ΜΥΚΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΑΦΑΝΙΖΕΙ ΤΑ ΥΠΕΡΑΙΩΝΟΒΙΑ ΔΕΝΤΡΑ

Αποχαιρέτα μας τον πλάτανο

Μάρτυρας της ελληνικής Ιστορίας

Το πλατάνι του Ιπποκράτη στην Κω, το πλατάνι του Παυσανία στο Αίγιο, το πλατάνι στον Αγιο Φλώρο Μεσσηνίας, το πλατάνι στην Αγία Λαύρα, με τα καρφιά, για να κρεμούν τα όπλα οι αρχηγοί της Επανάστασης, είναι μερικά μόνο από τα πλατάνια, που έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές, σιωπηλοί μάρτυρες, της ελληνικής αρχαίας, βυζαντινής, νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας και αποτελούν κομμάτι της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. 

 
 Το εκκλησάκι στην κουφάλα του δέντρου, στην Πλατανιώτισσα Αχαϊας. Εκεί η αντιμετώπιση της μόλυνσης σημείωσε επιτυχία 

  Ο πλάτανος του Ιπποκράτη θεωρείται ο πιο γέρικος, ηλικίας περίπου 2.300 χρόνων, ενώ ο πλάτανος του Παυσανία μάλλον είναι κάτα πολύ νεότερος του περιηγητή, αφού επιστημονικές μελέτες δείχνουν πως είναι περίπου 600 χρόνων.
Στις Κομποτάδες στην τοποθεσία «Πέντε Πλάτανοι» έγινε η συνάντηση Διάκου, Πανουργιά, Δυοβουνιώτη, για ν' αντιμετωπίσουν τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη και του Κιοσέ Μεχμέτ, που κατέβαιναν στην Πελοπόννησο.
Στη Σάμο αγαπημένος παραδοσιακός χορός είναι το λεγόμενο «Πλατανιώτικο νερό», ενώ χορός «Πλάτανος» υπάρχει και στον Αλμυρό Μαγνησίας.
Δεκάδες ελληνικά δημοτικά τραγούδια εξυμνούν τα πάθη του Γεροπλάτανου, που υφίσταται μέχρι σήμερα τα δεινά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ...

....οδεύει στο τέλος του, έχοντας αφήσει πίσω του πάνω από 50 εκατομμύρια νεκρούς, ανάπηρους, στάχτη και συντρίμμια. Ο Χίτλερ δεν είναι πια ο αήττητος ηγέτης. Εχει μεσολαβήσει η μάχη του Στάλινγκραντ και φαίνεται πως οι δυνάμεις του εξασθενούν.

 Αμερικανοί στρατιώτες φορτώνουν στα καράβια ξύλινα κασόνια με πολεμοφόδια, προκειμένου να τελειώσει το μαρτύριο της ανθρωπότητας από τους ναζί. Προορισμός του οπλισμού, η πόλη Καζέρτα της Ιταλίας, όπου ετοιμάζεται η συνάντηση των ελληνικών δυνάμεων με τις βρετανικές.
Τα επόμενα χρόνια στην Καζέρτα, μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Νάπολη, και σ' άλλες περιοχές της Ιταλίας, στο Λιβόρνο και τις Συρακούσες, μα και στη Μασσαλία της Γαλλίας, όπου αποβιβάστηκαν και στάθμευσαν αμερικανικά στρατεύματα, οι επιστήμονες παρατηρούν ότι μαζικά, αιφνίδια και ανεξήγητα νεκρώνουν πλατάνια. Στην Καζέρτα, αρκετά γιγαντιαία πλατάνια, ηλικίας 200 ετών, κατά μήκος της λεωφόρου που οδηγεί στο παλάτι όπου είχε εγκατασταθεί η συμμαχική διοίκηση, νεκρώνονται αμέσως μετά τον πόλεμο.
Η διάδοση της ανεξήγητης ασθένειας των πλατάνων επεκτείνεται χωροχρονικά στη Γηραιά Ηπειρο, έως ότου, το 1971, Ιταλοί επιστήμονες ανακαλύπτουν την αιτία. Ο μύκητας Ceratocystis platani, που θεωρείται αυτόχθονο είδος της Βόρειας Αμερικής, είχε «αποβιβαστεί» το 1944 μαζί με τους Αμερικανούς στρατιώτες και τα κασόνια που μετέφεραν μαζί τους, τα οποία ήταν κατασκευασμένα από μολυσμένο ξύλο πλατάνου...

Η ασθένεια εντοπίζεται πρώτη φορά στην Ελλάδα σε περιοχές της Τριφυλίας στη Μεσσηνία, το 2003. Η ασθένεια που προκαλείται από τον μύκητα Ceratocystis platani αφήνει πίσω της, θύματα, χιλιάδες νεκρά πλατάνια και απειλεί παραποτάμια φυσικά οικοσυστήματα, εξαιρετικού φυσικού κάλλους, ανάμεσά τους και δένδρα κηρυγμένα διατηρητέα Μνημεία της Φύσης.

Πρωταγωνίστρια και πάλι η Ιταλία, αφού, απ' ό,τι εκτιμάται, κάποιο μολυσμένο φυτό πλατάνου από τη γειτονική χώρα, που μεταφέρθηκε πιθανότατα ως καλλωπιστικό, δημιούργησε την πρώτη εστία προσβολής στη Μεσσηνία, όπου πλέον τα νεκρά πλατάνια είναι χιλιάδες.
Το γαϊτανάκι συνεχίζεται με πλατάνια της Ηλείας, της Αρκαδίας και της Αχαΐας. Η ασθένεια έχει επεκταθεί σε πάρα πολλά σημεία του ποταμού Λάδωνα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα πουλιά που φωλιάζουν, τα άγρια ζώα, τα έντομα και τους μικροοργανισμούς κάθε περιοχής, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο.
Τώρα καταβάλλονται προσπάθειες, ώστε να μην επεκταθεί η ασθένεια σε άλλες περιοχές. Το ισχυρότερο πλήγμα το έχει δεχτεί μέχρι στιγμής η Πελοπόννησος, ενώ έξαρση του φαινομένου παρατηρείται πλέον στην Ηπειρο, όπου τα φυσικά οικοσυστήματα πλατάνου είναι πολύ περισσότερα. Απειλεί πια και τα πλατάνια της γειτονικής Αλβανίας, αφού η ασθένεια έχει φτάσει κοντά στα σύνορα. Σήμερα, εκτός από την Ιταλία και τη Γαλλία, το παθογόνο έχει διαπιστωθεί και στην Ελβετία, ενώ υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες αναφορές για την παρουσία του σε Βέλγιο, Ισπανία, Αρμενία και πρόσφατα στο Ιράν.
Ο Καλαμάς, ένα από τα ωραιότερα ποτάμια της Ελλάδας, πηγή ζωής για άγρια ζώα, ψάρια και πουλιά, μετά τη μαζική προσβολή δένδρων, κινδυνεύει να μετατραπεί σε νεκροταφείο πλατάνων, ενώ η ασθένεια πλέον απειλεί και το θρυλικό ποταμό του Αδη, τον Αχέροντα, που αναφορές του υπάρχουν και στην «Οδύσσεια».
Οι συνέπειες από την μπότα της Βέρμαχτ στην Ευρώπη κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μοιάζουν να είναι αδιάκοπες, μια τεθλασμένη γραμμή στη ροή της επίσημης Ιστορίας. Στον Καλαμά, που περνά από τα ριζά της οροσειράς της Μουργκάνας, εκτυλίχθηκαν σημαντικές μάχες του Εμφυλίου.
Η άγνοια αλλά κυρίως η κρατική ολιγωρία, επειδή στην αρχή κάποιοι υποτίμησαν την ασθένεια, οδήγησε στο σημερινό χάλι. Το 2005, ο καθηγητής Τομ Χάρινγκτον του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα, επιστήμονας διεθνούς κύρους, έστειλε επιστολή στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, επισημαίνοντας τους κινδύνους από την ασθένεια, αλλά δεν ελήφθη κανένα μέτρο για την αποτροπή της επέκτασης του παθογόνου.
Ceratocystis platani
«Οταν μιλούσαμε το 2003 για τον κίνδυνο εκτεταμένων καταστροφών από την ασθένεια, δεν μας έδινε κανένας σημασία. Δεν ελήφθη κανένα μέτρο, για πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα η ασθένεια να επεκταθεί σε πολλές περιοχές. Κάτι παρόμοιο συνέβη με το κόκκινο σκαθάρι των φοινίκων, το οποίο έχει καταστρέψει πολλά φοινικόδεντρα, σε αρκετές περιοχές της χώρας. Υποτιμάμε ένα πρόβλημα στην αρχή και μετά μεγαλώνει και είναι πολύ δύσκολο να το αντιμετωπίσουμε. Τώρα έχουν καταστραφεί μέχρι και οι φοίνικες στο Προεδρικό Μέγαρο», λέει ο δρ Παναγιώτης Τσόπελας, δασολόγος - φυτοπαθολόγος, ερευνητής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων & Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
Κι εξηγεί: «Ο μύκητας Ceratocystis platani εισβάλλει στα αγγεία του ξύλου, εκλύει κάποιες τοξίνες και ο πλάτανος πεθαίνει. Ουσιαστικά, ο πλάτανος λειτουργεί σαν έναν άνθρωπο που τρώει ένα δηλητηριώδες μανιτάρι. Οι τοξίνες που έχει μπορούν να τον σκοτώσουν». Προφανώς ο μύκητας έχει παρόμοια δύναμη με τα Μνημόνια!
