Επτά, Κυριακή 1 Σεπτεμβρίου 2013
Ποιος θυμάται σήμερα τον Χρήστο Ευελπίδη (1904-1980); Δεν μπορώ να απαντήσω, γιατί έχω μάθει ότι η ελληνική κοινωνία έχει αρκετά σιωπηλά αποθέματα.
Την Κωνσταντινούπολη των αρχών του 20ού αιώνα πραγματεύεται το βιβλίο του Χρήστου Ευελπίδη «Πολίτικα», που πρωτοεκδόθηκε το 1945. Η έκδοση του 2003Πάντως, δεν είναι ένα από τα πρόσωπα της λογοτεχνίας μας, στα οποία το επίσημο κράτος θα κάνει αφιερώματα μνήμης. Δεν ήταν ακριβώς εργάτης του πνεύματος, γιατί δεν υπήρξε ποτέ ένας επαγγελματίας των φιλολογικών σαλονιών.
Καθώς ζούσε από τη δουλειά του, δεν χρειαζόταν να προβαίνει σε πρόσκαιρες συμμαχίες για να κερδίσει θεσμικές θέσεις, οι οποίες θα του έδιναν βοήθεια σε αναζήτηση ενός μισθού. Ετσι κι αλλιώς σταδιοδρόμησε ως υπάλληλος καριέρας και έφτασε σε ανώτερες θέσεις ως πραγματογνώμων επί τεχνικών θεμάτων.
Είχε την ευτυχία σε καιρούς δύσκολους, μέσα στον πόλεμο, να συνδέσει το όνομά του με τον Νίκο Σκαλκώτα. Κοντά στα σαράντα του, το 1943, εξέδωσε το παραμυθόδραμα σε πέντε εικόνες και το πρώτο του βιβλίο -«Με του μαγιού τα μάγια»-, το οποίο μελοποίησε ο εκ Χαλκίδας ορμώμενος πρωτοποριακός συνθέτης για υψίφωνο και ορχήστρα (1944-1949).
Εμείς σήμερα δεν θα επικεντρωθούμε στη σχέση Σκαλκώτα-Ευελπίδη (θα το αφήσουμε για άλλη φορά). Θα σταθούμε στη συλλογή διηγημάτων «Πολίτικα. Ιστορίες αστών», που πρωτοεκδόθηκαν το 1945 (στο τυπογραφείο Πέτρου Σεργιάδη σε χίλια αντίτυπα και εκδότη τον Αργύρη Παπαζήση) και επανεκδόθηκαν, το 2003, από τις εκδόσεις Τροχαλία στη σειρά «Ελλήνων Βίοι και Τόποι».
Η δεύτερη έκδοση, η οποία συνοδεύεται από ασπρόμαυρες φωτογραφίες εποχής (το εξώφυλλο και οι λεζάντες έχουν την υπογραφή του Ακύλα Μήλλα), περιλαμβάνει δώδεκα διηγήματα γύρω από τη ζωή της Πόλης στις αρχές του 20ού αιώνα. Συνοδεύεται από γλωσσάρι, ενώ -παραδόξως- δεν τυπώνεται ούτε λέξη (!) για τον Χρήστο Ευελπίδη.
Ιδιαίτερο βάρος πέφτει στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, κατά την οποία οι Κωνσταντινουπολίτες πέφτουν θύματα των νέων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, υπό την προστασία των λεγόμενων μεγάλων δυνάμεων, που οδήγησαν το ελληνικό στοιχείο στον ξεριζωμό από τα γενέθλια εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Θυμηθήκαμε τον Χρήστο Ευελπίδη, καθώς σε πέντε μέρες είναι η θλιβερή επέτειος από τα Σεπτεμβριανά του 1955 (6-7 Σεπτεμβρίου), με τα οποία ξεκληρίστηκε το ελληνικό στοιχείο της Κωνσταντινούπολης, μετά τις βιαιότητες των Γκρίζων Λύκων. Ο Χρήστος Ευελπίδης γεννήθηκε στο Πέραν και φοίτησε μαζί με τον αδελφό του Χρυσό -μετέπειτα καθηγητή Γεωπονικής- στο Ελληνογαλλικό Λύκειο Χατζηχρήστου. Στην Αθήνα μετακόμισαν το 1918, όπου σπούδασε μηχανικός στο Μετσόβιο.
