν στη Γαλλία μετά τον θάνατό της το 2010. Αποτελούν μια απόπειρα κατανόησης της κρίσης στην παιδεία, την κοινωνική κρίση και την κρίση αξιών μετά τα γεγονότα του ’68, που έχουν αντίκτυπο στο σήμερα.

Με αναφορές στους τραγικούς ποιητές αλλά και στον Θουκυδίδη, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα η κορυφαία ελληνίστρια επιβεβαιώνει τον θαυμασμό της για το ελληνικό φως που τη βοηθάει να κατανοήσει τον κόσμο και να διατηρήσει τις χαρές της ζωής. Προτείνει μια νέα μορφή ανθρωπισμού που συνδυάζει τον ορθολογισμό με την κατανόηση του άλλου, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος.

Να μερικές σταγόνες από τα πιο «πολιτικά» πιστεύω της:

Ο ελληνικός ηρωισμός: «Αν εξαιρέσουμε μεγάλες κρίσεις της ανθρωπότητας, δυσπιστώ κάπως μπροστά στην υπέρμετρη ανδρεία και αφοσίωση. Συνήθως συνοδεύουν τυφλές πεποιθήσεις και συμβαδίζουν με τη βία. Ο ελληνικός ηρωισμός είναι διαφορετικός. Οι ήρωες δεν πέθαιναν και δεν σκότωναν χωρίς πρώτα να εκφράσουν, να αναλύσουν, να μετρήσουν, να αντιπαρατεθούν στο ιδεώδες του οποίου δρούσαν. Ακόμα κι αν ήταν τυφλοί, δεν ήταν τυφλός ο ποιητής: μερικές φορές, η τραγωδία δεν τους δικαίωνε, έδειχνε ότι ο ηρωισμός τους, παρά την ευγένειά του, ήταν μάταιος. Μερικές φορές καταλάβαιναν το σφάλμα τους. Αλλες φορές οι αντίπαλοί τους εκτιμούσαν και επιδοκίμαζαν τις πράξεις τους. Η τραγωδία ήταν λοιπόν πάντοτε, ακόμα και στις πιο δραματικές και τεταμένες της εκφάνσεις, μια προσπάθεια για κατανόηση».

Η αρετή του πολίτη: «Ο Περικλής εξηγεί γιατί η πόλη είναι υψίστης σημασίας: “Νομίζω ότι ένα κράτος εξυπηρετεί καλύτερα το ατομικό συμφέρον όταν βρίσκεται σε αταραξία και έχει αυτοπεποίθηση στο σύνολό του παρά όταν ευημερεί σε ατομικό επίπεδο αλλά είναι ασταθές σε συλλογικό (…) Οταν μια πολιτεία είναι ικανή να αντέξει τις ιδιωτικές συμφορές, και τα άτομα είναι ανίκανα να αντέξουν τις συμφορές της πόλεως, χρειάζεται συλλογική στήριξη στην πόλη”.

Ξέρω ότι σε μια ηττημένη και κατεστραμμένη χώρα όλα καταρρέουν: οι περιουσίες, οι τιμές, οι εργασία, η απασχόληση, η τροφή, η ελευθερία, όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το ξέρω, το έχω ζήσει. Κι όμως αυτή η απλή αλήθεια, η αδιαμφισβήτητη, δεν σταματά τις εσωτερικές διαμάχες, τις καταστροφικές απεργίες, την τυφλή εκροή των κεφαλαίων που έχει σοβαρές συνέπειες – δεν σταματάει την αποξένωση. Δεν πρόκειται για έναν υπολογισμό. Ξέρω, και πάλι εκ πείρας, ότι, όταν καταφέρνει να υλοποιηθεί, η αλληλεγγύη για την οποία κάνει λόγο ο Περικλής βοηθάει τον καθένα να ζήσει. Φέρει, για μένα, τη δυνατότητα ευτυχίας».

Νόμοι και ανευθυνότητα: «Ο νόμος ήταν για τους Ελληνες το θεμέλιο και η εγγύηση κάθε ελευθερίας και δημοκρατίας. “Η υπάκουε κανείς στην αυθαιρεσία ενός αφέντη ή υπάκουε στον νόμο – δηλαδή σε ένα σταθερό κανόνα, ίδιο για όλους, που απέρρεε, έμμεσα ή άμεσα, από το κοινωνικό συμβόλαιο. Πόσο δίκιο είχαν οι Ελληνες! Δεν είναι προφανές ότι ο νόμος προστατεύει τους αδυνάτους; Οι ισχυροί, οι πλούσιοι, οι φιλόδοξοι συμμορφώνονται βαρυγκομώντας. “Η κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να τον παρακάμψουν. Ο νόμος είναι η μοναδική εγγύηση των δικαιωμάτων του καθενός (…). Ο νόμος απαιτεί αρχικά συμμόρφωση της συμπεριφοράς μας. Επίσης απαιτεί να δεχτούμε και να διεκδικήσουμε αυστηρές κυρώσεις εναντίον όσων τον παραβιάζουν, όσων επιτίθενται στα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων. (…) Πιστεύω λοιπόν στις κυρώσεις, πιστεύω στην τιμωρία, επειδή ακριβώς σέβομαι την ανθρώπινη ζωή και το κοινό καλό. Οσοι αγανακτούν με τις τιμωρίες δεν σέβονται τους ανθρώπους – τους θεωρούν απλούστατα ανεύθυνους. Κανείς πολίτης, κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεύθυνος για τις πράξεις του: οι όροι “πολίτης” και “άνθρωπος” αντιβαίνουν στον όρο “ανευθυνότητα”».

Βία: «Ο πολιτισμός έγκειται στο να κάνουμε προσπάθεια εναντίον της βίας σε όλες τις βαθμίδες της ζωής και σε όλα τα πεδία – και προπάντων σε όσα εξαρτώνται από εμάς και τους νόμους μας. Μπορούμε να φανταστούμε μια κοινότητα που να ανέχεται τη βία και τους ανθρώπους που την ασκούν; Οχι μόνο δεν μπορούμε, αλλά πρέπει να κινητοποιήσουμε εναντίον της βίας όλα τα πνεύματα, να την τιμωρήσουμε αποφασιστικά ακόμα και αν χρειαστεί να θυσιάσουμε ζωές. Παρότι σέβομαι την ανθρώπινη ζωή, ίσως σε μερικές περιπτώσεις είναι απαραίτητη για να υπερνικήσουμε τη βία. Μπορούμε ακόμα μέσω της πρόβλεψης και της πρόληψης, να την καταστήσουμε περισσότερο επιφανειακή, λιγότερο επιβλαβή.

Οσοι δεν αποδέχονται αυτόν τον αγώνα και επικυρώνουν τη βία καταστρατηγούν ανοιχτά την παράδοση του δυτικού φιλελευθερισμού με το πρόσχημα ότι έχει αποτύχει να εμποδίσει πολέμους και αδικίες. Τι επιπόλαιη απόρριψη για κάτι τόσο ευρύ και πανανθρώπινο… Τι επιπόλαιη καταδίκη όταν ολόκληρος ο κόσμος στρατεύεται παίζοντας με τους δικούς του κανόνες, που συχνά απέχουν πολύ από εκείνους του δυτικού φιλελευθερισμού…»

Επιμ.: Παρή Σπίνου
p.spinou@efsyn.gr