Η μετάδοση της ασθένειας είναι κυρίως ανθρωπογενής. Το παθογόνο μεταδίδεται πλέον αστραπιαία: με μολυσμένα αλυσοπρίονα, μπουλντόζες κι εκσκαφείς, καθώς και μέσω μεταφοράς μολυσμένων κορμών με το νερό των ποταμών. Σε κάθε εστία προσβολής, η ασθένεια διαδίδεται στα διπλανά δέντρα με επαφή και συνένωση των ριζών τους. Πρόσφατα, οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες σε σχέση με τα δάση έχουν αυξηθεί και δεν λαμβάνονται μέτρα, ενώ, ιδίως σε παραποτάμιες περιοχές, όπου η ασθένεια έχει εξαπλωθεί, τα δέντρα νεκρώνονται και κανείς δεν αποκλείει στο μέλλον την εκδήλωση πλημμυρικών φαινομένων.
Μολυσμένα αλυσοπρίονα
Ο πλάτανος, τονίζει ο κ.Τσόπελας, είναι «ένα κατ' εξοχήν υδροχαρές υπεραιωνόβιο δέντρο μεγάλων διαστάσεων, που με το πλούσιο και ισχυρό ριζικό του σύστημα συγκρατεί τις όχθες ποταμών και ρεμάτων, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη διαβρωτικών φαινόμενων».
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μεγάλη ζημιά έγινε και από συνεργεία της ΔΕΗ, σκαπτικά μηχανήματα εργολάβων στην Εγνατία Οδό αλλά και από κλαδέματα που γίνονται από αγρότες. Το κακό παράγινε με την παράνομη υλοτόμηση, που πρόσφατα έχει πάρει μεγάλη έκταση λόγω της υψηλής τιμής του πετρελαίου. Η υλοτομία νεκρών προσβεβλημένων δένδρων έχει αποτέλεσμα τη μόλυνση των αλυσοπρίονων και στη συνέχεια υγιών δένδρων. Επίσης, υπάρχει κίνδυνος διάδοσης της ασθένειας με τα καυσόξυλα από μολυσμένα δέντρα. Αλλη μια «παράπλευρη απώλεια» ένεκα της οικονομικής κρίσης.
Οπως λέει ο δρΤσόπελας, «σήμερα, κάποια κονδύλια από το Πράσινο Ταμείο του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έχουν εξασφαλιστεί για την αντιμετώπιση της ασθένειας, ωστόσο το πρόβλημα έχει διογκωθεί πολύ και σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στον ποταμό Καλαμά, η ασθένεια έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και δεν είναι δυνατή η αντιμετώπισή της. Σ' ένα σημείο στον Καλαμά, το 2010, όταν μετρήσαμε τα προσβεβλημένα πλατάνια ήταν γύρω στα 70, το 2012 τα νεκρά δέντρα στο ίδιο σημείο ήταν περισσότερα από 500, ίσως και πάνω από 1.000! Κάποιοι είχαν τη φαεινή ιδέα να γίνει πριν από 6-7 χρόνια Φεστιβάλ του Δήμου Φιλιατών στην περιοχή της Ντόλιανης, στην αρχαία Φανωτή. Η είσοδος μηχανημάτων για τη διαμόρφωση του χώρου είχε αποτέλεσμα τη διάδοση της ασθένειας και τη νέκρωση εκατοντάδων δέντρων πλατάνου κατά μήκος του ποταμού Καλαμά».
Η περιοχή του Αχέροντα, λέει, «είναι μέχρι στιγμής στα πρώτα στάδια προσβολής. Είναι ένα στοίχημα για μας, να καταφέρουμε να περιορίσουμε την ασθένεια πριν επεκταθεί. Είναι απαραίτητη η κινητοποίηση αρμόδιων φορέων αλλά και πολιτών, όπου εντοπίζονται προσβολές, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση. Στην Καλαμπάκα Τρικάλων και στο Μουζάκι Καρδίτσας, ο έγκαιρος εντοπισμός της ασθένειας από υπαλλήλους του Δασαρχείου είχε αποτέλεσμα την έγκαιρη επέμβαση για την αντιμετώπιση της ασθένειας. Επιτυχής ήταν η αντιμετώπιση της ασθένειας στην Πλατανιώτισσα Αχαΐας, κοντά στα Καλάβρυτα, όπου διασώθηκε ένα πλατάνι, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, ηλικίας περίπου 1.000 ετών. Στο κοίλωμα του κορμού του δέντρου υπάρχει εκκλησία χωρητικότητας 20 ατόμων. Δηλαδή 1.000 χρόνια Ιστορίας έχουν ξετυλιχθεί μπροστά απ' αυτό το πλατάνι!».

Της ΑΝΝΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ a.stergiou@eleftherotypia.net