1/01/14
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Ο Ντάνιελ Μέντελσον σήμερα στη «Στέγη»
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Ο Ντάνιελ Μέντελσον σήμερα στη «Στέγη»
Ο Αμερικανοεβραίος πανεπιστημιακός σταρ,
που με τις μεταφράσεις, τα άρθρα, τις συνεντεύξεις του έκανε γνωστό τον
Αλεξανδρινό στο ευρύτερο αγγλόφωνο κοινό, περιγράφει πώς ο ποιητής τού
έσωσε το… μυαλό και γιατί αντιμετωπίζει ως ενιαίο το έργο του –
ιστορικό, ερωτικό, φιλοσοφικό, πολιτικό. «Πάντα βρίσκεις στη ζωή σου
τους ποιητές που χρειάζεσαι» λέει
Της Παρής Σπίνου
«Ο
Καβάφης μπορεί να μην είναι ο κλασικός εθνικός ποιητής, αλλά εγώ θα
ήμουν περήφανος αν ήμουν στη θέση σας. Είναι μια προβληματική περίπτωση
εθνικού ποιητή, καθώς ενδιαφέρεται για το παρελθόν αλλά και για το
παρόν, για την ιστορία αλλά και για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής
του, είναι ομοφυλόφιλος, όμως τον απασχολούν και τα ζητήματα της
εκκλησίας…»
Πάντα είναι αποκαλυπτική μια συζήτηση με τον Αμερικανοεβραίο Ντάνιελ Μέντελσον, καθηγητή στο Πρίνστον και μεταφραστή στα αγγλικά του συνόλου του έργου του Κ.Π. Καβάφη, «Αναγνωρισμένα, Κρυμμένα, Αποκηρυγμένα και Ατελή» (εκδ. Knopf). Γοητευτικός, επικοινωνιακός, από τους πλέον αναγνωρισμένους κριτικούς λογοτεχνίας σήμερα στις ΗΠΑ, είναι ένας διανοούμενος σταρ: είτε μαγνητίζει τους Αμερικανούς φοιτητές του στις κλασικές σπουδές είτε αρθρογραφεί δυναμικά για θέματα της κοινωνίας και της ποπ κουλτούρας στους «Ν.Υ. Τimes» είτε εκφράζεται ελεύθερα για την ομοφυλοφιλία του.
Ο άνθρωπος που έκανε τον Καβάφη προσιτό στο ευρύτερο αγγλόφωνο κοινό είναι ο σημερινός προσκεκλημένος της «Στέγης», όπου θα συζητήσει με τον Δημήτρη Παπανικολάου, αναπληρωτή καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το πολυσχιδές, πολυδιάστατο έργο του Αλεξανδρινού και τη συνεχιζόμενη επίδρασή του.
«Πάντα
βρίσκεις στη ζωή σου τους ποιητές που χρειάζεσαι» πιστεύει ο Μέντελσον,
ο οποίος, όπως τονίζει, αντιμετωπίζει την ποίηση του Καβάφη ως «όλον»,
αποφεύγοντας να τη χωρίσει σε ιστορική, ερωτική, πολιτική ή φιλοσοφική.
«Η οπτική του Καβάφη είναι ενιαία, τα ζητήματα για τα οποία μιλάει
μεταφέρονται από το ένα ποίημα στο άλλο. Πάρτε για παράδειγμα τον στίχο
“πώς πέρασαν τα χρόνια”, θα μπορούσε το πέρασμα του χρόνου να έχει
ερωτική, ιστορική ή φιλοσοφική χροιά».
Ο Μέντελσον έχει ιδιαίτερη σχέση με τη χώρα μας την οποία επισκέπτεται συχνά, καθώς ο αδελφός του είναι παντρεμένος με Ελληνίδα. «Οι Ελληνες δεν έχετε αλλάξει από την πρώτη φορά που σας επισκέφτηκα, πριν από 25 χρόνια, και πιστεύω δεν έχετε αλλάξει πολύ εδώ και 2.500 χρόνια» λέει γελώντας. «Ωστόσο σήμερα ψάχνω να βρω τα σημάδια της οικονομικής κρίσης στην Αθήνα, όπου οι τιμές έχουν ανέβει και τα γκράφιτι πολλαπλασιάζονται».
