Αρχείο Ηλία Βενέζη: Ο άγνωστος Αϊβαλιώτης πίσω από το «Νούμερο 31328»

 Ενα παράθυρο στον κόσμο του συγγραφέα της «Γαλήνης» και σε ολόκληρη τη γενιά του ΄30 ανοίγει καθώς παρουσιάζεται για πρώτη φορά το υλικό που δωρίστηκε από την οικογένεια του ακαδημαϊκού και λογοτέχνη στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

 

 

Ο Ηλίας Βενέζης (δεύτερος από αριστερά) με συγγραφείς και λογοτέχνες της δεκαετίας του '30.

 

Το όνομά του είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη Μικρασιατική Καταστροφή, τα τάγματα εργασίας και το βιβλίο που του χάρισε την απόλυτη αναγνώριση: «Το νούμερο 31328».

Πόσοι όμως γνωρίζουν τον άνθρωπο Ηλία Μέλλο - όπως ήταν το πραγματικό όνομα του αϊβαλιώτη συγγραφέα και ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη; Πόσοι ξέρουν πώς δούλευε τα χειρόγραφά του; Τι του έγραφε ο στρατιώτης-διερμηνέας, άσημος τότε, Κώστας Ταχτσής; Ποιος του υποσχόταν να μάθει τους Γερμανούς καλαματιανό; Ποιος τον προέτρεπε να κάνει διακοπές στην Κέρκυρα; Ποιος τον θεωρούσε ισάξιο του Τσέχοφ; Και ποιος του χάριζε τα στιχάκια του γραμμένα πάνω σε μια χαρτοπετσέτα;

 

Οι απαντήσεις κρύβονται μέσα σε δεκάδες φακέλους - σύνολο επτά γραμμικά μέτρα που τακτοποιούνται τα τελευταία δύο χρόνια με περισσή προσοχή στα αρχειοστάσια της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Μέσα από το πολύτιμο αρχείο του Ηλία Βενέζη που δωρίστηκε από την κόρη του, την Αννα Βενέζη-Κοσμετάτου, ανοίγεται ένα παράθυρο στον άνθρωπο, τον συγγραφέα, τον ακαδημαϊκό, τον δημιουργό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα με έργα όπως η «Αιολική Γη», η «Γαλήνη» ή το θεατρικό «Μπλοκ C». Και όλα αυτά, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από τον θάνατό του και την ολοκλήρωση της καταγραφής του αρχείου.

«Το όνομα του Ηλία Βενέζη έρχεται να προστεθεί δίπλα σε εκείνα του Τερζάκη, του Μυριβήλη, του Σεφέρη, του Ελύτη, τα αρχεία των οποίων βρίσκονται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Είναι σαν να ξαναβρίσκεται μια παρέα ανθρώπων που δούλεψαν μαζί, αυτή τη φορά στα αρχειοστάσια» λέει στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια της Γενναδείου Μαρία Γεωργοπούλου. «Με τη δωρεά αυτή είναι σαν να συμπληρώνεται ακόμη ένα κομμάτι σε ένα παζλ, διότι φανταστείτε ότι για παράδειγμα στο αρχείο Βενέζη έχουμε τις επιστολές που λάμβανε. Δεν έχουμε τις απαντήσεις που έστελνε. Ομως στο αρχείο του Τερζάκη μπορεί κανείς να βρει τις απαντήσεις του Βενέζη. Η συνύπαρξη πολλών αρχείων της ίδιας εποχής μάς επιτρέπει να μπαίνουμε από το ένα στο άλλο».

Η Αλέκα και ο Πέλος Κατσέλης του στέλνουν καρτ-ποστάλ από τη Γερμανία, γράφοντάς του ότι σκοπεύουν «να μάθουν τους Γερμανούς καλαματιανό». Ο νεαρός Κώστας Ταχτσής - φαντάρος του 1951 - αφού του γράφει τον πόνο του (δεν βρίσκει εκδότη για να κυκλοφορήσει η μετάφραση του στον «Μικρό Πρίγκιπα») τού εκφράζει τον θαυμασμό του και του ζητά να τον επισκεφθεί. Ενας 16χρονος μαθητής, φανατικός αναγνώστης των βιβλίων του, του γράφει ότι για εκείνον υπάρχουν μόνο δύο συγγραφείς: ο Βενέζης και ο Τσέχοφ! Ενώ ο Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας τού χαρίζει τη χαρτοπετσέτα από ένα κέντρο διασκέδασης πάνω στην οποία έχει σκαρώσει στιχάκια με πολύχρωμο στιλό: «Με τον Τσιτσάνη ευχάριστα περνούμε τον καιρό μας/ κι έχοντας τας συζύγους μας αίρομεν τον σταυρό μας.../ Αλλά ο Βενέζης κάθεται μονάχος στην ακρίτσα του και θλίβεται που δεν μπορεί να άρει τη Σταυρίτσα του», σχολιάζοντας τον αθεράπευτο έρωτα του Βενέζη για τη σύζυγό του.

«Μέσα από το αρχείο μπορεί να διακρίνει κάποιος έναν ζεστό και ανοιχτό άνθρωπο. Ηταν όμως κι ένας άνθρωπος βασανισμένος και ταλαιπωρημένος, με βαριά βιώματα, με μια γλώσσα που ήταν κοφτή και γλυκιά ταυτοχρόνως, χωρίς να είναι γλυκερή» εξηγεί η υπεύθυνη των αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, στην οποία ανήκει και η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Ναταλία Βογκέικοφ-Μπρόγκαν.

«Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πώς η Ιστορία περνά μέσα από τις γραμμές» επισημαίνει η δρ Δήμητρα Παπακωνσταντίνου που κατέγραψε την αλληλογραφία του Ηλία Βενέζη χάρη στην υποτροφία του αμερικανικού ιδρύματος Demos. «Εκεί που παρακολουθείς τις κουβέντες μιας παρέας μέσα από τις επιστολές που ανταλλάσσουν, ξαφνικά διαπιστώνεις ότι μιλάμε για την εποχή που ο πόλεμος έχει αφήσει έντονα τα σημάδια του».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κάρτα από το Αχίλλειο που λαμβάνει ο Ηλίας Βενέζης από τον φίλο του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, ο οποίος υπογράφει ως Γιάννης και του προτείνει το 1950 να σπεύσει κι εκείνος για διακοπές στην Κέρκυρα διότι με 10.000 δρχ. ημερησίως - κι αν δεν τρώει κάθε μέρα κρέας - μπορεί να τρώει κάποιος «πλουσιώτατα».

Μέσα από το αρχείο του Ηλία Βενέζη μπορεί κάποιος, εκτός των άλλων, να ανακαλύψει τις εκδόσεις των έργων του σε διαφορετικές γλώσσες - διότι ο Βενέζης ήταν ο πρώτος έλληνας συγγραφέας που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ανάμεσά τους και η αγγλική έκδοση της «Αιολικής Γης» με πρόλογο του Λόρενς Ντάρελ σε αντίτυπο που προέρχεται από την προσωπική συλλογή της Ελίζαμπεθ Μπλέγκεν, της συζύγου του ανασκαφέα της Τροίας και του ανακτόρου του Νέστορα στην Πύλο Καρλ Μπλέγκεν.

Χειρόγραφα και αποκόμματα εφημερίδων με κριτικές για το έργο του, σημειώσεις από τα ταξίδια του, τόσο στη Ρωσία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες - υπήρξε ο πρώτος έλληνας λογοτέχνης που επισκέφθηκε την Αμερική προσκεκλημένος από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ - οι ραδιοφωνικές ομιλίες του, οι συνεργασίες του με εφημερίδες όπως «Το Βήμα» και η «Ακρόπολις», η εισήγησή του για την εκλογή του Γεωργίου Σεφέρη ως ακαδημαϊκού, αλλά και η παραίτησή του από την Τράπεζα της Ελλάδος στην οποία υπηρέτησε επί 33 χρόνια αποτελούν ένα ακόμη κομμάτι του πλούσιου αρχείου που επιμελείται επίσης ο ιστορικός Αλέξης Μάλλιαρης.

Info
Η παρουσίαση του αρχείου του Ηλία Βενέζη, μετά την ολοκλήρωση της καταγραφής, συμπίπτει με την επέτειο συμπλήρωσης 40 ετών από τον θάνατο του συγγραφέα. Θα πραγματοποιηθεί αύριο στις 19.00 στο Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (Αναπήρων Πολέμου 9). Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό, πληροφορίες στο τηλ. 210-7210.536. Ειδικά για την εκδήλωση θα υπάρξει έκθεση μέρους του υλικού.
Μαίρη Αδαμοπούλου   http://www.tanea.gr

«Εγραφε χαράματα, πριν πάει στην τράπεζα»

Η μοναχοκόρη του στα «ΝΕΑ»

^«Μπορεί ο πατέρας μου να ήταν ένας πολύ γνωστός συγγραφέας - κι αυτό το κατάλαβα από πολύ μικρή βλέποντας τον τρόπο που τον αντιμετώπιζαν οι άλλοι και τον σεβασμό που του έδειχναν, όμως ποτέ δεν τον θυμάμαι να γράφει» λέει στα «ΝΕΑ» η μοναχοκόρη του Ηλία Βενέζη, η Αννα Κοσμετάτου, η οποία δώρισε το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου του πατέρα της - εκτός από την προσωπική του αλληλογραφία - στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών διότι, όπως εξηγεί, «η συγκεκριμένη βιβλιοθήκη διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές, σε αντίθεση με πολλά άλλα αξιόλογα ιδρύματα».

«Μέναμε σε ένα μικρό σπίτι στην Σπυρίδωνος Τρικούπη. Δυόμισι δωμάτια όλο κι όλο. Αν έγραφε θα τον έβλεπα. Πρέπει να έγραφε χαράματα, πριν πάει στην τράπεζα. Γραφείο απέκτησε το 1957, όταν αλλάξαμε σπίτι, όμως τότε εγώ έφυγα από το σπίτι. Το μόνο που θυμάμαι είναι να κάνει αντιπαραβολή του χειρογράφου του με το δοκίμιο που του έστελναν από το τυπογραφείο. Η μητέρα μου διάβαζε κι εκείνος διόρθωνε, πολλές φορές συμπλήρωνε ή άλλαζε κάτι.

Δεν έχω την εικόνα του μοναχικού συγγραφέα που αποσυρόταν για να γράψει επιβάλλοντας ησυχία στους γύρω του. Δεν έγραφε ποτέ την ώρα που υπήρχε ζωή στο σπίτι».

Τι μπορεί να μάθει κάποιος για τον Ηλία Βενέζη μέσα από το συγκεκριμένο αρχείο; «Μέσα από την αλληλογραφία του μπορεί κάποιος να δει τις επαφές που είχε ο πατέρας μου με διάφορες προσωπικότητες, όπως για παράδειγμα ο Σεφέρης. Ομως γενικά το μεγαλύτερο μέρος της περιορίζεται ώς τις αρχές της δεκαετίας  του '50. Μετά οι δυσκολίες εξέλιπαν, βλέπονταν με τους φίλους του καθημερινά. Δεν είχαν ανάγκη να αλληλογραφούν. Μέσα από τα χειρόγραφά του όμως βλέπουμε τον τρόπο που δούλευε, διότι καμία έκδοση των βιβλίων του δεν είναι ίδια με την προηγούμενη. Τις αναθεωρούσε όλες έως το τέλος. Μάλιστα πολλές φορές επέλεγε να κάνει την όποια αλλαγή άμεσα, διότι ήταν κακογράφος και αν άφηνε τις διορθώσεις για αργότερα δεν έβγαζε τα γράμματά του. Επρεπε να κάνει αποκρυπτογράφηση».