ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Πριν από ένα χρόνο, στα ενενήντα τρία του, ο Στυλιανός Αλεξίου εξέδωσε ένα πρωτοποριακό έργο συμπυκνωμένης σοφίας από τις εκδόσεις «Στιγμή», με τίτλο: «Ελληνική Λογοτεχνία. Από τον Ομηρο στον 20ό αιώνα», αποτυπώνοντας διαχρονικά με καταπληκτική ενάργεια και βάθος γνώσης την πολυκύμαντη ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας 2.700 χρόνων. Τώρα εξέδωσε από τον ίδιο εκδοτικό οίκο εξαιρετικού επιπέδου μεταφρασμένα ανθολογημένα αποσπάσματα της Οδύσσειας του Ομήρου.
Είναι μια μετάφραση-προσφορά στη νέα γενιά για να προσεγγίσει τον Ομηρο σε έναν υποδειγματικό μεταφραστικό λόγο από πλευράς ποιητικής και γλωσσικής ποιότητας. Σήμερα, στα ενενήντα τέσσερα χρόνια του, ο Στυλιανός Αλεξίου, με μοναδική πνευματική διαύγεια και αγωνία για την πορεία της ελληνικής κοινωνίας, μιλάει στην «Εφημερίδα των Συντακτών» για τη νέα του δημιουργία.
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Γεωργουδή
• Κύριε Αλεξίου, μεταφράσατε ανθολογημένα αποσπάσματα της Οδύσσειας του Ομήρου με περιεκτικό λόγο, που έχει μουσικότητα, ποιητικό ρυθμό, χρησιμοποιώντας έναν ιδιαίτερο δεκαπεντασύλλαβο. Πώς αποτιμάτε τις προηγούμενες μεταφράσεις και ποια είναι η δική σας συμβολή;
Οι προηγούμενες μεταφράσεις (Πολυλά, Εφταλιώτη, Σίδερη, Καζαντζάκη-Κακριδή) κρίνονται στον πρόλογο της έκδοσής μου (Ομήρου Οδύσσεια, Εισαγωγή, Ανθολόγηση, Μετάφραση, «Στιγμή» 2013) ως μη ικανοποιητικές, λόγω του στιχουργικού μέτρου και της γλώσσας τους. Επέλεξα έναν στίχο με μεγαλύτερη ποικιλία και μια γλώσσα (τη σημερινή Κοινή Νεοελληνική) απαλλαγμένη από τις αδεξιότητες και από τις «ποιητικές λέξεις» της παλαιάς «Δημοτικής».
• Ποια είναι η διαφορά δομής μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας;
Η διαφορά μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας επισημάνθηκε από τον Αριστοτέλη: Η δομή της Ιλιάδας είναι απλή, της Οδύσσειας είναι πεπλεγμένη, δηλαδή «πολύπλοκη». Η Οδύσσεια υπερέχει της Ιλιάδας, διότι έχει μεγαλύτερη ποικιλία χαρακτήρων και γεγονότων. Περιλαμβάνει περισσότερο από την Ιλιάδα τη γυναίκα (Πηνελόπη, Ευρύκλεια, Ναυσικά) και το φανταστικό στοιχείο των περιπετειών. Στην Ιλιάδα κυριαρχούν οι μάχες.
• Η άποψη πως δεν υπήρξε ο ποιητής Ομηρος, αλλά τα ομηρικά έπη ήταν παλαιότερα δημοτικά τραγούδια, των οποίων ο Ομηρος έκανε την τελική σύνδεση, έχει επιστημονική υπόσταση;
Η ύπαρξη ενός προσωπικού ποιητή Ομήρου είναι εντελώς βεβαία. Φυσικά ο Ομηρος, στη Χίο ή στη Σμύρνη, γύρω στα 700 π.Χ., βασίστηκε στην προ αυτού μυκηναϊκή παράδοση μυθολογίας, θρύλων και προφορικής ποίησης.
• Υπάρχει σύνδεση πλευρών του δημοτικού τραγουδιού με τα ομηρικά έπη που παραπέμπουν σε έναν κοινό τρόπο ζωής;
Η χαρακτηριστικότερη σχέση του ομηρικού έπους με το νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι είναι «η αναγνώριση του ξενιτεμένου», με σημάδια που αυτός αναφέρει για να αποδείξει την ταυτότητά του. Η λέξη που χρησιμοποιείται είναι η ίδια! Ο Ομηρος λέει σήματα, ο Νεοέλληνας λαϊκός ποιητής (που δεν ξέρει τον Ομηρο) λέει σημάδια!