Το σημαντικότερο μυθιστόρημά του θεωρείται η «Φούγκα», έργο του 1952, και σημαντική είναι η μετάφραση του βιβλίου «Ναοί ελληνικοί, κατοικίες θεών», το οποίο έγραψε ο αρχαιολάτρης Μαρσεγέζος ποιητής Αντρέ Σιαρές -ένα εγκώμιο στην αρχαία ελληνική τέχνη, όπως διαμορφώθηκε στις ελληνικές αποικίες της Σικελίας.
Στα «Πολίτικα» έχουμε το διηγηματικό λόγο του Χρήστου Ευελπίδη, ο οποίος βρίθει αυτοβιογραφικών στοιχείων. Η ιδιαίτερη κωνσταντινουπολίτικη τοπογραφία και τοπιογραφία: ο μαχαλάς και το σοκάκι. Η πολυγλωσσία και η πολιτισμικότητα του οικογενειακού και κοινωνικού χώρου, όπου συνυπήρχαν διαφορετικές εθνότητες και θρησκείες.
Οι σκηνές του Πολίτη συγγραφέα από την καθημερινότητα της πόλης παραπέμπουν σ' έναν κόσμο μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, που χάθηκε, με βίαιο τρόπο. Η νοσταλγική περιήγηση φθάνει μέχρι τα χωριά της Ανατολικής Θράκης, χαμένα κι αυτά σε κάποιο παλαιό και κιτρινισμένο χάρτη. Τοπωνύμια που κρύβουν μια μουσική που δεν θα βρεθούν ποτέ νότες να τα μελοποιήσουν: Αρετσού, το αρχαίον Ρύσιον, απ' όπου καταγόταν ο πατέρας του Δημήτριος Ευελπίδης.
Πολλές πολίτικες λέξεις, τις οποίες ακούς ακόμη και σήμερα μ' αυτή την ιδιαίτερη προσφορά από τους ηλικιωμένους ξεριζωμένους Κωνσταντινουπολίτες -γιατί δεν ήταν επιλογή να εγκαταλείψουν το γενέθλιο τόπο! Εδώ ήταν Τούρκοι, εκεί γκιαούρηδες -υβριστικές και οι δύο προσφωνήσεις!
Συγκινητικό έως δακρύων είναι το τελευταίο διήγημα «Η βασιλεία των Ρωμιών», στο οποίο εμφανίζεται το θωρηκτό «Αβέρωφ», μετά τον τετραετή πόλεμο (1914-1918), που ανάγκασε πολλούς Ελληνες σε στρατεύσιμο ηλικία να κρυφτούν σε πατάρια και υπόγεια, για να μην καταταγούν στον τουρκικό στρατό.
Σ' αυτό το σημείο αντιγράφω από τον Χρήστο Ευελπίδη: «Ολες οι μαούνες του λιμανιού, όλα τα φτεροκάικα των νησιών και του Βοσπόρου, όλες οι βάρκες του Κασίμ Πασά (σ.σ. γειτονιά του Πέρα στην παραλία του Κεράτιου, με αμέτρητες βάρκες) και του Κεράτιου, όλα τα πλεούμενα που γέμιζαν τις τρεις θάλασσες της Πόλης, όλα μαζευτήκανε τότε εκεί στο Ντολμά Μπαχτσέ (σ.σ. σουλτανικό παλάτι στην μπούκα του Βοσπόρου). Ητανε ώρες που μπορούσες να πας με τα πόδια στο "Αβέρωφ" να προσκυνήσεις. Κι έτρεχαν όλοι στο προσκύνημα, φιλούσανε τα σίδερα του καραβιού και του χαϊδεύαν τα πλευρά, ν' ακούσουνε το χτύπο της καρδιάς του. Κι απ' το καράβι πάλι κατέβαιναν προσκυνητάδες στη στεριά οι ναύτες και οι αξιωματικοί, κάθε ένας και διαδήλωση από πίσω του». Ανακαλύψτέ τον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου