Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία.

«Μια περιήγηση λοιπόν…»

 

 
ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΟΧΑΛΑΣ, ΤΟΝΙΑ ΚΑΦΕΤΖΑΚΗ  
Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία. 
 Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου και Σία Α.Ε., Αθήνα 212, σ. 696.
  Tης Μαρίας Στασινοπούλου  http://www.efsyn.gr

«Επί της οδού Αποστόλου Παύλου 7, βρίσκεται ο διατηρητέος θερινός κινηματογράφος “Θησείον”, ο οποίος λειτουργεί από το 1938. Ηταν εντυπωσιακός για την εποχή του με την κτιστή μόνιμη οθόνη. Κάτω απ’ αυτήν υπήρχε μεγάλο ενυδρείο με χρυσόψαρα. Αξιοπερίεργη επίσης ήταν η ύπαρξη εκκολαπτηρίου πουλερικών κάτω από τον θάλαμο προβολής. Ετσι, ο κινηματογράφος ήταν ταυτόχρονα και… ορνιθοτροφείο και στον χώρο κυκλοφορούσαν κάτασπρα κοτόπουλα» (σ. 167).

«Οταν το 1834 εκπονήθηκε το πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας από τον Γερμανό Λέοντα Φον Κλέντσε και λίγα χρόνια μετά άρχισαν να διανοίγονται οι κεντρικοί δρόμοι (Ερμού, Αιόλου, Αθηνάς), η αναγκαστική έξωση των ιδιοκτητών από τα σπίτια που έπρεπε να κατεδαφιστούν προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση.


 Απ’ αυτό το γεγονός έχει μείνει η φράση “τον πήρε κι αυτόν το σχέδιο”, που αφορούσε τον ιδιοκτήτη ο οποίος είχε μόλις απομακρυνθεί από το σπίτι του, προκειμένου αυτό να κατεδαφιστεί για να πραγματοποιηθεί το άνοιγμα των δρόμων» (σ. 26).

Αυτές είναι δύο από τις αμέτρητες ενδιαφέρουσες πληροφορίες που αντλεί κανείς από τον μοναδικό οδηγό για την πόλη της Αθήνας και των γύρω περιοχών, που με φιλέρευνη διάθεση και ακαταπόνητη ερευνητική δουλειά συνέθεσαν ο Θανάσης Γιοχάλας και η Τόνια Καφετζάκη. Οι δύο συγγραφείς, μάχιμοι φιλόλογοι της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εργάστηκαν με πολύ μεράκι, αποδελτίωσαν ιστοριογράφους, περιηγητές, λογοτέχνες, διέτρεξαν ποικίλα κείμενα και συνέταξαν έναν συναρπαστικό οδηγό ιστορικής, αρχαιολογικής, κοινωνιολογικής και λογοτεχνικής βάσης, όπου η ακρίβεια και η εγκυρότητα της πληροφορίας συναγωνίζονται την ποικιλία και την πρωτοτυπία του επιλεγμένου υλικού.

Από τον πρόλογο κιόλας του βιβλίου εκθέτουν τις προθέσεις τους, οριοθετούν τις συντεταγμένες της έρευνάς τους και δηλώνουν ότι θέλησαν να ανασυνθέσουν τη μνήμη της πόλης κυρίως κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, όταν η εξέλιξη και η αστυφιλία δεν είχαν ακόμη μεταλλάξει αμετάκλητα τη φυσιογνωμία της. Σταχυολόγησαν κείμενα μέσα από τα οποία «αναδεικνύεται η πόλη ως ένας διαχρονικός πίνακας, με το βλέμμα να εστιάζει σε μέρη, ανθρώπους, λογοτεχνικούς ήρωες, γεγονότα, “πλέκοντας” μ’ αυτόν τον τρόπο τον χώρο με την ιστορία» (σ.10). Αναδεικνύεται έτσι η πόλη των Αθηνών ως ένα γεωγραφικό, ιστορικό και αρχαιολογικό παλίμψηστο.

Το υλικό (μετά τον κατατοπιστικό πρόλογο και μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της Αθήνας) είναι κατανεμημένο σε ένδεκα κεφάλαια-διαδρομές ανά την πόλη, με κριτήριο τη γεωγραφική γειτνίαση των περιοχών και των μνημείων. Σημειώσεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου τεκμηριώνουν βιβλιογραφικά τα κείμενα. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με παράρτημα θεματικών ενοτήτων, εκτενέστατη βιβλιογραφία και ευρετήριο προσώπων, τοπωνυμίων, οδών, κτιρίων, γλυπτών.

Αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία, κτίρια δημόσια και ιδιωτικά, γειτονιές και συνοικίες, πλατείες και αγάλματα, χριστιανικές εκκλησίες, καθολικοί ναοί και τζαμιά, θέατρα και σινεμά, ταβέρνες και κέντρα διασκέδασης, ρυμοτομία και απερίσκεπτες οικιστικές παρεμβάσεις, ό,τι συγκροτεί τη μορφή, την ιστορία και το εσωτερικό ανθρώπινο υπόβαθρο της πόλης συνθέτουν ψηφίδα ψηφίδα την ιστορική και αρχιτεκτονική εικόνα του «κλεινού άστεως», αλλά και τον τρόπο με τον οποίο έζησαν σ’ αυτό οι άνθρωποι.

Ενα βιβλίο υποδειγματικό σε ό,τι αφορά την εξονυχιστική έρευνα, την υποδειγματική συγκέντρωση, την ταξινόμηση και την κατάταξη του αρχειακού υλικού.

Για ένα τόσο φιλόδοξο, πλούσιο και εύστοχο βιβλίο είναι μικρόψυχος σχολαστικισμός να μιλά κανείς για κενά και παραλείψεις. Σε ένα τέτοιου τύπου σύγγραμμα όμως ξενίζει η ανυπαρξία χαρτών, σχεδιαγραμμάτων, εικόνων, φωτογραφιών. Αυτό βέβαια θα βάρυνε τον ήδη απαγορευτικής έκτασης όγκο του βιβλίου. Ισως να υπάρχει πρόβλεψη για έναν δεύτερο συμπληρωματικό τόμο με εικονογραφικό υλικό.

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μόδα η αναζήτηση της φυσιογνωμίας μιας πόλης μέσα από τη λογοτεχνία. Μια πόλη όμως μέσα από την ιστορία, την αρχαιολογία, τη λογοτεχνία και την τουριστική περιήγηση, μια πόλη στη διαχρονία και τη συγχρονία της είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται σε τόσην έκταση και με τέτοια επιτυχία.

Κανείς δεν πρέπει να χάσει αυτόν τον συνδυαστικό οδηγό για το πολυδιάστατο πρόσωπο της πόλης των Αθηνών, που προσφέρεται τόσο για τους απλούς αναγνώστες και περιπατητές όσο και για τους φιλοπερίεργους αρχαιόφιλους και τους μελλοντικούς νεαρούς εξερευνητές.