• Πώς άρχισε η σχέση σας με το έργο του Κ.Π. Καβάφη;
«Είναι μια αστεία ιστορία. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έκανα κι εγώ, όπως πολλοί Αμερικανοί φοιτητές κλασικών σπουδών, ένα θερινό “σχολείο” στην Ελλάδα που περιλάμβανε επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους. Τότε γνώριζα λίγα ποιήματα του Καβάφη, την “Ιθάκη”, το “Περιμένοντας τους βαρβάρους”. Κάθε μέρα σηκωνόμασταν 4 το πρωί, ταξιδεύαμε 4-6 ώρες με το λεωφορείο για να δούμε μυκηναϊκούς τάφους. Και πάνω που είχα αρχίσει να τρελαίνομαι, γιατί δεν με ενδιέφερε η αρχαιολογία, και είχα τελειώσει το μοναδικό βιβλίο που είχα φέρει μαζί μου, κάναμε μια στάση με το λεωφορείο σε ένα μικρό παντοπωλείο κοντά στην Τρίπολη. Με τα φτωχά ελληνικά μου ρώτησα τον παντοπώλη εάν έχει κανένα βιβλίο και τότε αυτός σαν χέρι θεϊκής πρόνοιας μου χάρισε μια μεταχειρισμένη, πρώτη έκδοση του Γ.Π. Σαββίδη για τον Καβάφη. Τότε άρχισα να αποστηθίζω ένα ποίημα κάθε μέρα. Ισως ο Καβάφης δεν έσωσε τη ζωή μου αλλά έσωσε το μυαλό μου σ” εκείνο το ταξίδι. Αργότερα, στις ΗΠΑ, άρχισα κανονικά μαθήματα ελληνικών, ενώ γνώρισα έναν φωτογράφο που ήθελε να εκθέσει μια σειρά φωτογραφιών βασισμένη στα ποιήματα του Αλεξανδρινού, σε νέες μεταφράσεις. Ετσι ξεκίνησα μια εργασία που κράτησε 13 χρόνια».
• Προσεγγίσατε τον Καβάφη με διαφορετικό τρόπο απ” ό,τι ο καθιερωμένος ώς τότε μεταφραστής του, Εντμουντ Κίλι;
«Δεν θεωρώ ανταγωνιστή μου τον Κίλι. Προφανώς του χρωστάω πολλά, όπως και κάθε Αμερικανός που γνωρίζει τον Καβάφη. Πιστεύω πως κάθε νέα μετάφραση ανοίγει έναν νέο διάλογο με τα ποιήματα, με τις παλαιότερες μεταφράσεις, με τους αναγνώστες. Ο Κίλι παρουσίασε τον Καβάφη ως έναν σημαντικό σύγχρονο ποιητή. Εμένα με ενδιέφερε να παρακολουθήσω τα μορφικά στοιχεία των ποιημάτων. Καθώς εξαρχής τα μάθαινα απ” έξω, κράτησα τον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία – κι ας λένε ότι απουσιάζει στον Καβάφη, υπάρχει παντού. Τον ήχο που άκουγα στο κεφάλι μου προσπάθησα να τον μεταφέρω στα αγγλικά. Παράλληλα με τη μετάφραση ήθελα να δώσω μια πλήρη εισαγωγή και λεπτομερή σχόλια για την κατανόηση του έργου του».
• Κατά πόσο η ποίηση του Καβάφη βοηθάει το κοινό του εξωτερικού να καταλάβει τους σύγχρονους Ελληνες;
«Είναι δύσκολος ποιητής για να τον χρησιμοποιήσει κανείς σαν όχημα προκειμένου να καταλάβει τη σύγχρονη Ελλάδα. Νομίζω πως είναι ένας ποιητής που αναφέρεται πέρα από το εθνικό, είναι διεθνικός. Προφανώς ενδιαφέρεται για τον ελληνισμό σε διάφορες στιγμές του, από την αρχαιότητα στην ελληνιστική εποχή, στο Βυζάντιο, και ως εκ τούτου εκφράζει το τι σημαίνει να είσαι ελληνικός στο πέρασμα του χρόνου και τι σημαίνει να είσαι Ελληνας αυτή τη στιγμή… Μπορείς να βάλεις τον ποιητή σε μια σημαία και να την κουνάς; Μας θυμίζει πόσο περίπλοκο είναι το ζήτημα της ταυτότητας και του ελληνισμού. Οσο πιο περίπλοκος ο ποιητής τόσο πιο περίπλοκο το ζήτημα. Ωστόσο πιστεύουμε ότι η περιπλοκότητα είναι το πρόβλημα, ενώ είναι η λύση. Γι” αυτό, θα έλεγα, χρειάζεστε μια πιο πολύπλοκη θεωρία για τον εθνικό σας ποιητή και τότε όλα θα είναι εντάξει».
• Η παρακμή αυτοκρατοριών και πολιτισμών που ενυπάρχει στο καβαφικό έργο τον καθιστά ποιητή με πολιτικό λόγο;
«Ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του ως ποιητή-ιστορικό, αλλά δεν είναι εύκολο να εκτιμήσουμε την πολιτική του ταυτότητα. Θεωρώ ότι τον ενδιαφέρει η ανθρώπινη κατάσταση, και όπως όλοι γνωρίζουμε η πολιτική είναι ένα διαρκές εργαστήριο της ανθρώπινης κατάστασης. Εν γένει περιγράφει δύο τύπους ανθρώπων. Τους υπεροπτικούς, που τους τυφλώνει η εξουσία, και αυτούς που επιμένουν παρότι γνωρίζουν ότι έχουν χάσει. Κανένας συγγραφέας νομίζω δεν έχει σε μεγαλύτερη εκτίμηση τους χαμένους της Ιστορίας, τους ηττημένους. Πάντως μας δίνει ένα μάθημα πολιτικής: αν δεν καταλαβαίνεις τον εαυτό σου, τα πράγματα θα πηγαίνουν χειρότερα· είτε ως άνθρωπος είτε ως έθνος».
• «Χαμένοι» είναι και ο τίτλος του βραβευμένου βιβλίου σας (εκδ. Πόλις), που βασίζεται στην οικογενειακή σας ιστορία για τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος. Συμπτωματικό;
«Τώρα που πέρασαν τα χρόνια μπορώ να δω μια καβαφική ανάγνωση της ιστορίας των “Χαμένων”. Είναι κι αυτό ένα βιβλίο για τους ηττημένους. Ο Καβάφης αναφέρεται σ” αυτούς που χάνονται στο κύμα της Ιστορίας, είτε είναι καθημερινοί άνθρωποι είτε μεγάλες φυσιογνωμίες της ελληνιστικής περιόδου. Οπως ο ποιητής ανασύρει όλα αυτά που η Ιστορία έχει χάσει, έτσι κι εγώ προσπάθησα να καταλάβω την Ιστορία από την πλευρά των απλών ανθρώπων».
• Τι γράφετε αυτόν τον καιρό;
«Ενα βιβλίο για την “Οδύσσεια”, την οποία συνδυάζω με τα τελευταία χρόνια του πατέρα μου· ένα βιβλίο για τη σχέση πατέρα-γιου, την ανάγνωση, το ταξίδι».
* INFO: Κύκλος: Κ.Π. Καβάφης. «O Daniel Mendelsohn συζητά με τον Δημήτρη Παπανικολάου». Σήμερα (19.00) στη «Στέγη». Είσοδος δωρεάν. Η διανομή των δελτίων εισόδου ξεκινά μία ώρα πριν από την εκδήλωση. Αναμετάδοση και με live streaming μέσω του sgt.gr.
p.spinou@efsyn.gr
Της Παρής Σπίνου
«Ο
Καβάφης μπορεί να μην είναι ο κλασικός εθνικός ποιητής, αλλά εγώ θα
ήμουν περήφανος αν ήμουν στη θέση σας. Είναι μια προβληματική περίπτωση
εθνικού ποιητή, καθώς ενδιαφέρεται για το παρελθόν αλλά και για το
παρόν, για την ιστορία αλλά και για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής
του, είναι ομοφυλόφιλος, όμως τον απασχολούν και τα ζητήματα της
εκκλησίας…»Πάντα είναι αποκαλυπτική μια συζήτηση με τον Αμερικανοεβραίο Ντάνιελ Μέντελσον, καθηγητή στο Πρίνστον και μεταφραστή στα αγγλικά του συνόλου του έργου του Κ.Π. Καβάφη, «Αναγνωρισμένα, Κρυμμένα, Αποκηρυγμένα και Ατελή» (εκδ. Knopf). Γοητευτικός, επικοινωνιακός, από τους πλέον αναγνωρισμένους κριτικούς λογοτεχνίας σήμερα στις ΗΠΑ, είναι ένας διανοούμενος σταρ: είτε μαγνητίζει τους Αμερικανούς φοιτητές του στις κλασικές σπουδές είτε αρθρογραφεί δυναμικά για θέματα της κοινωνίας και της ποπ κουλτούρας στους «Ν.Υ. Τimes» είτε εκφράζεται ελεύθερα για την ομοφυλοφιλία του.
Ο άνθρωπος που έκανε τον Καβάφη προσιτό στο ευρύτερο αγγλόφωνο κοινό είναι ο σημερινός προσκεκλημένος της «Στέγης», όπου θα συζητήσει με τον Δημήτρη Παπανικολάου, αναπληρωτή καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για το πολυσχιδές, πολυδιάστατο έργο του Αλεξανδρινού και τη συνεχιζόμενη επίδρασή του.
«Πάντα
βρίσκεις στη ζωή σου τους ποιητές που χρειάζεσαι» πιστεύει ο Μέντελσον,
ο οποίος, όπως τονίζει, αντιμετωπίζει την ποίηση του Καβάφη ως «όλον»,
αποφεύγοντας να τη χωρίσει σε ιστορική, ερωτική, πολιτική ή φιλοσοφική.
«Η οπτική του Καβάφη είναι ενιαία, τα ζητήματα για τα οποία μιλάει
μεταφέρονται από το ένα ποίημα στο άλλο. Πάρτε για παράδειγμα τον στίχο
“πώς πέρασαν τα χρόνια”, θα μπορούσε το πέρασμα του χρόνου να έχει
ερωτική, ιστορική ή φιλοσοφική χροιά».Ο Μέντελσον έχει ιδιαίτερη σχέση με τη χώρα μας την οποία επισκέπτεται συχνά, καθώς ο αδελφός του είναι παντρεμένος με Ελληνίδα. «Οι Ελληνες δεν έχετε αλλάξει από την πρώτη φορά που σας επισκέφτηκα, πριν από 25 χρόνια, και πιστεύω δεν έχετε αλλάξει πολύ εδώ και 2.500 χρόνια» λέει γελώντας. «Ωστόσο σήμερα ψάχνω να βρω τα σημάδια της οικονομικής κρίσης στην Αθήνα, όπου οι τιμές έχουν ανέβει και τα γκράφιτι πολλαπλασιάζονται».
• Πώς άρχισε η σχέση σας με το έργο του Κ.Π. Καβάφη;
«Είναι μια αστεία ιστορία. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έκανα κι εγώ, όπως πολλοί Αμερικανοί φοιτητές κλασικών σπουδών, ένα θερινό “σχολείο” στην Ελλάδα που περιλάμβανε επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους. Τότε γνώριζα λίγα ποιήματα του Καβάφη, την “Ιθάκη”, το “Περιμένοντας τους βαρβάρους”. Κάθε μέρα σηκωνόμασταν 4 το πρωί, ταξιδεύαμε 4-6 ώρες με το λεωφορείο για να δούμε μυκηναϊκούς τάφους. Και πάνω που είχα αρχίσει να τρελαίνομαι, γιατί δεν με ενδιέφερε η αρχαιολογία, και είχα τελειώσει το μοναδικό βιβλίο που είχα φέρει μαζί μου, κάναμε μια στάση με το λεωφορείο σε ένα μικρό παντοπωλείο κοντά στην Τρίπολη. Με τα φτωχά ελληνικά μου ρώτησα τον παντοπώλη εάν έχει κανένα βιβλίο και τότε αυτός σαν χέρι θεϊκής πρόνοιας μου χάρισε μια μεταχειρισμένη, πρώτη έκδοση του Γ.Π. Σαββίδη για τον Καβάφη. Τότε άρχισα να αποστηθίζω ένα ποίημα κάθε μέρα. Ισως ο Καβάφης δεν έσωσε τη ζωή μου αλλά έσωσε το μυαλό μου σ” εκείνο το ταξίδι. Αργότερα, στις ΗΠΑ, άρχισα κανονικά μαθήματα ελληνικών, ενώ γνώρισα έναν φωτογράφο που ήθελε να εκθέσει μια σειρά φωτογραφιών βασισμένη στα ποιήματα του Αλεξανδρινού, σε νέες μεταφράσεις. Ετσι ξεκίνησα μια εργασία που κράτησε 13 χρόνια».
• Προσεγγίσατε τον Καβάφη με διαφορετικό τρόπο απ” ό,τι ο καθιερωμένος ώς τότε μεταφραστής του, Εντμουντ Κίλι;
«Δεν θεωρώ ανταγωνιστή μου τον Κίλι. Προφανώς του χρωστάω πολλά, όπως και κάθε Αμερικανός που γνωρίζει τον Καβάφη. Πιστεύω πως κάθε νέα μετάφραση ανοίγει έναν νέο διάλογο με τα ποιήματα, με τις παλαιότερες μεταφράσεις, με τους αναγνώστες. Ο Κίλι παρουσίασε τον Καβάφη ως έναν σημαντικό σύγχρονο ποιητή. Εμένα με ενδιέφερε να παρακολουθήσω τα μορφικά στοιχεία των ποιημάτων. Καθώς εξαρχής τα μάθαινα απ” έξω, κράτησα τον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία – κι ας λένε ότι απουσιάζει στον Καβάφη, υπάρχει παντού. Τον ήχο που άκουγα στο κεφάλι μου προσπάθησα να τον μεταφέρω στα αγγλικά. Παράλληλα με τη μετάφραση ήθελα να δώσω μια πλήρη εισαγωγή και λεπτομερή σχόλια για την κατανόηση του έργου του».
• Κατά πόσο η ποίηση του Καβάφη βοηθάει το κοινό του εξωτερικού να καταλάβει τους σύγχρονους Ελληνες;
«Είναι δύσκολος ποιητής για να τον χρησιμοποιήσει κανείς σαν όχημα προκειμένου να καταλάβει τη σύγχρονη Ελλάδα. Νομίζω πως είναι ένας ποιητής που αναφέρεται πέρα από το εθνικό, είναι διεθνικός. Προφανώς ενδιαφέρεται για τον ελληνισμό σε διάφορες στιγμές του, από την αρχαιότητα στην ελληνιστική εποχή, στο Βυζάντιο, και ως εκ τούτου εκφράζει το τι σημαίνει να είσαι ελληνικός στο πέρασμα του χρόνου και τι σημαίνει να είσαι Ελληνας αυτή τη στιγμή… Μπορείς να βάλεις τον ποιητή σε μια σημαία και να την κουνάς; Μας θυμίζει πόσο περίπλοκο είναι το ζήτημα της ταυτότητας και του ελληνισμού. Οσο πιο περίπλοκος ο ποιητής τόσο πιο περίπλοκο το ζήτημα. Ωστόσο πιστεύουμε ότι η περιπλοκότητα είναι το πρόβλημα, ενώ είναι η λύση. Γι” αυτό, θα έλεγα, χρειάζεστε μια πιο πολύπλοκη θεωρία για τον εθνικό σας ποιητή και τότε όλα θα είναι εντάξει».
• Η παρακμή αυτοκρατοριών και πολιτισμών που ενυπάρχει στο καβαφικό έργο τον καθιστά ποιητή με πολιτικό λόγο;
«Ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του ως ποιητή-ιστορικό, αλλά δεν είναι εύκολο να εκτιμήσουμε την πολιτική του ταυτότητα. Θεωρώ ότι τον ενδιαφέρει η ανθρώπινη κατάσταση, και όπως όλοι γνωρίζουμε η πολιτική είναι ένα διαρκές εργαστήριο της ανθρώπινης κατάστασης. Εν γένει περιγράφει δύο τύπους ανθρώπων. Τους υπεροπτικούς, που τους τυφλώνει η εξουσία, και αυτούς που επιμένουν παρότι γνωρίζουν ότι έχουν χάσει. Κανένας συγγραφέας νομίζω δεν έχει σε μεγαλύτερη εκτίμηση τους χαμένους της Ιστορίας, τους ηττημένους. Πάντως μας δίνει ένα μάθημα πολιτικής: αν δεν καταλαβαίνεις τον εαυτό σου, τα πράγματα θα πηγαίνουν χειρότερα· είτε ως άνθρωπος είτε ως έθνος».
• «Χαμένοι» είναι και ο τίτλος του βραβευμένου βιβλίου σας (εκδ. Πόλις), που βασίζεται στην οικογενειακή σας ιστορία για τους επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος. Συμπτωματικό;
«Τώρα που πέρασαν τα χρόνια μπορώ να δω μια καβαφική ανάγνωση της ιστορίας των “Χαμένων”. Είναι κι αυτό ένα βιβλίο για τους ηττημένους. Ο Καβάφης αναφέρεται σ” αυτούς που χάνονται στο κύμα της Ιστορίας, είτε είναι καθημερινοί άνθρωποι είτε μεγάλες φυσιογνωμίες της ελληνιστικής περιόδου. Οπως ο ποιητής ανασύρει όλα αυτά που η Ιστορία έχει χάσει, έτσι κι εγώ προσπάθησα να καταλάβω την Ιστορία από την πλευρά των απλών ανθρώπων».
• Τι γράφετε αυτόν τον καιρό;
«Ενα βιβλίο για την “Οδύσσεια”, την οποία συνδυάζω με τα τελευταία χρόνια του πατέρα μου· ένα βιβλίο για τη σχέση πατέρα-γιου, την ανάγνωση, το ταξίδι».
* INFO: Κύκλος: Κ.Π. Καβάφης. «O Daniel Mendelsohn συζητά με τον Δημήτρη Παπανικολάου». Σήμερα (19.00) στη «Στέγη». Είσοδος δωρεάν. Η διανομή των δελτίων εισόδου ξεκινά μία ώρα πριν από την εκδήλωση. Αναμετάδοση και με live streaming μέσω του sgt.gr.
p.spinou@efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου