Μνημεία με κάγκελα στο «γκέτο» της Αθήνας

Το ιστορικό κέντρο της πόλης και η πολιτιστική ιστορία του εκπέμπουν σήμα κινδύνου

Αγάλματα που «δακρύζουν»

 

 

Η έξοδος του μετρό στην Πανεπιστημίου με τα μαρμάρινα διακοσμητικά κατεστραμμένα

 

 

Χρησιμοποιημένες σύριγγες, βρώμικα χαρτομάντιλα και άλλα είδη προσωπικής υγιεινής, κηλίδες αίματος, περιττώματα. Η εικόνα άθλια, η οσμή ανυπόφορη, ένα μέρος που ο καθένας θέλει να αποφύγει. Στο κέντρο της Αθήνας το κτίριο της Ακαδημίας αποτελεί τα τελευταία δύο-τρία χρόνια τον νέο σκουπιδότοπο για ανθρώπινες ψυχές, τον νέο στόχο για κάθε επαναστατημένο ή απλώς βαριεστημένο νεαρό.

Υπό τα όμματα και την ανοχή της Πολιτείας λαμβάνουν χώρα η πώληση, αγορά και χρήση ουσιών, στα σκαλοπάτια κουρνιάζουν ταλαιπωρημένα κορμιά, ενώ τα παιδιά με ανησυχίες βάφουν τους τοίχους με περισπούδαστες ρήσεις: Αναρχία = Ελευθερία. Δίπλα τους περνούν νοικοκυραίοι, περιμένουν στις στάσεις των λεωφορείων ή κατεβαίνουν τις σκάλες του μετρό όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Στις διαδηλώσεις, όπου τα πράγματα αγριεύουν και οι βανδαλισμοί γενικεύονται, τα μάρμαρα από τα κτίρια αποκολλώνται και γίνονται όπλα, τα αγάλματα μένουν χωρίς μέλη.

Γκέτο και η Ακαδημία; «Μόλις προχθές ήρθε η Πυροσβεστική και έβγαλε δύο ναρκομανείς από τον φωταγωγό. Και δεν είναι η πρώτη φορά». Ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, αρχαιολόγος κ. Βασίλειος Πετράκος, ανοίγοντας το θέμα της φύλαξης του μνημείου υπεραμύνεται της θέσης την οποία προσφάτως εξέφρασε με επιστολή του προς το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων ζητώντας την τοποθέτηση κιγκλιδώματος γύρω από το κτίριο προκειμένου να προστατευθεί από τις κάθε λογής επιβουλές.

Το αίτημά του απερρίφθη, όπως είχε συμβεί και προ περίπου δύο μηνών με αντίστοιχη πρόταση της διεύθυνσης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, επίσης για την τοποθέτηση περίφραξης. Είναι όμως τα κάγκελα λύση; Και αν όχι, πώς μπορεί να διατηρηθεί η ακεραιότητα των μνημείων και εν τέλει η βιωσιμότητα της πόλης;

«Δεν αποκλείουμε τον δημόσιο χώρο από τους πολίτες. Αλίμονο αν γεμίσουμε την Αθήνα με κάγκελα» λέει η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη εκφράζοντας την επίσημη θέση απέναντι στο πρόβλημα. «Παρεξήγησαν το πνευματικό με το πραγματικό» είναι ωστόσο η άποψη του κ. Πετράκου αναφορικά με την απόφαση του Συμβουλίου. «Οταν ο Τσίλλερ έχτισε την Ακαδημία δεν μπορούσε να προβλέψει ότι η Αθήνα θα γέμιζε κακοποιούς. Τότε σέβονταν τα μνημεία. Αλλά οι εποχές αλλάζουν. Η Ακαδημία σήμερα έχει γίνει αποχωρητήριο» προσθέτει.

Επιδημία αθλιότητας

Κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, η καταστροφή κτιρίων, δημόσιων χώρων, μνημείων και αγαλμάτων αποτελεί ασφαλώς σημείο των καιρών έχοντας άμεση σχέση με την οικονομική κρίση, την πλημμελή αστυνόμευση, ακόμη και με το κακώς νοούμενο ενδιαφέρον προς τον συνάνθρωπο. Ακριβώς απέναντι από την αθηναϊκή τριλογία, επί της οδού Πανεπιστημίου πάντα, άστεγοι πολίτες έχουν βρει καταφύγιο στα σκαλιά και στις εισόδους των κτιρίων εξυπηρετώντας τις ανάγκες τους επιτόπου. Η απάντηση όμως της Αστυνομίας σε διαμαρτυρίες ιδιωτών υπήρξε αποστομωτική: «Μα δεν τους λυπάστε;».

Οταν λοιπόν ο κράτος μεταθέτει τις ευθύνες του στους πολίτες χρησιμοποιώντας… συναισθηματικά επιχειρήματα, δεν είναι περίεργο που η κατάσταση επιδεινώνεται διαρκώς. Γιατί το ζήτημα είναι ότι γρήγορα, συστηματικά και «αποτελεσματικά» η Αθήνα καταστρέφεται κομμάτι-κομμάτι. Σαν μια επιδημία που εγκαθίσταται σε ένα σημείο, το καταστρέφει και πηγαίνει πιο κάτω.

Περισσότερα από δέκα χρόνια χρειάστηκαν για να απαλλαγεί το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από το στέκι των τοξικομανών στον πεζόδρομο της οδού Τοσίτσα. Ούτε στους Ολυμπιακούς Αγώνες διαλύθηκε ούτε τα επανειλημμένα δημοσιεύματα του ξένου Τύπου θορύβησαν τους ιθύνοντες. Μόλις τους τελευταίους μήνες άλλαξε η εικόνα, όταν η Αστυνομία κατάλαβε, με μεγάλη καθυστέρηση βεβαίως, τη ζημιά που γινόταν στην εικόνα της Αθήνας στο εξωτερικό, αφού οι επισκέπτες είναι κυρίως ξένοι. «Είναι μια απόδειξη», σχολιάζει η κυρία Μενδώνη, «για τα αποτελέσματα που μπορεί να έχει η καλή συνεργασία με την Αστυνομία».

Συνεργασία... χωρίς κάγκελα

Παρ' ότι όμως την ίδια συνεργασία έχει επιδιώξει και η Ακαδημία Αθηνών, δεν έχει παρόμοια αντιμετώπιση. Θα χρειαστούν άλλα δέκα χρόνια ώσπου να γίνει κατανοητή η ανάγκη λήψης μέτρων; «Θλίβομαι όταν κατεβαίνω στην πόλη και βλέπω πώς έχει γίνει. Το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε στην Αθήνα κατά κόρον, ένα υλικό πολύτιμο για όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, σε μας καταστρέφεται χωρίς δεύτερη σκέψη» λέει ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής κ. Χαράλαμπος Μπούρας. Οσον αφορά όμως τα κάγκελα είναι αρνητικός: «Τα κάγκελα είναι μια αντιαισθητική λύση, που αλλοιώνει την αρχιτεκτονική αυτών των αριστουργημάτων» τονίζει.

«Δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε ένα μεγάλο κακό δημιουργώντας ένα άλλο» συμφωνεί εξάλλου η καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής κυρία Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη. Οπως επισημαίνει μάλιστα η ίδια, δεν παρανομούν μόνο οι πολίτες, αλλά πρώτο το κράτος. Οι αφετηρίες των λεωφορείων, οι στάσεις, οι έξοδοι του μετρό έχουν εγκατασταθεί όλα γύρω από αυτό το νεοκλασικό τετράγωνο, που αντιπροσωπεύει την ιστορία της νεότερης Αθήνας.

«Οταν πρώτος ο δήμαρχος είχε διοργανώσει ποδοσφαιρικό αγώνα μπροστά από την Ακαδημία, όταν γίνονται παζάρια και όταν στήνονται στις εκλογές τα κιόσκια των κομμάτων, πώς μπορούμε μετά να πούμε ότι η Πολιτεία σέβεται τα μνημεία της;» τονίζει ο κ. Πετράκος. Οπως δηλώνει μάλιστα ο ίδιος, 5.000 ευρώ κόστισε το εξωτερικό βάψιμο ενός μέρους του κτιρίου, ενώ για το υπόλοιπο ζητήθηκε το ποσό των 25.000 ευρώ!

Ιδιαίτερα προβληματισμένος με την κατάσταση που επικρατεί στο κέντρο της πρωτεύουσας, ο αρχιτέκτων μηχανικός, καθηγητής ΕΜΠ κ. Μανόλης Κορρές θεωρεί ότι τα κάγκελα μπορεί να είναι μια λύση προκειμένου να προστατευθούν τα μνημεία, αλλά δεν είναι η οριστική λύση. Αλλωστε «αύριο μπορεί να κινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές. Αύριο μπορεί αυτό να είναι το κεντρικό πολιτικό ζήτημα» λέει, θέτοντας παράλληλα και το θέμα της ευθύνης των πολιτών για τη σημερινή κατάσταση της πόλης: «Αφού το κέντρο εγκαταλείπεται από τους κατοίκους του, σε ποιους θα μείνει; Μόνο στα περιθωριακά άτομα. Μετά δεν έχει κανείς δικαίωμα να διαμαρτύρεται. Γιατί είμαστε μια ηττημένη κοινωνία».

Αγάλματα που «δακρύζουν»

Αλλά δεν είναι μόνο τα κτίρια. Σε μερικές δεκάδες μετρούνται ήδη τα αγάλματα των δημόσιων χώρων που είτε έχουν κλαπεί ολόκληρα είτε κατά τμήματα προκειμένου να πουληθούν ως έργα τέχνης αλλά και ως σκέτα υλικά - όταν είναι από μπρούντζο. Ο περιβάλλων χώρος του Πνευματικού Κέντρου και ο πεζόδρομος της οδού Μασσαλίας είναι οι περισσότερο απογυμνωμένοι από δημόσια καλλιτεχνικά έργα, τα οποία σπανίως εντοπίζονται. Πρόκειται για μια νέα, παράνομη δραστηριότητα, που ξεκίνησε από την αφαίρεση του χαλκού από τα ηλεκτρικά καλώδια εγκαταλελειμμένων κτιρίων της Αθήνας - πολλά από τα οποία επίσης μνημεία - για να προχωρήσει με αναβαθμισμένο θράσος στην κλοπή ολόκληρων έργων τέχνης.

Διαφορετικοί είναι οι στόχοι, πολιτικοί κυρίως, όσων βανδαλίζουν τα αγάλματα της πόλης με μπογιές και γκραφίτι. Το αποτέλεσμα όμως είναι το ίδιο. «Κοινωνικό φαινόμενο διαδεδομένης ανομίας» χαρακτηρίζει αυτή τη συμπεριφορά ο κ. Μπούρας, επιμένοντας ότι πέραν της αστυνόμευσης απαιτείται η αυστηρή ποινικοποίηση όλων των παραβατικών πράξεων αυτού του είδους. Δεν είναι λίγες εξάλλου οι φωνές που ακούγονται για τη φύλαξη των μνημείων από ιδιωτική αστυνομία, εφόσον βέβαια τα ιδρύματα είναι σε θέση να καλύψουν ένα τέτοιο έξοδο.

Πολλοί είναι εκείνοι που, λόγω της πρόθεσης της Ακαδημίας να προστατευθεί πίσω από κιγκλιδώματα, την κατηγορούν για εσωστρέφεια και συντηρητισμό, ακόμη και για υπαναχώρηση των δημοκρατικών ελευθεριών. Η έρευνα όμως έδειξε ότι απλοί άνθρωποι ή επιστήμονες κύρους, αρμόδιοι ή μη για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι εντελώς απογοητευμένοι από τη στάση της Πολιτείας και νιώθουν ότι ο ζωτικός χώρος της πόλης περιορίζεται διαρκώς. 

Ποιος πληρώνει το μάρμαρο;
«Ευθύνη του υπουργείου υπάρχει όταν πρόκειται για κτίρια παραμελημένα, οπότε πρέπει να τα συντηρήσει, να τα αποκαταστήσει και να τα παραδώσει στην πόλη» λέει η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη. «Συχνά λέω ότι κάτω από τις λινάτσες κρύβονται πτώματα, γιατί όσα μνημεία-κτίρια παραμένουν εγκαταλελειμμένα γίνονται άντρο περιθωριακών στοιχείων. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει αν φιλοξενήσουν κάποιες λειτουργίες, όπως πρόκειται να γίνει με τα σπίτια της Πλάκας, τη λεγόμενη Αυλή των Θαυμάτων, όπου θα εγκατασταθεί το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης». Η ίδια εξάλλου ανακοινώνει ότι όλα τα σημαντικά μνημεία της Αθήνας έχουν ενταχθεί στο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 80 εκατ. ευρώ, έτσι ώστε να λήξει οριστικά το πρόβλημα με τη διάσωσή τους.

Αλλά... Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα. Η «εξαγωγή» παραβατικής συμπεριφοράς προς την περιφέρεια αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς, με αποτέλεσμα πολλές μεγάλες πόλεις να αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα. Βανδαλισμοί μνημείων καταγράφονται κυρίως στη Θεσσαλονίκη αλλά και στη Λάρισα, στο Αγρίνιο, στο Ηράκλειο. Πάντοτε ως φαινόμενο απέναντι στο οποίο η Πολιτεία και, κυρίως, η Αστυνομία - αφού αρμοδιότητά της είναι η προστασία τους - στέκονται με αδιαφορία, όπως επιμένουν οι άνθρωποι του πολιτισμού.

Θερμού Μαρία,  ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  07/04/2013,   ΤΟ ΒΗΜΑ