• Στην Ιλιάδα ο Ομηρος αναφέρει τη σημασία της σύναξης των πολεμιστών πριν από τη μάχη για να ακούσουν και να αποφανθούν πάνω στις απόψεις των αρχηγών τους. Στην Οδύσσεια, στο κεφάλαιο για τους Κύκλωπες, τονίζει εμφατικά πως αυτοί δεν έχουν «Βουλή και αγορά». Υπονοώντας προφανώς πως οι ελληνικές πόλεις διαθέτουν αυτά τα ποιοτικά μεγέθη της Δημοκρατίας. Ηδη ο Καστοριάδης στο έργο του «Η ελληνική ιδιαιτερότητα από τον Ομηρο στον Ηράκλειτο», εκδόσεις «Κριτική», επιμένει στην ομηρική ρήση για τις ιωνικές πόλεις με «τας βουληφόρους αγοράς» των. Επικεντρώνεται μάλιστα η ανάλυσή του και στη σημασία της επιγραφής που βρέθηκε στην πόλη Δρήρο της Ανατολικής Κρήτης με το εγχάραγμα «τω δήμω έδοξεν». Νομίζετε πως εδώ εμφανίζεται το στοιχείο μιας ανώτερης πολιτισμικής και πολιτικής συγκρότησης από εκείνο της Ιλιάδας;
Πολύ σωστά παρατηρείτε ότι ο Ομηρος γνωρίζει τον Δήμο, την Αγορά (δηλαδή τη συγκέντρωση των πολιτών) και τη Βουλή των Γερόντων. Αν και το πολίτευμα ήταν βασιλικό, η γνώμη των πολιτών δεν αγνοείται. Είναι σπέρματα δημοκρατίας που εξελίχθηκαν αργότερα σε νεότερες κοινωνικές και πολιτικές μορφές. Οι Κύκλωπες, στην Οδύσσεια, ως πρωτόγονοι, αγνοούν ρητώς τη Βουλή και την Αγορά.
Στην Ιλιάδα, στην αφήγηση μιας εκστρατείας πολεμικής, είναι φυσικό να εμφανίζονται αυξημένες οι εξουσίες του βασιλέα-στρατηγού, χωρίς να λείπει όμως ούτε και εκεί η έννοια του Δήμου και της αντίθεσης βασιλιά – Δήμου.
• Στην Οδύσσεια ο Ομηρος παραθέτει αναλυτική αναφορά πόλεων και τοπωνυμίων στην Κρήτη που ισχύουν μέχρι σήμερα.
Ο Ομηρος είναι καλός γνώστης της Κρήτης: μνημονεύει τους πράγματι «δύσκολους λιμένες της Αμνισού», εκτεθειμένους στον βόρειο άνεμο, αναφέρει την Κνωσό, τη Γόρτυνα, τη Λύκτο, τους Κύδωνες (των Χανιών) και τα «χιονισμένα βουνά της Κρήτης».
Με ακρίβεια αναφέρεται επίσης «το λείο και απότομο ακρωτήριο δυτικά της Φαιστού» (= των Ματάλων). Πιθανώς είχε επισκεφθεί την Κρήτη.
• Είχατε στενή φιλία με κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες, όπως τον Σεφέρη, τον Ελύτη κ.λπ. Πώς ζήσατε αυτούς τους μεγάλους πνευματικούς δημιουργούς;
Οι αναμνήσεις από τον Σεφέρη και τον Ελύτη στα ταξίδια τους στην Κρήτη είναι για μένα ανεξάλειπτες. Γευμάτισα κάποτε στο σπίτι του Σεφέρη στην Αθήνα μαζί με τον Γ. Π. Σαββίδη. Ο Σεφέρης ήταν συνεχώς μαζί μου στο Εφορείο του Μουσείου Ηρακλείου όταν ήμουν διευθυντής. Είχε δώσει με τη Μαρώ Σεφέρη μια διάλεξη στο Ηράκλειο στα 1966 και ξαναήλθε μέσα στα χρόνια της δικτατορίας για παραθερισμό στον Αγιο Νικόλαο, όπου και τον επισκέφθηκα. Λίγο αργότερα έκαμε τη γνωστή ραδιοφωνική δήλωσή του εναντίον της δικτατορίας, προβλέποντας με προφητική διαίσθηση την κακή κατάληξή της (με τη διχοτόμηση της Κύπρου).
http://www.efsyn.gr
Πριν από ένα χρόνο, στα ενενήντα τρία του, ο Στυλιανός Αλεξίου εξέδωσε ένα πρωτοποριακό έργο συμπυκνωμένης σοφίας από τις εκδόσεις «Στιγμή», με τίτλο: «Ελληνική Λογοτεχνία. Από τον Ομηρο στον 20ό αιώνα», αποτυπώνοντας διαχρονικά με καταπληκτική ενάργεια και βάθος γνώσης την πολυκύμαντη ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας 2.700 χρόνων. Τώρα εξέδωσε από τον ίδιο εκδοτικό οίκο εξαιρετικού επιπέδου μεταφρασμένα ανθολογημένα αποσπάσματα της Οδύσσειας του Ομήρου.
Είναι μια μετάφραση-προσφορά στη νέα γενιά για να προσεγγίσει τον Ομηρο σε έναν υποδειγματικό μεταφραστικό λόγο από πλευράς ποιητικής και γλωσσικής ποιότητας. Σήμερα, στα ενενήντα τέσσερα χρόνια του, ο Στυλιανός Αλεξίου, με μοναδική πνευματική διαύγεια και αγωνία για την πορεία της ελληνικής κοινωνίας, μιλάει στην «Εφημερίδα των Συντακτών» για τη νέα του δημιουργία.
Συνέντευξη στον Παναγιώτη Γεωργουδή
• Κύριε Αλεξίου, μεταφράσατε ανθολογημένα αποσπάσματα της Οδύσσειας του Ομήρου με περιεκτικό λόγο, που έχει μουσικότητα, ποιητικό ρυθμό, χρησιμοποιώντας έναν ιδιαίτερο δεκαπεντασύλλαβο. Πώς αποτιμάτε τις προηγούμενες μεταφράσεις και ποια είναι η δική σας συμβολή;
Οι προηγούμενες μεταφράσεις (Πολυλά, Εφταλιώτη, Σίδερη, Καζαντζάκη-Κακριδή) κρίνονται στον πρόλογο της έκδοσής μου (Ομήρου Οδύσσεια, Εισαγωγή, Ανθολόγηση, Μετάφραση, «Στιγμή» 2013) ως μη ικανοποιητικές, λόγω του στιχουργικού μέτρου και της γλώσσας τους. Επέλεξα έναν στίχο με μεγαλύτερη ποικιλία και μια γλώσσα (τη σημερινή Κοινή Νεοελληνική) απαλλαγμένη από τις αδεξιότητες και από τις «ποιητικές λέξεις» της παλαιάς «Δημοτικής».
• Ποια είναι η διαφορά δομής μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας;
Η διαφορά μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας επισημάνθηκε από τον Αριστοτέλη: Η δομή της Ιλιάδας είναι απλή, της Οδύσσειας είναι πεπλεγμένη, δηλαδή «πολύπλοκη». Η Οδύσσεια υπερέχει της Ιλιάδας, διότι έχει μεγαλύτερη ποικιλία χαρακτήρων και γεγονότων. Περιλαμβάνει περισσότερο από την Ιλιάδα τη γυναίκα (Πηνελόπη, Ευρύκλεια, Ναυσικά) και το φανταστικό στοιχείο των περιπετειών. Στην Ιλιάδα κυριαρχούν οι μάχες.
• Η άποψη πως δεν υπήρξε ο ποιητής Ομηρος, αλλά τα ομηρικά έπη ήταν παλαιότερα δημοτικά τραγούδια, των οποίων ο Ομηρος έκανε την τελική σύνδεση, έχει επιστημονική υπόσταση;
Η ύπαρξη ενός προσωπικού ποιητή Ομήρου είναι εντελώς βεβαία. Φυσικά ο Ομηρος, στη Χίο ή στη Σμύρνη, γύρω στα 700 π.Χ., βασίστηκε στην προ αυτού μυκηναϊκή παράδοση μυθολογίας, θρύλων και προφορικής ποίησης.
• Υπάρχει σύνδεση πλευρών του δημοτικού τραγουδιού με τα ομηρικά έπη που παραπέμπουν σε έναν κοινό τρόπο ζωής;
Η χαρακτηριστικότερη σχέση του ομηρικού έπους με το νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι είναι «η αναγνώριση του ξενιτεμένου», με σημάδια που αυτός αναφέρει για να αποδείξει την ταυτότητά του. Η λέξη που χρησιμοποιείται είναι η ίδια! Ο Ομηρος λέει σήματα, ο Νεοέλληνας λαϊκός ποιητής (που δεν ξέρει τον Ομηρο) λέει σημάδια!
