Το αίνιγμα του Παρθενώνα

 

Κλώντζα Ολγα BHMA

Μια νέα θεωρία για τη ζωφόρο του Παρθενώνα

 

Η ζωφόρος του Παρθενώνα στο Μουσείο Ακρόπολης

 

Μια νέα θεωρία σχετικά με το τι αναπαριστούν οι ανάγλυφες παραστάσεις της ζωφόρου του Παρθενώνα, συνολικού μήκους 160 μέτρων, προτείνει στο νέο βιβλίο της «Το αίνιγμα του Παρθενώνα» η καθηγήτρια Κλασικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης κυρία Joan Breton Connelly. Προσθέτει έτσι μία ακόμη εκδοχή στις πολλές διαφορετικές ερμηνείες που έχουν κάνει την εμφάνισή τους ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε ο γρίφος αυτός άρχισε να γοητεύει ιστορικούς και αρχαιολόγους.

Η πλειονότητα των μελετητών συγκλίνει - με τον έναν ή τον άλλον τρόπο - στην ερμηνεία ότι οι απαράμιλλης ομορφιάς απεικονίσεις της ζωφόρου, οι οποίες περιλαμβάνουν 378 μορφές ανθρώπων και 245 ζώων, αναπαριστούν την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων που γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Στο αποκορύφωμα της μεγάλης εορτής ο αθηναϊκός λαός αφιέρωνε στο λατρευτικό άγαλμα της θεάς έναν χρυσοκέντητο πέπλο που είχαν υφάνει νέα κορίτσια επιφανών οικογενειών στην υπηρεσία της θεάς.

Η προτεινόμενη ερμηνεία

Πίσω στο 1991 η δρ Connelly βρισκόταν στην Οξφόρδη για τις ανάγκες μιας επιστημονικής έρευνας, όταν την προσοχή της μαγνήτισε ένα μικρό, άγνωστο απόσπασμα από ένα χαμένο έργο του Ευριπίδη με τον τίτλο «Ερεχθέας». Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ερεχθέας ήταν ο ιδρυτής βασιλιάς των Αθηνών. Ο Ομηρος τον περιγράφει ως γιο του Ηφαίστου και της Γαίας, η οποία τον παρέδωσε στην Αθηνά για να τον αναθρέψει και εκείνη τον εγκατέστησε στον τότε μικρό ναό της, το μετέπειτα Ερεχθείο, ενώ ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι ο Ερεχθέας και η Αθηνά λατρεύονταν από κοινού στην Αθήνα.

Κάποτε ο Ερεχθέας βρέθηκε σε πόλεμο με τους Ελευσινίους, σύμμαχος των οποίων ήταν ο βασιλιάς των Θρακών Εύμολπος, γιος του Ποσειδώνα. Μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών ο Ερεχθέας θυσίασε την κόρη του για να σώσει τη νεοϊδρυθείσα πόλη του, την Αθήνα. Αυτή ακριβώς την «καθηλωτική αφήγηση της θυσίας» προτείνει η αρχαιολόγος και καθηγήτρια στο βιβλίο της ως τη λύση του αιώνιου αινίγματος.

Ο γρίφος της ζωφόρου

Οπως αναφέρεται στην ψηφιακή εφαρμογή της ζωφόρου του Παρθενώνα (http://www.parthenonfrieze.gr), έργο του υπουργείου Πολιτισμού, της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, της Α' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, «πολλά είναι τα ερμηνευτικά προβλήματα των παραστάσεων της ζωφόρου». Σε ορισμένα σημεία οι πληροφορίες δεν συμφωνούν με τις παραστάσεις και, όπως φαίνεται, ο τόπος και ο χρόνος των διαφόρων σκηνών δεν έχουν διευκρινισθεί, με αποτέλεσμα να προκύπτουν διαφορετικές ερμηνείες.

«Για ποιον λόγο γνωστά χαρακτηριστικά των Παναθηναίων δεν εικονίζονται στη ζωφόρο;» αναρωτιέται με τη σειρά της η συγγραφέας του βιβλίου. Εξειδικεύοντας το ερώτημά της αυτό, αναφέρει την απουσία της «κανηφόρου», της παρθένου ιέρειας που κρατούσε το κάνιστρο με τα διάφορα αντικείμενα της θυσίας και ηγείτο της πομπής των Παναθηναίων. Επίσης, «γιατί δεν εικονίζεται το τροχήλατο πλοίο, στο κατάρτι του οποίου μεταφερόταν αρχικά ο πέπλος;».

Και τα ερωτήματα συνεχίζονται: «Γιατί απεικονίζονται άνδρες που μεταφέρουν υδρίες, ενώ είναι γνωστό  ότι μόνο γυναίκες κουβαλούσαν νερό στη διάρκεια της πομπής;», «Γιατί υπάρχουν δίτροχα άρματα, αναχρονισμός που παραπέμπει σε πολεμικές επιχειρήσεις του 5ου αιώνα;» και πρωτίστως, όπως επισημαίνει η αρχαιολόγος, «για ποιον λόγο μια σκηνή της σύγχρονης κοινωνικής ζωής να εμφανίζεται στον ναό της Αθηνάς όταν στη θρησκευτική τέχνη συνηθιζόταν να εικονίζονται σκηνές της μυθολογίας;».

Διαφορετικές θεωρίες

Δεν είναι βέβαια μόνο η δρ Connelly που εκφράζει μια διαφορετική άποψη για το τι ακριβώς αναπαριστά η ζωφόρος του Παρθενώνα. Για παράδειγμα, η αρχαιολόγος Χρυσούλα Καρδαρά διατύπωσε την υπόθεση ότι έχουμε την απεικόνιση της αρχικής πρώτης πομπής, με την καθιέρωση της εορτής των Παναθηναίων, υπό τον Ερεχθέα. Μάλιστα «βλέπει» τον βασιλιά στη μορφή του κοντοκουρεμένου παιδιού στην ανατολική ζωφόρο.

Μια ξεχωριστή θεωρία έχει διατυπώσει ο άγγλος αρχαιολόγος John Boardman, ο οποίος ταυτίζει την πομπή των 192 ιππέων της ζωφόρου με την πομπή των 192 αφηρωισμένων πεσόντων της μάχης του Μαραθώνα. Επίσης, η τοπική και χρονική ανάμειξη σκηνών, καθώς και η διαίρεση της πομπής σε δύο τμήματα, οδήγησαν κατά καιρούς και σε άλλες υποθέσεις, όπως ότι απεικονίζεται η πομπή των Παναθηναίων σε διαφορετικές εποχές στις τρεις πλευρές: η δυτική πλευρά στα μυθικά χρόνια, η βόρεια στην αρχαϊκή εποχή και η νότια στην κλασική.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από το σύνολο της ζωφόρου σήμερα σώζονται 50 μέτρα, τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης, 80 μέτρα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου και κάποια θραύσματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στη Χαϊδελβέργη, στη Βιέννη και στο Μόναχο.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 27 Ιανουαρίου 2014