Σχολικά κτήρια σε κίνδυνο

Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος, συντονίστρια MONUMENTA
Η φετινή παγκόσμια ημέρα μνημείων που γιορτάζεται στις 18 Απριλίου είναι αφιερωμένη στην αρχιτεκτονική της εκπαίδευσης. Η χώρα μας έχει να επιδείξει ένα σπουδαίο σύνολο εκπαιδευτικών κτηρίων του 19ου και του 20ού αιώνα. Οι ευεργέτες, κυρίως μετά το 1870, κάνουν δωρεές για τη δημιουργία μεγάλων εκπαιδευτικών συγκροτημάτων, είναι η εποχή που κτίζονται το Πανεπιστήμιο, το Πολυτεχνείο, το Βαρβάκειο Αρρεναγωγείο, η Ακαδημία κ.ά. Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα έχουμε προγράμματα ανέγερσης σχολικών κτηρίων. Χιλιάδες κτήρια κτίζονται στην Ελλάδα. Αυτά της δεκαετίας του 1930 ακολουθούν τις αρχές του μοντερνισμού. Σπουδαίοι αρχιτέκτονες σχετίζονται με όλα τα παραπάνω κτήρια εκπαίδευσης. Ποια είναι η κατάσταση των σχολικών κτηρίων που αναφέραμε. Έχουμε πολλά που είναι εγκαταλειμμένα, έχουμε και κάποια που κινδυνεύουν. Θα αναφερθώ στα κτήρια που έγιναν βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Νικόλαου Μητσάκη στη Μαράσλειο, τη δεκατία του 1930. Πρόκειται για το Υπόστεγο Γυμναστικής, το διώροφο κτήριο για εκδηλώσεις και το ισόγειο κτίσμα λουτρών στον περιβάλλοντα χώρου του διατηρητέου κτηρίου της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας επί των οδών Μαρασλή, Αλωπεκής και Σουηδίας. Στη συνεδρίαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, στις 25 Φεβρουαρίου 2010, τα μέλη του Συμβουλίου γνωμοδότησαν κατά πλειοψηφία υπέρ του μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων μνημείων. Τα ίδια κτήρια είχαν εξετασθεί σε παλαιότερη συνεδρίαση του Συμβουλίου, το 2008, κατά την οποία τα μέλη είχαν γνωμοδοτήσει υπέρ του χαρακτηρισμού ως διατηρητέων μνημείων. Η ΜΟNUMENTA κατέθεσε στο ΣτΕ αίτηση ακυρώσεως της απόφασης του Υπουργού Πολιτισμού σχετικά με τον μη χαρακτηρισμό τους ως μνημείων τον Οκτώβριο 2010, η οποία εξετάστηκε πρόσφατα και αναμένεται η απόφαση. To 3o δημοτικό σχολείο στην Ερμούπολη της Σύρου έγινε σε σχέδια του Πάτροκλου Καραντινού. Αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα του προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτηρίων της δεκαετίας του 1930. Η εγκατάλειψη το φθείρει συνεχώς. Ευτυχώς το ΣτΕ ακύρωσε την άδεια κατεδάφισης δικαιώνοντας τους πολίτες που είχαν προσφύγει. Είναι απίστευτη η απαξίωση ενός τόσο σημαντικού έργου. Οι δύο περιπτώσεις αφορούν κτήρια που σχεδιάστηκαν ακολουθώντας τις αρχές του μοντερνισμού, έργα σπουδαίων αρχιτεκτόνων, διεθνώς αναγνωρισμένα που απειλούνται όμως με κατεδάφιση. Οι αρμόδιοι φορείς προστασίας δεν τα προστατεύουν. Αλλο ένα παράδειγμα σχολικού κτηρίου που κινδυνεύει είναι το 1ο δημοτικό σχολείο Νέας Φιλαδέλφειας, του Σπαθάρη. Αντικατέστησε τη δεκαετία του 1950, το ξύλινο σχολείο που είχε κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1930 για να καλύψει τις ανάγκες του προσφυγικού συνοικισμού. Το κτήριο υπέστη ζημιές από τον σεισμό και δεν λειτουργεί εδώ και καιρό. Πρόκειται να ανεγερθεί νέο σχολείο στη θέση του. Για τους κατοίκους της Νέας Φιλαδέλφειας και εμένα προσωπικά, σε αυτό έβγαλα το δημοτικό, αποτελεί σημείο αναφοράς. Είναι τόσο συνδεδεμένο με τον προσφυγικό συνοικισμό και την ιστορία του που η κατεδάφισή του θα στερήσει μέρος της ταυτότητας της πόλης. Αναρωτιέμαι δεν θα έπρεπε να κηρυχτεί διατηρητέο, να αποκατασταθεί και να εκσυγχρονισθεί σίγουρα. Η αξία του είναι πρωτίστως ιστορική. Η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων εξετάζει το αν μπορεί να χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο και αναμένεται η εισήγησή της. Ο φετινός εορτασμός δίνει την ευκαιρία να ασχοληθούμε με αυτό το τόσο σημαντικό αρχιτεκτονικό απόθεμα, γεμάτο αρχιτεκτονικές αξίες, μνήμες και αναμνήσεις, που χρήζει καταγραφής και προστασίας. igratsia@otenet.gr