Οι αρχαίοι Ελληνες και ο Αδης

31/01/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Η έκθεση «Επέκεινα» στο Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης της Νέας Υόρκης (Δεκέμβριος 2014)

Εβδομήντα εννέα έργα από δικά μας μουσεία θα ενωθούν με δάνεια από μεγάλα ιδρύματα του εξωτερικού για να παρουσιαστούν αναλυτικά οι αντιλήψεις και οι τελετουργίες των προγόνων μας γύρω από τον θάνατο. Δεν θα λείπουν ο ιδιαίτερος κόσμος του Πλάτωνα, αλλά και οι μυστηριακές λατρείες.

     

Τι γίνεται πέρα από τούτη τη ζωή; Η μετάβαση στον άλλο κόσμο είναι το τέλος ή μια νέα αρχή; Ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο στο πέρασμα των αιώνων. Κι αν σήμερα αμφισβητούμε τη μετά θάνατο ζωή, οι αρχαίοι θεωρούσαν βέβαιο ότι κατέβαιναν στον Κάτω Κόσμο, στο βασίλειο του Αδη. Ο θεός του δεν το εγκατέλειπε ποτέ. Πλην μιας φοράς που ανέβηκε στον Πάνω Κόσμο για να αρπάξει την όμορφη Περσεφόνη, την κόρη της θεάς Δήμητρας, θαμπωμένος από την ομορφιά της.

Τις αντιλήψεις των αρχαίων για τον θάνατο και τον Αδη, όπως διασώθηκαν με παραστάσεις στην αρχαία τέχνη, εκφράστηκαν στα ομηρικά έπη αλλά και στην Πολιτεία του Πλάτωνα, πραγματεύεται η έκθεση «Επέκεινα». Θα διοργανωθεί τον Δεκέμβριο του 2014 στο Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης στη Νέα Υόρκη όπου θα παραμείνει έως τον Μάρτιο του 2015 και στη συνέχεια θα εκτεθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (14/4/2015 – 21/6/2016). Αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας, που ξεκίνησε με τον «Ερωτα» (2009 – 2010) και θα ολοκληρωθεί με την έκθεση «Ιαση».


Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο συμφώνησε ομόφωνα να μετακινηθούν 79 αρχαιότητες από τις 80 που ζητήθηκαν. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που δανείζει 36 έργα, επισήμανε ότι τρία από αυτά είναι εξαιρετικά ευπαθή. Ετσι δεν θα ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη το πήλινο ομοίωμα νεκροφόρου άρματος από τη Βάρη (700 – 650 π.Χ.). Θα το δουν μόνο οι επισκέπτες στην έκθεση της Αθήνας.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες με πρώτη τη «Στιγμή του θανάτου». Περιλαμβάνει αντικείμενα με παραστάσεις, όπως όταν ο Αχιλλέας σκοτώνει την Πενθεσίλεια και ταυτόχρονα την ερωτεύεται, τη θυσία της Πολυξένης και της Ιφιγένειας, τον φόνο της Κασσάνδρας από την Κλυταιμνήστρα.

Η δεύτερη ενότητα «Το τελετουργικό της κηδείας» παρουσιάζει αναλυτικά το ταφικό τελετουργικό. Θα εκτεθούν αγγεία, ειδώλια και κτερίσματα που αφορούν την προετοιμασία του νεκρού, τον θρήνο, τη μεταφορά του στον τάφο και τον ενταφιασμό. Ειδικά επιλεγμένα αντικείμενα, όπως χρυσές μάσκες, χαρώνειοι οβολοί, στεφάνια και επιτύμβια σήματα, δείχνουν τις αντιλήψεις των αρχαίων για το ταξίδι του ανθρώπου στην άλλη ζωή. Ξεχωριστά παρουσιάζονται οι «ειδικοί» νεκροί: οι πεσόντες στον πόλεμο, οι άωροι (άνθρωποι που πέθαναν πολύ νέοι) και οι βιαιοθάνατοι (που βρήκαν βίαιο θάνατο). Για αυτούς υπήρχε διαφορετικό τελετουργικό και ιδιαίτερα κτερίσματα.

Τα ομηρικά έπη μαζί με άλλα ποιήματα της αρχαιότητας δίνουν πολλές πληροφορίες για τον Κάτω Κόσμο. Αντικείμενα με τέτοιες παραστάσεις παρουσιάζονται στην τρίτη ενότητα «Ο ομηρικός Αδης»: οι θεοί του Κάτω Κόσμου, οι κάτοικοί του, η απαγωγή της Περσεφόνης και ο γάμος της με τον Αδη, ήρωες που κατέβηκαν ζωντανοί στον Αδη όπως ο Ηρακλής, ο Οδυσσέας, ο Θησέας.

Στην επόμενη ενότητα «Ο βακχικός – ορφικός Αδης» παρουσιάζονται ο θεός Διόνυσος και η λατρεία του, η Περσεφόνη, ο Ορφέας, καθώς και επιλεγμένα χρυσά ελάσματα των μυστών. Πρόκειται για μια τελείως διαφορετική προσέγγιση και αντίληψη του Κάτω Κόσμου, που χρωστάει πολλά στις λεγόμενες μυστηριακές λατρείες που άνθησαν από τον 6ο αιώνα π.Χ. και εξής στον ελλαδικό χώρο. Λατρείες όπως του Διονύσου-Βάκχου, της Περσεφόνης και της Δήμητρας, αλλά και τα λεγόμενα «ορφικά» δόγματα προσέφεραν στους πιστούς τους, δηλαδή στους μύστες, έναν «παράδεισο» προορισμένο μόνο γι” αυτούς.

Στην τελευταία ενότητα «Ο πλατωνικός Αδης» παρουσιάζεται η άποψη του Πλάτωνα για τη ζωή μετά τον θάνατο, που καταγράφεται καλύτερα στην Πολιτεία. Μια όψη του πλατωνικού Αδη φαίνεται ότι εμφανίζεται σε ένα ώριμο κλασικό ανάγλυφο, γνωστό με την ονομασία «Θρόνος της Βοστόνης». Παρουσιάζει σκηνή ψυχοστασίας με την παρουσία της Περσεφόνης και της Αφροδίτης, δύο θεοτήτων που εκπροσωπούν τον θάνατο και τη ζωή.

Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης και το υπουργείο Πολιτισμού-Αθλητισμού. Εκτός από τα ελληνικά εκθέματα που προέρχονται από το Εθνικό Αρχαιολογικό, το Επιγραφικό, το Αρχαιολογικό Θεσσαλονίκης, τα Μουσεία Κανελλόπουλου, Κεραμεικού, Πειραιά, κ.ά. έχει εξασφαλιστεί ο δανεισμός αντικειμένων από το «Antikenmuseum» της Βασιλείας, την «Biblioteque Nationale» του Παρισιού, το Βρετανικό Μουσείο, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης και το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Β. Τζεβελέκου