Το ελληνικό αίμα της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας

10/02/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

http://www.efsyn.gr/?p=173410 

«Η τέχνη στην Ευρώπη μετά το 1945: πέρα από τα σύνορα» στο ΜΜΣΤ Οι εκπατρισμένοι μετά τον εμφύλιο και στη διάρκεια της χούντας καλλιτέχνες μας και η συνομιλία τους με τα μεγάλα ρεύματα της εποχής αναδεικνύονται μέσα από 250 σημαντικά έργα σε μια έκθεση-ελληνική συμμετοχή σε ένα μεγάλο πρότζεκτ, που διασχίζει όλη την Ευρώπη.

 Του Νίκου Φωτόπουλου

 

Τα ιδανικά της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια ταραγμένη εποχή ριζοσπαστικών αλλαγών, μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο, αναδεικνύονται στην έκθεση «Η τέχνη στην Ευρώπη μετά το 1945: πέρα από τα σύνορα», που εγκαινιάσθηκε το Σάββατο στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Είναι η συμμετοχή του ΜΜΣΤ στην 30ή έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, «Ο πόθος για την ελευθερία. Η τέχνη στην Ευρώπη μετά το 1945» (The Desire for Freedom. Art in Europe since 1945), που συνιστά ουσιαστικά μια πρώτη προσπάθεια να ιδωθεί η τέχνη μετά το 1945 σε πανευρωπαϊκό πλαίσιο, χωρίς τα συνήθη ιδεολογικά όρια που επέβαλε ο Ψυχρός Πόλεμος.

Το project αποτελεί πρωτοβουλία της Μόνικα Φλάκε και παρουσιάστηκε πρώτα στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου (Οκτώβριος 2012-Φεβρουάριος 2013) καθώς επίσης στο Palazzo Reale του Μιλάνου, ενώ αντίστοιχες εκθέσεις διοργανώθηκαν στο Collegium Hungaricum, Βερολίνο, και στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Κρακοβίας. Παράλληλες εκθέσεις έχουν προγραμματιστεί στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Dox της Πράγας και στην Εθνική Πινακοθήκη του Σαράγεβο. Το ΜΜΣΤ επιλέχτηκε να παρουσιάσει τη δική του παράλληλη έκθεση εκπροσωπώντας την Ελλάδα και την εικαστική θέση της μέσα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ετσι, μια σπουδαία συλλογή 250 έργων αναπτύσσεται σε όλους του χώρους του μουσείου φέρνοντας στο προσκήνιο τα ευρωπαϊκά κινήματα στην τέχνη, όπως αναπτύχθηκαν μετά το 1945 επηρεασμένα από τις κοινωνικές μεταβολές, αλλά την έμπνευση των ίδιων των καλλιτεχνών. Τα έργα αυτά καθρεφτίζουν τόσο το όνειρο ενός καλύτερου κόσμου όσο και τις αλληλεπιδράσεις κινημάτων και εικαστικών, που πολλοί ζουν εκπατρισμένοι εξόριστοι ή μετανάστες μακριά από τη χώρα τους.

«Πηγαίνοντας χρονολογικά προς τα πίσω θα βρει κανείς για παράδειγμα στον εξπρεσιονισμό καλλιτέχνες που η άκρατη επιθυμία τους για καλλιτεχνική ελευθερία τούς οδήγησε στην επιδίωξη της απομάκρυνσης από τη σταθερή απεικόνιση της πραγματικότητας, με ψυχικές αναζητήσεις και αγωνίες, έντονα χρώματα, επιθετικές φόρμες, περίπλοκες συνθέσεις και παραμορφώσεις, στοιχεία που δύνανται να αναζητηθούν και στο μικρής διάρκειας ζωής φοβισμό. Αλλά και στον κυβισμό, στην πιο αφηρημένη του μορφή, με τις διαιρέσεις και τις επανασυνθέσεις του, και στον ντανταϊσμό με τις επιθετικές ανθρώπινες φιγούρες, που πέρα από τις μηδενιστικές του τάσεις διατύπωνε και τη διαμαρτυρία στην πολεμική αγριότητα…» ανέφερε χαρακτηριστικά η πρόεδρος του ΜΜΣΤ, ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ, Ξανθίππη Σκαρπιά-Χόιπελ.

Η έκθεση ξεκινά με ορόσημο τη φυγάδευση 150 Ελλήνων προοδευτικών καλλιτεχνών και διανοούμενων με το μεταγωγικό «Ματαρόα» (1945) στο Παρίσι ως υποτρόφων της Γαλλικής Δημοκρατίας και τη δωρεά στην Ελλάδα σημαντικών έργων Γάλλων καλλιτεχνών (Πικάσο, Ματίς, Μπρακ, Πικαμπιά, Μασόν, Πινιόν, Λοράνς κ.ά.) αλλά και των Ελλήνων Γαλάνη και Πράσινου, που είναι πολιτογραφημένοι Γάλλοι, ως Φόρο Τιμής στην Ελληνική Αντίσταση (1944-1949). Καλύπτει εν συνεχεία 60 χρόνια, μια περίοδο στην οποία Ελληνες καλλιτέχνες μετακινούνται στην Ευρώπη, αναπτύσσουν άμεσο διάλογο με συναδέλφους τους από άλλα κράτη, συνδιαμορφώνοντας έτσι την εξέλιξη της ευρωπαϊκής εικαστικής πραγματικότητας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες δημιουργούνται με τη συμμετοχή πολλών Ελλήνων εκπατρισμένων καλλιτεχνών ο «νέος ρεαλισμός» στο Παρίσι, η «arte povera» στην Ιταλία, οι νέες μινιμαλιστικές τάσεις στο Λονδίνο, το Βερολίνο, το Ααχεν, και άλλα…

«Είναι αυτή η κινητικότητα των Ελλήνων καλλιτεχνών -ειδικά μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και στη διάρκεια της χούντας (1967-1974)- που τους επιβάλλει την ιδεολογική και εικαστική συνομιλία με νέα εικαστικά κινήματα και την κατάθεση και συμβολή της κυτταρικής εικαστικής μνήμης του καθένα στη διαμόρφωσή τους», τόνισε παρουσιάζοντας το ελληνικό τμήμα της έκθεσης στη Θεσσαλονίκη ο δρ Χένρι Μέιρικ Χιουζ, ένας από τους τρεις επιμελητές της έκθεσης «Ο πόθος για την ελευθερία», γενικός σύμβουλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, ομότιμος πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης Τεχνοκριτικών και δεσπόζουσα προσωπικότητα στην ευρωπαϊκή τέχνη (έχει υπάρξει διευθυντής τής Hayward Gallery στο Λονδίνο, είναι ιδρυτικό μέλος της Manifesta κ.ά.).

Κάπως έτσι, διεθνείς καλλιτέχνες συνδιαλέγονται εικαστικά με Ελληνες. Ο Κώστας Κουλεντιανός, ο Μέμος Μακρής ή ο Αχιλλέας Απέργης, ο Νίκος Εγγονόπουλος κι ο Ανδρέας Εμπειρίκος με τον Αντρέ Μπρετόν. Ο Γιάννης Γαΐτης με τον Τριστάν Τζαρά, ο Τάκις με τον Μαρσέλ Ντισάν και την Iris Clert, ο Παύλος κι ο Αλέξης Ακριθάκης δίπλα στον Αλέξανδρο Ιόλα με τον Βίκτορ Μπράουνερ, τον Ρομπέρτο Μάτα, τον Μαξ Ερνστ και τον Μαν Ρέι. Ενώ την ίδια εποχή ο συλλέκτης Γεώργιος Κωστάκης συνδέεται με τους καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας και συγκεντρώνει στην περίφημη συλλογή του μια οργανωμένη άποψη της ρωσικής τέχνης του πρώτου μισού του 20ού αιώνα.

Οι πρωτοπόροι της δεκαετίας του 1960, όπως ο Νίκος Κεσσανλής, ο Βλάσης Κανιάρης, ο Δανιήλ συγκεντρώνονται πρώτα στη Ρώμη και μετά στο Παρίσι γύρω από τον Πιερ Ρεστανί, ενώ η arte povera με τους Γιάννη Κουνέλλη, Πίνο Πασκάλι, Μάριο Μερτζ, Μαρία Μερτζ, Αλιγκέρο Μποέτι και Πιερ Πάολο Καλτσολάρι στην Ιταλία κρατά δυναμικά τα ηνία τής όλο και πιο ριζοσπαστικής διεθνούς διάστασης της ευρωπαϊκής ιστορικής διαφοράς. Αλλες σπουδαίες παρουσίες Ελλήνων καλλιτεχνών που καταγράφονται είναι των Κωνσταντίνου Ξενάκη, Δημήτρη Αληθεινού, Στάθη Λογοθέτη, Κώστα Τσόκλη, Κώστα Καραχάλιου, Δημήτρη Περδικίδη, Μάικελ Μιχαηλίδη και Λήδας Παπακωσταντίνου, που κινούνται από τη Ρώμη στο Βερολίνο, από τη Βιέννη στο Παρίσι κι από την Ισπανία στο Λονδίνο.
 
* INFO: Επιμέλεια Ντένης Ζαχαρόπουλος, διευθυντής ΜΜΣΤ, σε συνεργασία με τους Αλέξιο Παπαζαχαρία και Μάρω Ψύρρα. Διάρκεια έκθεσης: 8 Φεβρουαρίου – 4 Μαΐου. Υπό την αιγίδα της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Eνωσης