22/09/13
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Εξήντα χρόνια από την έκδοση του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη
Του Δημήτρη Γκιώνη
«Οταν
άρχισα, τώρα στα γεράματα, να γράφω τον “Καπετάν Μιχάλη”, ο κρυφός
σκοπός μου ήταν τούτος: να σώσω, ντύνοντας με λέξεις, τ’ όραμα του
κόσμου όπως το αντίκρισαν και το δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια. Κι
όταν λέω τ’ όραμα του κόσμου, θέλω να πω τ’ όραμα της Κρήτης. Δεν ξέρω
τι γινόταν, την εποχή εκείνη, στ’ άλλα παιδιά της λεύτερης Ελλάδας, μα
τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και μαρτυρικά
χρόνια του Καπετάν Μιχάλη, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματά μας
και συνάμα άρχιζαν ν’ ακούγονται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της
Ελευτερίας».
Ετσι αρχίζει ο Νίκος Καζαντζάκης τον «Καπετάν Μιχάλη» («Ελευτερία ή Θάνατος»), που γραμμένο το 1949, κυκλοφόρησε το 1953 (πριν από 60 χρόνια) απ’ τις εκδόσεις «Μαυρίδη». Ο Καζαντζάκης ήταν τότε 70 ετών και του απόμεναν τέσσερα χρόνια ζωής (1957), οπότε φέτος έχουμε μία ακόμη επέτειο, αφού συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννησή του (1883).
Υπέρ και κατά
Με την κυκλοφορία του βιβλίου άρχισαν… τα όργανα. Οπου δίπλα στα εγκώμια -πολλά κι από έγκυρες υπογραφές- προέκυψαν βιτριολικά σχόλια από αυτούς που τον αποκαλούσαν υβριστή παντός ιερού και οσίου. Με συνοδικό έγγραφό της η Εκκλησία της Ελλάδος κατηγόρησε τον συγγραφέα ότι: «Διά του μυθιστορήματος “Καπετάν Μιχάλης” διασύρεται η Εκκλησία, διαπομπεύονται οι ιεροί θεσμοί και καθυβρίζεται το τριαδικόν του Θεού».
Από κοντά η εφημερίδα «Εστία» επιτίθεται στον Καζαντζάκη με πρωτοσέλιδο άρθρο της: «Ενα έργο διασύρει την Κρήτην και την θρησκείαν» (22 Ιανουαρίου 1954), με την υπογραφή Κρητικός (που δεν ήταν άλλος από τον Σπύρο Μελά, σφοδρό πολέμιο του συγγραφέα). Με εκφράσεις «κακοηθέστατο βιβλίο, που εμφανίζει τους ηγέτες του κρητικού αγώνος ως ένα είδος αλητών του ΕΛΑΣ, κοινών σφαγέων και τραμπούκων, με αιμοβόρα ένστικτα», καλούσε τους συμπατριώτες του Κρητικούς «να σηκωθούν ως εις άνθρωπος και να θραύσουν όλας τας προθήκας, όπου πωλείται το βιβλίον, που υβρίζει την πατρίδα μας και τους αγωνιστάς της»!
Ανάλογη μεταχείριση είχαν και άλλα βιβλία του Καζαντζάκη: «Ο τελευταίος πειρασμός» και «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», με τον κόσμο να σπεύδει να τα προμηθευτεί, επειδή υπήρχε η προτροπή να αφοριστεί ο συγγραφέας (κάτι που εν τέλει δεν έγινε).
Ο πατέρας
Στην αυτοβιογραφία «Αναφορά στον Γκρέκο», ο Καζαντζάκης κάνει μια αδρή περιγραφή του πατέρα του, που υπήρξε το πρότυπο του μυθιστόρηματός του:
«Ο πατέρας μου σπάνια μιλούσε, δε γελούσε, δε μάλωνε, κάποτε έτριζε τα δόντια του ή έσφιγγε τη γροθιά του, κι αν τύχαινε να κρατάει κανένα πικραμύγδαλο, έστριβε τα δάχτυλά του και το ’κανε σκόνη […] Βαρίσκιωτος, αβάσταχτος. Οταν τύχαινε να ’ναι βίζιτες στο σπίτι, συγγενείς ή γειτόνοι, κι είχαν πιάσει ψιλή κουβέντα και γελούσαν, αν άνοιγε ξαφνικά η πόρτα κι έμπαινε, κόβουνταν η κουβέντα και το γέλιο, κι ένας ίσκιος πλάκωνε το σπίτι […] Ξερόβιχαν οι βίζιτες, κλεφτοκοιταζόντουσαν ανήσυχα, και με τρόπο, ύστερα από λίγη ώρα, σηκώνονταν, πατούσαν στις άκρες των ποδιών τους κι έφευγαν».
