Τέχνη του 20ού υπό τη σκέπη του Βυζαντίου

Η καλοκαιρινή έκθεση του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ανδρο (30 Ιουνίου-29 Σεπτεμβρίου)

Θα εκτεθούν περισσότερα από 130 έργα σημαντικών καλλιτεχνών, οι οποίοι, παράλληλα με την κοσμική ζωγραφική, ασχολήθηκαν και με τη θρησκευτική θεματολογία, από τον Παρθένη, τον Κόντογλου και τον Παπαλουκά, μέχρι τον Εγγονόπουλο, τον Τσαρούχη και την Κατράκη 

Την καθιερωμένη καλοκαιρινή του έκθεση ετοιμάζει το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, με επίκεντρο αυτή τη φορά την επίδραση της βυζαντινής παράδοσης στην ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα.

Παλαιότερα, σε πιο πλούσιες εποχές, το μικρό μουσείο της Ανδρου έφερνε μεγάλα ονόματα, οργάνωνε εκθέσεις που θα ζήλευαν και τα μουσεία του εξωτερικού: Τουλούζ Λοτρέκ, Χουάν Μιρό, Ζορζ Μπρακ, ανέδειξε τη βρετανική τέχνη της δεκαετίας του ’60 αλλά και τη σχέση του Πικάσο με την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια είχαμε την ευκαιρία να δούμε και εξαιρετικά αφιερώματα σε κορυφαίους Ελληνες δημιουργούς, όπως ο Γιάννης Μόραλης και ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Τώρα, με την έκθεση «Ιστορώντας την Υπέρβαση. Από την παράδοση του Βυζαντίου στη σύγχρονη τέχνη» (30 Ιουνίου-29 Σεπτεμβρίου) σκάβει ακόμα πιο βαθιά στο παρελθόν, προβάλλοντας τις ιστορικές, αισθητικές και τεχνοτροπικές επιρροές της βυζαντινής εικονογραφίας στη νεοελληνική ζωγραφική. Και ξαφνιάζει με την επιλογή.

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει περισσότερα από 130 έργα σημαντικών καλλιτεχνών του 20ού αιώνα, οι οποίοι παράλληλα με την κοσμική ζωγραφική ασχολήθηκαν και με τη θρησκευτική θεματολογία συμβάλλοντας στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τη βυζαντινή τέχνη: Κωνσταντίνος Παρθένης, Φώτης Κόντογλου, Σπύρος Παπαλουκάς, Σπύρος Βασιλείου, Πολύκλειτος Ρέγκος, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Τσαρούχης, Αγήνωρ Αστεριάδης, Νίκος Νικολάου, Ράλλης Κοψίδης, Δημήτριος Γαλάνης, Λυκούργος Κογεβίνας, Γιώργος Σικελιώτης, Βάσω Κατράκη κ.ά.

Στο παρελθόν πολλοί διακεκριμένοι Ελληνες ζωγράφοι, ιδιαίτερα η περίφημη γενιά του ’30 που υποστήριξε την ελληνικότητα, ανέτρεξαν στον εικονογραφικό κόσμο του Βυζαντίου, αναζητώντας πρότυπα και επιρροές. Οχι για να επαναλάβουν γνωστά στερεότυπα, αλλά για να εμβολιάσουν το ύφος και το πνεύμα των νεότερων κινημάτων της τέχνης.

«Η εκκλησιαστική τέχνη της νεότερης Ελλάδας έχει δύο αφετηρίες αντιφατικές. Η μία είναι η ζωγραφική που προσδιορίζεται από τη Σχολή του Μονάχου και εκφράστηκε, για παράδειγμα, στην Αγία Ειρήνη στην Αιόλου από τον Σπ. Χατζηγιαννόπουλο. Η άλλη επανεκτιμά τη βυζαντινή τέχνη και είναι δισδιάστατη, χωρίς όγκο και βάθος», μας επισημαίνει ο ομ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Ζίας, ο οποίος επιμελείται την έκθεση.

Ο Παρθένης ζωγραφίζει στον ναό του Αγίου Αλεξάνδρου, στο Παλαιό Φάληρο, μορφές αγίων «χρησιμοποιώντας χρώματα που δίνουν την αίσθηση του όγκου, ενώ στο πρόσωπο βάζει βυζαντινά πράσινα». Ο Παπαλουκάς, που δημιούργησε τις τοιχογραφίες στη Μητρόπολη της Αμφισσας, επισκέπτεται το Αγιον Ορος και γοητευμένος προσκαλεί και τον Κόντογλου, ο οποίος καταφτάνει από το Παρίσι. «Ο τελευταίος μετά τον πόλεμο γίνεται εκφραστής της επιστροφής στη βυζαντινή τέχνη». Ο Βασιλείου πάλι φιλοτεχνεί το εξαιρετικό εσωτερικό του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου στο Κολωνάκι. Από τους μαθητές του ήταν ο Τσαρούχης και ο Εγγονόπουλος.

«Η γενιά του ’30 αλλά και πολλοί άλλοι ζωγράφοι αντιτάχθηκαν στην κυριαρχία της Αναγέννησης που θέλει το έργο να φαίνεται σαν αληθινό, με την ψευδαίσθηση της προοπτικής» τονίζει ο Ν. Ζίας. «Εργάστηκαν με βάση τη βυζαντινή τέχνη που βλέπει το έργο αληθινό, με μια άλλη πνευματική έξαρση».

Τα έργα προέρχονται από κρατικά και εκκλησιαστικά μουσεία, ιδρύματα, ιερούς ναούς και ιδιωτικές συλλογές. Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο με κείμενα 13 επιστημόνων, την επιμέλεια του οποίου έχει ο Χρήστος Φ. Μαργαρίτης.

p.spinou@efsyn.gr