Η Εδρα Καβάφη στις ΗΠΑ δεν κινδυνεύει

Συνέντευξη με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, Βασίλη Λαμπρόπουλο

 Καβάφης: Ένας πολυπολιτισμικός συγγραφέας

Μπήκαμε αισίως στον τέταρτο μήνα του Έτους Καβάφη κι ακόμα περιμένουμε να δούμε τι εορταστικές εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού. Στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, πάντως, όπου και η μοναδική στον κόσμο έδρα με το όνομα του Αλεξανδρινού ποιητή, η μελέτη, η ερμηνεία και η προώθηση του καβαφικού έργου συνεχίζονται ανεξάρτητα από επετείους. 

Η δημιουργία της Εδρας Καβάφη το 1999, στην πανεπιστημιούπολη του Αν Αρμπορ, στηρίχτηκε αποκλειστικά σε αμερικανικά κεφάλαια -«από το ελληνικό κράτος δεν ζητήθηκε δραχμή», θυμίζει ο κάτοχός της, καθηγητής Βασίλης Λαμπρόπουλος. Οπως μάλιστα ισχυρίζεται, «το μέλλον της είναι εξασφαλισμένο εις το διηνεκές, καθώς στο μεταξύ χρηματοδοτήθηκε πλήρως τόσο από το Πανεπιστήμιο όσο και από την ελληνική ομογένεια, ενώ εξακολουθεί να δέχεται διαρκώς χορηγίες και προικοδοτήσεις, χάρη στις επαφές που καλλιεργούμε με Ελληνες και φιλέλληνες δωρητές».


Το πρόγραμμα σπουδών, που διευθύνει ο 60χρονος νεοελληνιστής, ενταγμένο στα τμήματα Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Φιλολογίας ενός από τα μεγαλύτερα δημόσια πανεπιστήμια των ΗΠΑ, απασχολεί ακόμη δύο διδάσκοντες πλήρους απασχόλησης, τη Δέσποινα Μαργωμένου και την Αρτεμη Λεοντή. Σύμφωνα με τον Β. Λαμπρόπουλο, «κάθε εξάμηνο, στα αμιγώς νεοελληνικά μαθήματα έχουμε κοντά στους 200 φοιτητές, ενώ εκείνοι που παρακολουθούν ελληνικά μαθήματα κάθε περιόδου και είδους είναι τουλάχιστον 2.000».

 

- Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν όλο και συχνότερα εκκλήσεις για να σωθούν νεοελληνικά προγράμματα σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Εσείς πώς τα καταφέρνετε;
«Εχετε προσέξει πως όλες οι εκκλήσεις προέρχονται από την Ευρώπη -από Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία- και ποτέ από την Αμερική; Εχετε επίσης προσέξει πως ποτέ δεν αναφέρουν πόσους φοιτητές έχουν; Τα αντίστοιχα προγράμματα της Αμερικής δεν κινδυνεύουν, κι ένας από τους βασικούς λόγους γι' αυτό είναι ότι επιδιώκουν να έχουν φοιτητές και μάλιστα φοιτητές που δεν κατάγονται από την Ελλάδα. Τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ το μέλλον κάθε επιστημονικού κλάδου εξαρτάται από το φοιτητικό ενδιαφέρον και από τη συγκριτική και διεπιστημονική έρευνα. Κανένα πανεπιστήμιο δεν μπορεί να πληρώνει καθηγητές για να διδάσκουν σε άδειες αίθουσες, παραδοσιακά θέματα με απαρχαιωμένες μεθόδους. Οταν απειλούνται οι νεοελληνικές θέσεις, δεν έχει νόημα να επικαλείται κανείς την αρχαιότητα της ελληνικής ή τη σημασία του κλάδου. Αν το κοινό των μαθημάτων αποτελείται από λιγοστούς Κυπραίους κι Ελλαδίτες και κανέναν ξένο, γιατί το ξένο πανεπιστήμιο να προσλάβει ακόμη έναν νεοελληνιστή που δεν πρόκειται ν' ανοίξει διάλογο με άλλους ερευνητικούς χώρους;».
- Γεγονός παραμένει πως οι ανθρωπιστικές σπουδές όλο και υποβιβάζονται...
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το παραδοσιακό δυτικό πανεπιστήμιο περνάει κρίση. Ομως μαζί με την κριτική στον ύστερο καπιταλισμό, που σίγουρα φέρει μεγάλη ευθύνη, ας κάνουμε ταυτόχρονα κριτική και σ' εκείνους τους νεοελληνιστές οι οποίοι, είτε από νωθρότητα είτε από αυταρέσκεια, έχασαν το πανεπιστημιακό τους κύρος μεταξύ φοιτητών και συναδέλφων και αναζητούν σωτήρες την τελευταία στιγμή. Από την αμερικανική σκοπιά, επαναλαμβάνω, έχουμε κάθε λόγο να αισιοδοξούμε για το μέλλον των Νέων Ελληνικών. Ταυτόχρονα βέβαια οφείλουμε να μην εφησυχάζουμε. Τίποτε δεν είναι κεκτημένο, όλα διακυβεύονται. Φοιτητές, υποτροφίες, διδακτικές θέσεις, χορηγίες, δωρεές -πολλά μπορεί να χαθούν αν δεν τα κερδίζουμε με την καθημερινή προσπάθεια να προωθούμε τον Ελληνισμό ως ένα αξιόλογο αντικείμενο γνώσης και έρευνας».
- Μπορείτε να μας δώσετε μια πιο σαφή εικόνα του πώς δουλεύετε στο Μίσιγκαν;
«Το θέμα της αποτελεσματικής διδασκαλίας μάς απασχολεί διαρκώς. Η Αρτεμις Λεοντή, για παράδειγμα, που ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για μεταφραστικά ζητήματα, αφιέρωσε όλο το φθινοπωρινό εξάμηνο του '12 στο θέμα "Μετάφραση", καλώντας τους φοιτητές να σκεφτούν πώς οι ξένοι ταξιδιώτες "μεταφράζουν" την Ελλάδα με όρους δικών τους προτύπων. Η Δέσποινα Μαργωμένου, απ' τη μεριά της, συνεργάζεται με το ΑΠΘ και το Κέντρο Διδασκαλίας Ξένων Γλωσσών στο πρόγραμμα "Conversations of Culture" και, μέσω skype, φοιτητές που μαθαίνουν ελληνικά στο Μίσιγκαν και αγγλικά στο Αριστοτέλειο ανταλλάσσουν απόψεις για συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα και την καθημερινή ζωή τους, μιλώντας και γράφοντας στην ξένη γλώσσα. Η ίδια για το φετινό καλοκαίρι έχει οργανώσει το πρωτοποριακό πρόγραμμα "Ακτιβισμός και Ελληνική Κληρονομιά σε καιρούς κρίσης: μαθαίνοντας ελληνικά μέσω εθνογραφικής εξερεύνησης". Αποδέκτες του είναι προχωρημένοι φοιτητές, οι οποίοι, παράλληλα με τα μαθήματά τους, θα δουλέψουν με ακτιβιστικές ομάδες, εναλλακτικά δίκτυα συναλλαγών, πολιτιστικούς συλλόγους, ντόπιους παραγωγούς και επιχειρηματίες στη Λήμνο, ένα νησί το οποίο παραμένει απομονωμένο στην άγονη γραμμή του Β. Αιγαίου».
 

Το πρόγραμμα νεοελληνικών σπουδών, που διευθύνει ο Βασίλης Λαμπρόπουλος σ' ένα από τα μεγαλύτερα δημόσια πανεπιστήμια των ΗΠΑ, το παρακολουθούν, όπως λέει, γύρω στους 200 φοιτητές κάθε χρόνο - Το Ετος Καβάφη πώς το γιορτάζετε;
«Η επέτειος μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για ένα συγγραφέα που είναι πολλαπλός -πολύκεντρος, πολύσημος, πολυφωνικός, πολυπολιτισμικός- και ο οποίος συνιστά ολόκληρο πεδίο καλλιτεχνικής δημιουργίας. Εδώ και μια δεκαετία, είμαστε το μόνο νεοελληνικό πρόγραμμα διεθνώς που αναρτά στο Διαδίκτυο πολλές από τις εκδηλώσεις του. Χάσατε μια ομιλία που κάναμε; Κανένα πρόβλημα. Μερικές εβδομάδες αργότερα θα τη βρείτε στην ιστοσελίδα μας είτε ως κείμενο είτε ως βίντεο...».
- Τι νομίζετε πως δεν έχει ειπωθεί ακόμη για τον Καβάφη;
«Μα δεν έχει ειπωθεί σχεδόν τίποτε! Ενώ εμπνέει συγγραφείς και καλλιτέχνες εδώ και δεκαετίες, μόλις πρόσφατα έχει αρχίσει να ελκύει ερμηνευτές. Ο,τι έχουμε ώς τώρα είναι κατά βάση εμπειρικές τεκμηριώσεις - φιλολογικές, πραγματολογικές, θεματικές. Ξέρουμε τι έγραψε, πώς το κυκλοφόρησε, σε ποιους συγγραφείς παραπέμπει, ποια υπαρκτά και μη πρόσωπα αναφέρει, τι μυθολογικές αναφορές κάνει και τα παρόμοια. Εχει γίνει λοιπόν πολλή δουλειά υποδομής, αλλά το ερμηνευτικό έργο μόλις τώρα αρχίζει. Ο Καβάφης παραμένει όσο ποτέ ανοιχτός σε καινούργιες προσεγγίσεις, οι οποίες θα αναλύσουν το έργο του στο πλαίσιο των πιο σημαντικών σημερινών συζητήσεων για πολιτιστικά και κοινωνικά θέματα. Και ποιος δεν έχει αντλήσει από το έργο του! Ποιητές, πεζογράφοι, σκηνοθέτες, ζωγράφοι, φωτογράφοι, οι πάντες! Αυτό έχει τεράστια σημασία. Λέγοντας "Καβάφης" αναφερόμαστε πλέον σε ένα μείζον πολιτιστικό φαινόμενο, σε ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο μόρφωμα πολλών τεχνών. Αυτό το διαπίστωσα σαφέστατα μέσα από ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο συνεργάζομαι εδώ και σχεδόν τρία χρόνια μ' ένα λαμπρό φίλο και συνάδελφο, τον πιανίστα Παντελή Πολυχρονίδη, που σταδιοδρομεί και στις δύο ηπείρους».
- Τι ανακαλύψατε ακριβώς;
«Ξεκινώντας από το κοινό μας ενδιαφέρον για τη μουσική και την ποίηση, αρχίσαμε να ψάχνουμε μελοποιήσεις του Καβάφη κι ανακαλύψαμε πως υπάρχουν εκατοντάδες και σε πολλές γλώσσες. Κι ακόμα πως οι μελοποιήσεις δεν αφορούν μεμονωμένα τραγούδια, αλλά και κύκλους τραγουδιών, καντάτες, ορατόρια, όπερες, καμπαρέ, τζαζ κι ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Καβαφικά έργα έχουν γράψει κλασικοί συνθέτες, όπως ο Μητρόπουλος, ο Ευαγγελάτος και ο Αντωνίου, αλλά και έντεχνοι, όπως ο Παπαδημητρίου, ο Μούτσης και ο Σπανός. Εδώ ανοίγεται ένα συναρπαστικό πεδίο μελέτης, όχι για το πώς η μουσική υπηρετεί την ποίηση, ένα απολύτως ανιαρό θέμα, αλλά για το πώς η μελοποίηση ερμηνεύει το ποίημα και τελικά παράγει καινούργιο έργο. Από τον περσινό Απρίλιο, λοιπόν, οι δυο μας, μαζί με τη διεθνώς καταξιωμένη μέτζο σοπράνο Αλεξάνδρα Γκάρβας, παρουσιάζουμε σε Αμερική και Ευρώπη ένα ρεσιτάλ με τραγούδια 17 συνθετών σε πέντε γλώσσες, δείχνοντας μια μεγάλη γκάμα καβαφικών μουσικών ερμηνειών».
- Τι σηματοδοτεί για σας το πέρασμα του Αρχείου Καβάφη στο Ιδρυμα Ωνάση;
«Το Ιδρυμα Ωνάση υποστηρίζει εδώ και χρόνια το έργο της έδρας του Μίσιγκαν. Εκείνο χρηματοδότησε το 2002 την τριπλή έκθεση "Ο κόσμος του Καβάφη" και τη δίγλωσση έκδοση "...Οι Ιθάκες τι σημαίνουν: Αναγνώσεις του Καβάφη", και το ίδιο επιχορήγησε την περσινή μουσική μας περιοδεία σε έξι κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια. Τώρα που απέκτησε το Αρχείο του ποιητή, πιστεύουμε πως η συνεργασία μας θα συνεχιστεί και θα εμπλουστιστεί».
- Πώς θα σχολιάζατε την κρίση που περνάει τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα;
«Δεν επαρκώ για να μιλήσω γενικά για την τρέχουσα κρίση, αλλά μπορώ να καταθέσω την προσωπική μου μαρτυρία ειδικά για την πνευματική κρίση. Ο στοχαστικός σκοταδισμός, που θριάμβευσε με τη μεταπολίτευση και συνεχίζει να κυριαρχεί, άρχισε κάπου τρία χρόνια πριν πέσει η δικτατορία, όταν το φοιτητικό κίνημα αντιστάθηκε στα τσάμικα της χούντας με πεντοζάληδες, όταν η προοδευτική σκέψη αναζήτησε εναλλακτικά πρότυπης αυτονομίας στο Βουνό, το Ξερονήσι και το Αγιον Ορος. Ηδη από τα ύστερα χρόνια της χούντας κάθε φιλοσοφική αναζήτηση ήταν καταδικασμένη, κάθε μορφής σκεπτικισμός εθεωρείτο βλασφημία. Ή ήσουν με το Κόμμα ή ήσουν μεταμοντέρνος, ή με τον Μάριο Χάκκα ή με τον Ρολάν Μπαρτ. Ετσι η καταρράκωση της ελλαδικής πανεπιστημιακής έρευνας και σκέψης άρχισε το 1974 με τις καλύτερες αντιστασιακές περγαμηνές, όταν ιδεολογικά και πολιτιστικά η Ρωμιοσύνη είχε ήδη διαδεχτεί την Ελλάδα Ελλήνων Χριστιανών, όπως και ο Λαός το Εθνος».
- Γι' αυτό αποφασίσατε να φύγετε;
«Οσοι λιγοστοί ήμασταν εναντίον κάθε μεταφυσικής και κάθε ένταξης, χαρακτηριζόμασταν "χαοτικοί"... Το 1977 είδα με τρόμο τη σημερινή πνευματική κρίση να έρχεται και κατάλαβα πως ως επιστήμων δεν είχα μέλλον στην πατρίδα μου. Κι έτσι, το '79, με την πρώτη ευκαιρία, έφυγα οριστικά αποφασισμένος να σταδιοδρομήσω στο εξωτερικό. Εδώ και 32 χρόνια είμαι καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στην Αμερική. Εγινα τακτικός καθηγητής στα 40 μου όχι επειδή είμαι σπουδαίος ερευνητής, αλλά επειδή τα λίγα που κατάφερα να κάνω εκτιμήθηκαν και δεν έγιναν αντικείμενο χλεύης ή δυσφήμησης. Μου αρέσουν οι ζωγραφιές της θάλασσας. Αντίθετα με τον στρυφνό Σεφέρη, όμως, δεν βλέπω τις φλέβες των ανθρώπων σαν ένα δίχτυ που μας πιάνουν οι θεοί ούτε πιστεύω ότι είναι η μοίρα μας να μας σπαράσσουν τα σκυλιά. Οι φίλοι μου είναι πολλοί».

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ    http://www.enet.gr