Οι ενάλιες αρχαιότητες βρίσκουν σπίτι στον Πειραιά

Το μεγαλύτερο «μουσείο» του κόσμου βρίσκεται στο βυθό των θαλασσών μας, αλλά­ οι θησαυροί του συνήθως παρουσιάζονται αποσπασματικά. Περιμένοντας το πρώτο Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων στην Ελλάδα το 2017 κι ενόψει της έκθεσης προσχεδίων για την κατασκευή του (από 28/3), «βουτάμε» στο μέλλον της ενάλιας αρχαιολογίας.

Τ ο μουσείο που σχεδιάζεται, ως μέρος του project της Πολιτιστικής Ακτής Πειραιά, «θα είναι κάτι μοναδικό, αφού ακόμη και στο εξωτερικό είναι ελάχιστα τα μουσεία που έχουν ως θέμα τους αποκλειστικά την ενάλια αρχαιολογία», μου λέει η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Αγγελική Σίμωσι. Ως επιστέγασμα 37 χρόνων σκληρής και καμιά φορά επικίνδυνης δουλειάς στο βυθό, το μουσείο είναι ένα όραμα που οι άνθρωποι της ενάλιας αρχαιολογίας περιβάλλουν με ιδιαίτερη αγάπη.
 Και αυτό είναι φανερό, καθώς καθισμένες στα γραφεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων διατρέχουμε με τη δρα Σίμωσι τις βραβευμένες προτάσεις του διαγωνισμού προσχεδίων για τη μετατροπή του κτιρίου SILO σε «κιβωτό» της υποβρύχιας αρχαιολογίας. Η νικητήρια πρόταση, την οποία υπογράφουν οι αρχιτέκτονες Ευ. Αντωνόπουλος, Θ. Βέττα, Γ. Γαβαλάς, Μ.-Κ. Ρήγα, Αν. Σταμούλη και Μ. Πυλαρινού, την είχε ιντριγκάρει από την πρώτη στιγμή: «Μου άρεσε και πίστευα ότι θα δια­κριθεί. Δείτε αυτήν την οργανικής φόρμας “φυσούνα” την οποία ενσωματώνουν στο τσιμεντένιο κέλυφος. Το όλο αποτέλεσμα δεν θυμίζει σκαρί πλοίου ή και θαλασσινό κήτος;»
Τέτοια ήταν άλλωστε η πρόθεση της αρχιτεκτονικής ομάδας: το μονολιθικό κτίριο του Μεσοπολέμου να διεκδικήσει την επαφή του με τον ανοιχτό χώρο «αδειάζοντας» το εσωτερικό του προς τη θάλασσα, ενώ στα ενδότερα να διατηρήσει την υποβλητική εσωστρέφεια του βυθού.

Αμφορείς, αγάλματα, αρχιτεκτονικά μέλη, ακόμη και ξηροί καρποί που βρέθηκαν ως φορτίο, τα οποία σήμερα παρατάσσονται σε αποθήκες, θα ξεδιπλώσουν τη ναυτική ιστορία της Ελλάδας. «Θα εκτίθενται και αυθεντικά σκαριά πλοίων;» ήρθε εύλογα η ερώτηση. «Υπάρχει ένα ναυάγιο στο λιμάνι της Ρόδου που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα μ.Χ. κι εξετάζουμε το κατά πόσο μπορεί να ανελκυστεί. Βέβαια, στο μουσείο θα παρουσιάζονται αντικείμενα και από άλλα σημαντικά ναυάγια, όπως αυτό της Περιστέρας του 4ου αιώνα π.Χ., που μας έδειξε ότι οι αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν να κατασκευάζουν μεγάλες φορτηγίδες 40 μέτρων ή το ναυάγιο Φαγκρού του 5ου αιώνα π.Χ. Και ακόμη, πορσελάνες και κρύσταλλα από τη λεγόμενη ναυαρχίδα του Καρά Αλή αλλά και αντικείμενα των επιβαινόντων στο ναυάγιο του ­Μέντορα, το οποίο μετέφερε γλυπτά του Παρθενώνα από αυτά που ­είχαν αποσπαστεί από τον λόρδο Έλγιν».
Η έκθεση θα αναπτύσσεται σε έξι θεματικούς άξονες. Ο πρώτος («Θάλασσα, περιβάλλον, άνθρωπος») μας εισάγει στη ναυτική ιστορία της Ελλάδας, ενώ ο δεύτερος εστιάζει στις έρευνες σε υδάτινο περιβάλλον. Ο τρίτος εξετάζει τα ναυάγια ως «χρονοκάψουλες στο βυθό», αφού όπως σημειώνει η συνομιλήτριά μου: «Ένα ναυάγιο είναι ένα πολύτιμο κλειστό σύνολο. απομονώνει όλο το χρονικό και καλλιτεχνικό ορίζοντα της εποχής του». Η τέταρτη ενότητα­ εξετάζει την προστασία και την ανάδειξη της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ η πέμπτη επιγράφεται: «Ναυάγια. Αναφορές στις τέχνες και στα γράμματα».
 Η περιήγηση ωστόσο θα κλείνει με ένα αφιέρωμα στο ίδιο το κτίριο του ΣΙΛΟ, στην ιστορία και τη λειτουργία του, καθώς θα διατηρηθούν αυτούσια μέρη του εξοπλισμού και του κελύφους του. Πέρα από τα πρωτότυπα αντικείμενα, θα παρουσιάζεται σε κάθε ενότητα πλούσιο εποπτικό υλικό (φωτογραφίες, σχεδιαστικές αναπαραστάσεις πλοίων αλλά κι ενός εργοταξίου ενάλιας αρχαιολογικής αποστολής, δραματοποιημένες αφηγήσεις κ.ά.). «Θέλουμε το μουσείο να έχει συμμετοχικό χαρακτήρα, έτσι κάθε ενότητα θα ολοκληρώνεται με ένα βιωματικό έκθεμα, όπως για παράδειγμα η εμπειρία μιας εικονικής “εμβύθισης” ή μια προσομοίωση ταξιδιού εν μέσω θύελλας».

Ιωάννα Γκομούζα jgomouza@athinorama.gr