ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Παρελθόν η αποκλειστικότητα του κράτους

Κυριακή 15 Σεπτέμβρη 2013

Τη δυνατότητα προγραμματικών συμβάσεων μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών για τη διαχείριση ενάλιων αρχαιολογικών χώρων δίνει ο νόμος για την «ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τουρισμό»

Η κυβέρνηση «άνοιξε» τελικά τον πολύ επικίνδυνο «δρόμο» στην κατεύθυνση της εμπορευματοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω του νέου νόμου (4179) του υπουργείου Τουρισμού, «Απλούστευση διαδικασιών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στον τουρισμό, αναδιάρθρωση του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού και λοιπές διατάξεις», που ψηφίστηκε τον περασμένο Ιούλη και με τον οποίο «σπάει» η αποκλειστικότητα της διαχείρισης του κράτους στους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους... καταρχήν. Διότι στην πράξη δημιουργεί εύλογο προηγούμενο για τους αρχαιολογικούς χώρους συνολικά.

Συγκεκριμένα, στο τέλος της παραγράφου 1 του άρθρου 11 του ν. 3409/2005 «Καταδύσεις αναψυχής και άλλες διατάξεις» προστίθενται τα εξής: «Με την ίδια απόφαση (σ.σ. των υπουργών Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Ναυτιλίας) μπορεί να παρέχεται η δυνατότητα κατάρτισης προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης κατ' εφαρμογή της παραγράφου 5 του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 (Α΄ 287), με τις οποίες θα εξειδικεύονται τα έργα, προγράμματα και υπηρεσίες πολιτιστικού χαρακτήρα εντός των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, καθώς και τα ζητήματα οργάνωσης, διαχείρισης, επίβλεψης και εκμετάλλευσης των επιτρεπόμενων στους χώρους αυτούς δραστηριοτήτων, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια»

.

Ας δούμε τι σημαίνουν όλα αυτά. Στο Ν. 2409/2005 οι «καταδύσεις αναψυχής» επιτρέπονται παντού, εκτός από «προσδιορισμένες από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού θαλάσσιες περιοχές εναλίων αρχαιολογικών χώρων», με εξαίρεση την περίπτωση που υπάρξει κοινή υπουργική απόφαση με την οποία «κηρυγμένοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι μπορούν να χαρακτηρίζονται ως υποβρύχια μουσεία, στα οποία επιτρέπεται καθοδηγούμενη κατάδυση, πάντα με συνοδεία δυτών φυλάκων αρχαιοτήτων ή αρχαιολόγων».

Τα παραπάνω, βέβαια, προϋποθέτουν επάρκεια δυτών αρχαιοφυλάκων και αρχαιολόγων, η οποία όμως δεν υπάρχει, αφού, ως γνωστόν, ο αριθμός των αρχαιοφυλάκων υπολείπεται ακόμη και των στεριανών αναγκών. Εστω όμως και σε ένα «θεωρητικό» επίπεδο επιχειρείται ένα είδος «προστασίας». Η αρχική όμως «ιδέα» δεν είναι αυτή. Στο σχέδιο νόμου δινόταν αφενός η δυνατότητα ίδρυσης καταδυτικού πάρκου σε χαρακτηρισμένο ενάλιο αρχαιολογικό χώρο, αφετέρου η ανάθεση της οργάνωσης και της διαχείρισης αυτού του πάρκου «σε Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρώτου ή δεύτερου βαθμού, στην παραθαλάσσια περιοχή του οποίου οργανώνεται, σε νομικά πρόσωπα που εποπτεύονται από το κράτος, σε ναυταθλητικά σωματεία ή συλλόγους που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού και σε Καταδυτικά Κέντρα, μετά από αίτημά τους»!

Τότε οι αρχαιολόγοι ξεσηκώθηκαν αφού ήταν προφανές ότι γινόταν «εισβολή» στον «πυρήνα» του κρατικού χαρακτήρα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και εφαρμογή της καπιταλιστικής λογικής περί «ανάπτυξης».

Με την προσθήκη του νέου νόμου, όμως, το «φάντασμα» του νομοσχεδίου του 2005 «ενσαρκώθηκε»! Πλέον, τα πράγματα αλλάζουν ριζικά, αφού οι υπουργοί όχι μόνο θα μπορούν να εξαιρούν ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους από καταδύσεις αναψυχής χαρακτηρίζοντάς τους «υποβρύχια μουσεία», αλλά δίνεται η δυνατότητα σύναψης «προγραμματικών συμβάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης» κατ' εφαρμογή του νόμου για τον «Καλλικράτη» (σ.σ. αυτός είναι ο 3852/2010), ακόμη και με αντικείμενο «έργα, προγράμματα και υπηρεσίες πολιτιστικού χαρακτήρα εντός των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων, καθώς και τα ζητήματα οργάνωσης, διαχείρισης, επίβλεψης και εκμετάλλευσης των επιτρεπομένων στους χώρους αυτούς δραστηριοτήτων, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια»!

Οι πάντες «διαχειριστές»

Αυτό σημαίνει ότι στη διαχείριση των ενάλιων αρχαιολογικών χώρων θα μπορούν να «χωθούν» από δημοτικές επιχειρήσεις, που λειτουργούν με αγοραία κριτήρια... μέχρι και τράπεζες, σπάζοντας ακριβώς και στην πράξη την αρχή της αποκλειστικής ευθύνης του κράτους στην προστασία και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς! Διότι με το άρθρο 100 του 3852/2010 («Καλλικράτης») δίνεται η δυνατότητα σύναψης προγραμματικών συμβάσεων μεταξύ του Δημοσίου και μιας σειράς φορέων, από επιχειρήσεις Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου όπου συμμετέχουν δήμοι, «κοινωφελή ιδρύματα» κ.λπ... μέχρι τράπεζες και πιστωτικά ιδρύματα: «Για τη μελέτη και εκτέλεση έργων και προγραμμάτων ανάπτυξης μιας περιοχής, καθώς και για την παροχή υπηρεσιών κάθε είδους, οι δήμοι, οι περιφέρειες (...) τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, τα οποία συνιστούν ή στα οποία συμμετέχουν οι προαναφερόμενοι φορείς, καθώς και ΝΠΙΔ στα οποία συμμετέχουν ή συνιστούν η Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδας και η Ενωση Περιφερειών, οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, τα δημοτικά και περιφερειακά ιδρύματα, καθώς και κοινωφελή ιδρύματα και κληροδοτήματα και τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στα οποία περιλαμβάνονται και τα τεχνολογικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, μπορούν να συνάπτουν προγραμματικές συμβάσεις με το Δημόσιο (...) Στις προγραμματικές συμβάσεις επιτρέπεται και η συμμετοχή επιχειρήσεων των ΟΤΑ (...) Με απόφαση των Υπουργών Οικονομικών, Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας και Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης μπορεί να επιτρέπεται και η συμμετοχή τραπεζών και πιστωτικών ιδρυμάτων»!

Θυμίζουμε ότι οι παραπάνω συμβάσεις μπορεί να είναι και «πολιτιστικού χαρακτήρα». Ετσι, στην παρ. 5 του άρθρου 100 του «Καλλικράτη» - το οποίο όπως είδαμε ενσωματώνεται στο νόμο του υπουργείου Τουρισμού - σημειώνεται ότι: «Εφόσον τα προβλεπόμενα στην προγραμματική σύμβαση έργα, προγράμματα και υπηρεσίες είναι πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως η ανάδειξη, προστασία και συντήρηση μνημείων, οι παρεμβάσεις σε διατηρητέα ή παραδοσιακά κτίρια και οικισμούς, η διάσωση και διάδοση στοιχείων του πολιτισμού, η ανέγερση και λειτουργία χώρων πολιτισμικών λειτουργιών, η υποστήριξη δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που αφορούν την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες, συμμετέχει, ως συμβαλλόμενος, το Υπουργείο Πολιτισμού. Η προγραμματική σύμβαση καλείται "προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης"». Προβλέπεται μάλιστα και χαράτσι: «Το τέλος ανταποδοτικού χαρακτήρα που μπορεί να επιβληθεί, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, για τη χρηματοδότηση έργων, εργασιών, προγραμμάτων και υπηρεσιών της προγραμματικής σύμβασης, καλείται "Πολιτιστικό Τέλος"».

Λέσβος, αρχαία λιμάνια

Eurokinissi

Να θυμίσουμε ότι ο ενάλιος αρχαιολογικός πλούτος της Ελλάδας είναι τεράστιος σε μέγεθος και ποιότητα, ενώ διευρύνεται συνεχώς με νέα ευρήματα. Υπάρχουν ήδη πάνω από πενήντα κηρυγμένοι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι, πάνω από χίλια βεβαιωμένα στίγματα ναυαγίων και εκατοντάδες υπό διερεύνηση. Ωστόσο, το αστικό κράτος «φρόντισε» διαχρονικά ώστε και η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού να είναι αναντίστοιχη των απαιτήσεων αυτού του πλούτου. Είναι χαρακτηριστικό ότι για χρόνια είχαν σταματήσει ακόμη και οι καταδύσεις αφού οι δύτες ήταν ανασφάλιστοι! Το επιστημονικό - καταδυτικό προσωπικό εξακολουθεί να είναι τραγικά λιγοστό σε αριθμό, γεγονός που αντικειμενικά δεν μπορεί να καλυφθεί από τη γνωστή αυτοθυσία των εργαζομένων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ετσι, η Εφορεία Εναλίων αναγκάζεται να διενεργεί έρευνες με ιδιώτες και ξένα ινστιτούτα.

Ολοκληρωτική επίθεση στον πολιτισμό

Ολα αυτά συμβαίνουν στο «φόντο» της συνολικότερης υποχρηματοδότησης του πολιτισμού από το κράτος, η οποία έχει φτάσει σε άκρως επικίνδυνα σημεία ακόμη και για την ίδια τη δυνατότητα συνέχισης λειτουργίας των Εφορειών Αρχαιοτήτων. Φυσικά, αυτή η κατάσταση επιδρά αρνητικά και στην προστασία των ενάλιων αρχαιοτήτων. Εγραφε χαρακτηριστικά, ανάμεσα σε άλλα, ο υπό παραίτηση πρόεδρος του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, Παναγιώτης Τζίννης, στην επιστολή παραίτησής του τον περασμένο Μάη: «(...) μάλλον δε βρέθηκε κανένας στη θέση που βρίσκονται τώρα οι περισσότεροι προϊστάμενοι των 100 περίπου Υπηρεσιών (...)». Δηλαδή, να πρέπει να στείλουν: «Επείγον έγγραφο σε εκτός Αθηνών υπηρεσία και να μην έχουν 11 ευρώ για COURIER (...) υπαλλήλους εκτός έδρας για υπηρεσία και να μην έχουν 500 ευρώ για έξοδα εισιτηρίων, διαμονής, φαγητού κ.τ.λ. Να πρέπει να λάβεις ηλεκτρονικά αλληλογραφία ή αιτήσεις συμμετοχής σε διαγωνισμό και να έχει τελειώσει το μελάνι στο φαξ. Να πρέπει το υπηρεσιακό αυτοκίνητο να φύγει άμεσα για εντεταλμένη υπηρεσία και να μην υπάρχουν λεφτά για βενζίνη ή για συντήρηση ή για επισκευή (αυτή τη στιγμή όλα τα υπηρεσιακά αυτοκίνητα είναι παροπλισμένα). Να πρέπει σε ένα μήνα από τώρα στους αρχαιολογικούς χώρους να γίνει καθαρισμός ξερών χόρτων (αποψίλωση) ενόψει πυρκαγιών κ.τ.λ. και να μην έχουν διαθέσιμα μετρητά για μεροκάματα των εργαζομένων. Να πρέπει οι δύτες της Εφορείας Εναλίων να περάσουν πριν τις καταδύσεις τσεκάπ από θάλαμο αποσυμπίεσης και να μην υπάρχουν 70 ευρώ ανά άτομο, για να πληρωθεί το νοσοκομείο (σ.σ. η υπογράμμιση δική μας)».

Καταποντισμένος προϊστορικός οικισμός στο Παυλοπέτρι, στην περιοχή Πούντα - Βιγκλάφια, Βοιών Λακωνίας

Βέβαια, ακόμη υπάρχει η πιθανότητα να μην υπάρχει καν Εφορεία Εναλίων. Οπως κατήγγειλαν τότε οι αρχαιολόγοι, στο σχέδιο οργανογράμματος του υπουργείου Πολιτισμού που επεξεργάστηκε η κυβέρνηση τον περασμένο Φλεβάρη απουσιάζουν εντελώς όλες οι Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες, ανάμεσά τους και η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, μαζί με μεγάλα μουσεία, την Εφορεία Αρχαιοπωλείων & Ιδιωτικών Συλλογών, τις Εφορείες Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, Αρχαιολογικά Ινστιτούτα...

Η δυσμενής αυτή εξέλιξη έρχεται στο φόντο της επίθεσης που έχει δεχθεί συνολικά το πλαίσιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς τα τελευταία χρόνια. Μέσα από σειρά νομοθετημάτων έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας προς όφελος των μεγαλοεργολάβων και γενικότερα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η ολοκληρωτική μετατροπή της τοπικής διοίκησης σε σημαντικό «βραχίονα» του αστικού κράτους και σε «επιχειρηματία» σε βάρος των λαϊκών δικαιωμάτων και κατακτήσεων, η όλο και ενεργότερη παρέμβαση των «Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων» στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, ακόμη και στις προσλήψεις στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, η εξουθενωτική υποχρηματοδότηση που «σέρνει», με μαθηματική ακρίβεια, ό,τι έχει απομείνει από τις δημόσιες δομές προστασίας των αρχαιοτήτων στους ιδιώτες - «χορηγούς», συνιστούν ένα «εκρηκτικό κοκτέιλ», τις συνέπειες του οποίου θα δούμε αργά ή γρήγορα να ξεδιπλώνονται στον πολιτισμό αυτής της χώρας.

Ευρήματα στην περιοχή του κόλπου στο Ηράκλειο Κρήτης

Σκιάθος - ναυάγιο υστερορωμαϊκών χρόνων

Αντικύθηρα, 2012: Ερευνα του αμερικανικού ινστιτούτου Woods Hole Oceanographic Institution και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