• Στην Ιλιάδα ο Ομηρος αναφέρει τη σημασία της σύναξης των πολεμιστών πριν από τη μάχη για να ακούσουν και να αποφανθούν πάνω στις απόψεις των αρχηγών τους. Στην Οδύσσεια, στο κεφάλαιο για τους Κύκλωπες, τονίζει εμφατικά πως αυτοί δεν έχουν «Βουλή και αγορά». Υπονοώντας προφανώς πως οι ελληνικές πόλεις διαθέτουν αυτά τα ποιοτικά μεγέθη της Δημοκρατίας. Ηδη ο Καστοριάδης στο έργο του «Η ελληνική ιδιαιτερότητα από τον Ομηρο στον Ηράκλειτο», εκδόσεις «Κριτική», επιμένει στην ομηρική ρήση για τις ιωνικές πόλεις με «τας βουληφόρους αγοράς» των. Επικεντρώνεται μάλιστα η ανάλυσή του και στη σημασία της επιγραφής που βρέθηκε στην πόλη Δρήρο της Ανατολικής Κρήτης με το εγχάραγμα «τω δήμω έδοξεν». Νομίζετε πως εδώ εμφανίζεται το στοιχείο μιας ανώτερης πολιτισμικής και πολιτικής συγκρότησης από εκείνο της Ιλιάδας;
Πολύ σωστά παρατηρείτε ότι ο Ομηρος γνωρίζει τον Δήμο, την Αγορά (δηλαδή τη συγκέντρωση των πολιτών) και τη Βουλή των Γερόντων. Αν και το πολίτευμα ήταν βασιλικό, η γνώμη των πολιτών δεν αγνοείται. Είναι σπέρματα δημοκρατίας που εξελίχθηκαν αργότερα σε νεότερες κοινωνικές και πολιτικές μορφές. Οι Κύκλωπες, στην Οδύσσεια, ως πρωτόγονοι, αγνοούν ρητώς τη Βουλή και την Αγορά.
Στην Ιλιάδα, στην αφήγηση μιας εκστρατείας πολεμικής, είναι φυσικό να εμφανίζονται αυξημένες οι εξουσίες του βασιλέα-στρατηγού, χωρίς να λείπει όμως ούτε και εκεί η έννοια του Δήμου και της αντίθεσης βασιλιά – Δήμου.
• Στην Οδύσσεια ο Ομηρος παραθέτει αναλυτική αναφορά πόλεων και τοπωνυμίων στην Κρήτη που ισχύουν μέχρι σήμερα.
Ο Ομηρος είναι καλός γνώστης της Κρήτης: μνημονεύει τους πράγματι «δύσκολους λιμένες της Αμνισού», εκτεθειμένους στον βόρειο άνεμο, αναφέρει την Κνωσό, τη Γόρτυνα, τη Λύκτο, τους Κύδωνες (των Χανιών) και τα «χιονισμένα βουνά της Κρήτης».
Με ακρίβεια αναφέρεται επίσης «το λείο και απότομο ακρωτήριο δυτικά της Φαιστού» (= των Ματάλων). Πιθανώς είχε επισκεφθεί την Κρήτη.
• Είχατε στενή φιλία με κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες, όπως τον Σεφέρη, τον Ελύτη κ.λπ. Πώς ζήσατε αυτούς τους μεγάλους πνευματικούς δημιουργούς;
Οι αναμνήσεις από τον Σεφέρη και τον Ελύτη στα ταξίδια τους στην Κρήτη είναι για μένα ανεξάλειπτες. Γευμάτισα κάποτε στο σπίτι του Σεφέρη στην Αθήνα μαζί με τον Γ. Π. Σαββίδη. Ο Σεφέρης ήταν συνεχώς μαζί μου στο Εφορείο του Μουσείου Ηρακλείου όταν ήμουν διευθυντής. Είχε δώσει με τη Μαρώ Σεφέρη μια διάλεξη στο Ηράκλειο στα 1966 και ξαναήλθε μέσα στα χρόνια της δικτατορίας για παραθερισμό στον Αγιο Νικόλαο, όπου και τον επισκέφθηκα. Λίγο αργότερα έκαμε τη γνωστή ραδιοφωνική δήλωσή του εναντίον της δικτατορίας, προβλέποντας με προφητική διαίσθηση την κακή κατάληξή της (με τη διχοτόμηση της Κύπρου).
http://www.efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου