Ο Ηριδανός τρέχει στην Καισαριανή

Νέα υδρογεωλογική μελέτη αποκαλύπτει

Αν νομίζετε ότι ο ποταμός που πηγάζει από τον Λυκαβηττό, αυτός που περνάει κάτω από την πλατεία Συντάγματος και καταλήγει μέσω της πλατείας Μοναστηρακίου στον Κεραμεικό, είναι ο Ηριδανός, κάνετε λάθος. Μια υδρογεωλογική μελέτη σε σχέση με τις αρχαίες πηγές ταυτίζει τον αρχαίο Ηριδανό με το ρέμα της Καισαριανής. Ο Ηριδανός, σύμφωνα με αυτή τη μελέτη του δρος Ε. Χιώτη, μηχανικού μεταλλείων-μεταλλουργού και τ. διευθυντή του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, πηγάζει από τον Υμηττό και χύνεται στον Ιλισό. 

 

 Μέχρι τώρα ξέραμε πως ο ποταμός αυτός που βλέπαμε στον Κεραμεικό είναι ο Ηριδανός.
  Εν αρχή, για να ξετυλίξει κανείς το κουβάρι αυτής της ιστορίας, ην ο μύθος, ο οποίος στην περίπτωση αυτή αφηγείται πως όταν ο γιος του Ηλίου, ο Φαέθων, έχασε τον έλεγχο στο άρμα του, ο Δίας τον χτύπησε με κεραυνό και το φλεγόμενο σώμα έπεσε στον Ηριδανό, «έναν ποταμό στα δυτικά του κόσμου». Σύμφωνα με άλλο μύθο, των Αργοναυτών, ακολουθώντας η «Αργώ» τον Ηριδανό βγήκε στην Αδριατική, γι' αυτό μερικοί ταύτιζαν τον Ηριδανό με τον Πάδο, τον μεγαλύτερο ποταμό της Ιταλίας.


Νονός ο Ντέρπφελντ
Στα νεότερα χρόνια οι αρχαιολόγοι δέχτηκαν την άποψη του Ντέρπφελντ, που τοποθετούσε τον Ηριδανό στη θέση που γνωρίζουμε σήμερα, ενώ ο κ. Χιώτης εξετάζει την ακριβή θέση του αρχαίου ποταμού από υδρογεωλογική σκοπιά, κάνοντας την έκπληξη που κανείς δεν περίμενε. Σύμφωνα με την πολύ προσεκτική και τεκμηριωμένη μελέτη του, ο Ηριδανός δεν είναι το ποτάμι που ακούγεται να αναβλύζει τις βροχερές μέρες μέσα στο σταθμό «Μοναστηράκι» του Μετρό, αλλά ένα άλλο ποταμάκι, που πηγάζει από τον Υμηττό! Μελετώντας τους χάρτες και τις λεκάνες απορροής των υδάτων σε σχέση με αρχαίες πηγές, επαναφέρει ως πιο πειστική την άποψη του μεγάλου ιστορικού-φιλολόγου Wachsmuth, που έλεγε πως ο Ηριδανός εκβάλλει στον Ιλισό.
Η ιστορία ταύτισης του αρχαίου Ηριδανού ξεκινάει εδώ και λίγους αιώνες. Οι πρώτοι περιηγητές και οι Γερμανοί αρχαιολόγοι είχαν ταυτίσει τον Ηριδανό με τον κύριο παραπόταμο του Ιλισού, που είναι το σημερινό ρέμα της Καισαριανής (η συμβολή τους ήταν νότια της Εθνικής Πινακοθήκης). Ωστόσο ο Γερμανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Βίλχελμ Ντέρπφελντ το 1888 ανέτρεψε τη μέχρι τότε αποδεκτή θεωρία, στηριζόμενος σε κάποιες ανασκαφικές παρατηρήσεις του Τσίλερ, ο οποίος μελέτησε και δημοσίευσε το 1877 τα υδραυλικά έργα της αρχαιότητας με βάση τα ευρήματά του σε θεμέλια πολυάριθμων οικοδομών στην Αθήνα - αλλά και με άμεσες παρατηρήσεις, από τον Υμηττό μέχρι το Γαλάτσι και την Κηφισιά.
Υπόνομος και υδραγωγείο
Ο Ντέρπφελντ, έντεκα χρόνια μετά το έργο του Τσίλερ, συνδέει έναν υπόνομο με το υδραγωγείο της Αγίας Τριάδας στον Κεραμεικό και τον ταυτίζει με τον Ηριδανό. Βασίζει την εικασία του σε μια παράγραφο του Καλλίμαχου για τον Ηριδανό, που αναφέρει ότι «του προξενεί γέλιο οποιοσδήποτε τολμά να γράφει ότι οι Αθηναίες παρθένες αντλούσαν καθαρό νερό από τον Ηριδανό, τον οποίο δεν θα πλησίαζαν ακόμη και τα ζώα».
«Το μεγαλύτερο τμήμα τής εντός των τειχών αρχαίας πόλης περιλαμβάνεται στην υδρολογική λεκάνη του Ηριδανού. Γι' αυτό και ήδη από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. ο Ηριδανός και οι παραπόταμοί του μετατράπηκαν σε κανάλια με λίθινα τοιχώματα και χρησιμοποιήθηκαν ως συλλεκτήριοι άξονες αποχέτευσης. Ιδιαίτερα γνωστός είναι ο μέγας αγωγός. Λειτούργησε στην Αρχαία Αγορά ως κεντρικός αγωγός αποχέτευσης δικτύου», σύμφωνα με τον κ. Χιώτη.
Οι ανασκαφές για το Μετρό έδειξαν πως στο Σύνταγμα έχουμε την απαρχή ενός χειμάρρου, ενώ στο φρέαρ Αμερικής, στη διασταύρωση των οδών Αμερικής και Πανεπιστημίου, τρέχει άλλο γειτονικό ρέμα. Το ανάγλυφο της Αθήνας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει υποστεί διαβρώσεις και επιχώσεις, αλλά τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής έχουν διατηρηθεί. Ο κ. Χιώτης, επειδή θεωρεί ότι η αποσπασματική μελέτη ενός χειμάρρου μπορεί να είναι παραπλανητική, μελέτησε το υδρογραφικό δίκτυο στο σύνολό του, με βάση τους χάρτες του 19ου αιώνα που δημοσίευσε πρόσφατα ο Μανώλης Κορρές, όταν ακόμη επικρατούσε η φυσική κατάσταση, χωρίς τις ανθρώπινες παρεμβάσεις που ακολούθησαν. «Εκεί διακρίνονται ο Ιλισός και οι παραπόταμοί του, και ανάμεσα σ' αυτούς το ρέμα της Καισαριανής, που συμβάλλει στον Ιλισό κοντά στα παριλίσια ιερά. Η εκδοχή αυτή για τον Ηριδανό ήταν αυτή που επικρατούσε πριν από τον Ντέρπφελντ. Η συμβολή τους πέφτει στην περιοχή του Ταύρου, περί τα δύο χιλιόμετρα δυτικά του λόφου των Μουσών (ή Φιλοπάππου), σε μια περιοχή ανάμεσα σε τέλματα του Ελαιώνα και τα Αλίπεδα του Πειραιά.
»Η θέση του Ηριδανού έχει σημασία για την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας, γιατί αρχαίες πηγές τον συσχετίζουν με το Λύκειο του Αριστοτέλη. Ο Παυσανίας αναφέρει σχετικά ότι "ποτάμια στην Αθήνα   είναι ο Ιλισός και ο Ηριδανός, που χύνεται στον Ιλισό και έχει το ίδιο όνομα με τον κελτικό ποταμό"».
Της ΝΙΝΕΤΤΑΣ ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ        Ελευθεροτυπία, Τρίτη 9 Απριλίου 2013