Ο για χρόνια εκδότης του Καζαντζάκη Γιάννης Γουδέλης (εκδόσεις «Δίφρος») στο βιβλίο του «Ο Καζαντζάκης ξανασταυρώνεται» («Δίφρος», 1986) καταγράφει μια ακραία συμπεριφορά του πατέρα απέναντι στον γιο:
«Ο Καπετάν Μιχάλης δεν υπήρξε μονάχα γεννήτορας, αλλά και μοίρα του συγγραφέα μας. Και –πρέπει επιτέλους να ειπωθεί– “μοίρα κακή”. Αφού στα χρόνια της αρχόμενης ήβης χτύπησε το μοναχογιό του έτσι που το βάναυσο χτύπημα να στοιχίσει στο Νίκο τον ανδρισμό του και τη δυνατότητα επαφής με το θήλυ. Αυτό το δυστύχημα, αυτό το δράμα, αυτό το σταύρωμα, μ’ ένα λόγο η ανικανότητα του αρσενικού για πλήρη επαφή με τη γυναίκα δίνει το κλειδί για να μπούμε και να ελέγξουμε την υποδομή του τεκτονήματος». Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα…
Ο «Καπετάν Μιχάλης» αναδείχθηκε και στη θεατρική σκηνή – μάλιστα δύο φορές: το 1959 από τον Νίκο Χατζίσκο και το 1966 από τον Μάνο Κατράκη. Στη δεύτερη, ντυμένο με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και στίχους από αυτούσιες φράσεις του μυθιστορήματος – σε δίσκο σε δύο εκτελέσεις: από τον Γιώργο Ρωμανό και τη Φλέρυ Νταντωνάκη.
(Το ανυπόγραφο σχέδιο είναι από την δ” έκδοση του μυθιστορήματος, από το «Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».)
dghionis@otenet.gr
Του Δημήτρη Γκιώνη
«Οταν
άρχισα, τώρα στα γεράματα, να γράφω τον “Καπετάν Μιχάλη”, ο κρυφός
σκοπός μου ήταν τούτος: να σώσω, ντύνοντας με λέξεις, τ’ όραμα του
κόσμου όπως το αντίκρισαν και το δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια. Κι
όταν λέω τ’ όραμα του κόσμου, θέλω να πω τ’ όραμα της Κρήτης. Δεν ξέρω
τι γινόταν, την εποχή εκείνη, στ’ άλλα παιδιά της λεύτερης Ελλάδας, μα
τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και μαρτυρικά
χρόνια του Καπετάν Μιχάλη, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματά μας
και συνάμα άρχιζαν ν’ ακούγονται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της
Ελευτερίας».Ετσι αρχίζει ο Νίκος Καζαντζάκης τον «Καπετάν Μιχάλη» («Ελευτερία ή Θάνατος»), που γραμμένο το 1949, κυκλοφόρησε το 1953 (πριν από 60 χρόνια) απ’ τις εκδόσεις «Μαυρίδη». Ο Καζαντζάκης ήταν τότε 70 ετών και του απόμεναν τέσσερα χρόνια ζωής (1957), οπότε φέτος έχουμε μία ακόμη επέτειο, αφού συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννησή του (1883).
Υπέρ και κατά
Με την κυκλοφορία του βιβλίου άρχισαν… τα όργανα. Οπου δίπλα στα εγκώμια -πολλά κι από έγκυρες υπογραφές- προέκυψαν βιτριολικά σχόλια από αυτούς που τον αποκαλούσαν υβριστή παντός ιερού και οσίου. Με συνοδικό έγγραφό της η Εκκλησία της Ελλάδος κατηγόρησε τον συγγραφέα ότι: «Διά του μυθιστορήματος “Καπετάν Μιχάλης” διασύρεται η Εκκλησία, διαπομπεύονται οι ιεροί θεσμοί και καθυβρίζεται το τριαδικόν του Θεού».
Από κοντά η εφημερίδα «Εστία» επιτίθεται στον Καζαντζάκη με πρωτοσέλιδο άρθρο της: «Ενα έργο διασύρει την Κρήτην και την θρησκείαν» (22 Ιανουαρίου 1954), με την υπογραφή Κρητικός (που δεν ήταν άλλος από τον Σπύρο Μελά, σφοδρό πολέμιο του συγγραφέα). Με εκφράσεις «κακοηθέστατο βιβλίο, που εμφανίζει τους ηγέτες του κρητικού αγώνος ως ένα είδος αλητών του ΕΛΑΣ, κοινών σφαγέων και τραμπούκων, με αιμοβόρα ένστικτα», καλούσε τους συμπατριώτες του Κρητικούς «να σηκωθούν ως εις άνθρωπος και να θραύσουν όλας τας προθήκας, όπου πωλείται το βιβλίον, που υβρίζει την πατρίδα μας και τους αγωνιστάς της»!
Ανάλογη μεταχείριση είχαν και άλλα βιβλία του Καζαντζάκη: «Ο τελευταίος πειρασμός» και «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», με τον κόσμο να σπεύδει να τα προμηθευτεί, επειδή υπήρχε η προτροπή να αφοριστεί ο συγγραφέας (κάτι που εν τέλει δεν έγινε).
Ο πατέρας
Στην αυτοβιογραφία «Αναφορά στον Γκρέκο», ο Καζαντζάκης κάνει μια αδρή περιγραφή του πατέρα του, που υπήρξε το πρότυπο του μυθιστόρηματός του:
«Ο πατέρας μου σπάνια μιλούσε, δε γελούσε, δε μάλωνε, κάποτε έτριζε τα δόντια του ή έσφιγγε τη γροθιά του, κι αν τύχαινε να κρατάει κανένα πικραμύγδαλο, έστριβε τα δάχτυλά του και το ’κανε σκόνη […] Βαρίσκιωτος, αβάσταχτος. Οταν τύχαινε να ’ναι βίζιτες στο σπίτι, συγγενείς ή γειτόνοι, κι είχαν πιάσει ψιλή κουβέντα και γελούσαν, αν άνοιγε ξαφνικά η πόρτα κι έμπαινε, κόβουνταν η κουβέντα και το γέλιο, κι ένας ίσκιος πλάκωνε το σπίτι […] Ξερόβιχαν οι βίζιτες, κλεφτοκοιταζόντουσαν ανήσυχα, και με τρόπο, ύστερα από λίγη ώρα, σηκώνονταν, πατούσαν στις άκρες των ποδιών τους κι έφευγαν».
Ο για χρόνια εκδότης του Καζαντζάκη Γιάννης Γουδέλης (εκδόσεις «Δίφρος») στο βιβλίο του «Ο Καζαντζάκης ξανασταυρώνεται» («Δίφρος», 1986) καταγράφει μια ακραία συμπεριφορά του πατέρα απέναντι στον γιο:
«Ο Καπετάν Μιχάλης δεν υπήρξε μονάχα γεννήτορας, αλλά και μοίρα του συγγραφέα μας. Και –πρέπει επιτέλους να ειπωθεί– “μοίρα κακή”. Αφού στα χρόνια της αρχόμενης ήβης χτύπησε το μοναχογιό του έτσι που το βάναυσο χτύπημα να στοιχίσει στο Νίκο τον ανδρισμό του και τη δυνατότητα επαφής με το θήλυ. Αυτό το δυστύχημα, αυτό το δράμα, αυτό το σταύρωμα, μ’ ένα λόγο η ανικανότητα του αρσενικού για πλήρη επαφή με τη γυναίκα δίνει το κλειδί για να μπούμε και να ελέγξουμε την υποδομή του τεκτονήματος». Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα…
Ο «Καπετάν Μιχάλης» αναδείχθηκε και στη θεατρική σκηνή – μάλιστα δύο φορές: το 1959 από τον Νίκο Χατζίσκο και το 1966 από τον Μάνο Κατράκη. Στη δεύτερη, ντυμένο με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και στίχους από αυτούσιες φράσεις του μυθιστορήματος – σε δίσκο σε δύο εκτελέσεις: από τον Γιώργο Ρωμανό και τη Φλέρυ Νταντωνάκη.
(Το ανυπόγραφο σχέδιο είναι από την δ” έκδοση του μυθιστορήματος, από το «Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».)
dghionis@otenet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου