Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 17 Ιουνίου 2013
19 χρόνια χωρίς τον Μάνο Χατζιδάκι. Μιλάει ο γιος του για την απουσία και το ανέκδοτο έργο του
Το Σάββατο συμπληρώθηκαν 19 χρόνια από την ημέρα του θανάτου του Μάνου Χατζιδάκι (15 Ιουνίου 1994), του συνθέτη που ανέθρεψε γενιές Ελλήνων με το έργο του, του ανθρώπου που δεν έκανε τη χάρη στην «αγορά» να γίνει κτήμα της, ενός ευπατρίδη, με λαϊκό συναίσθημα, όπως τον περιγράφει ο γιος του Γιώργος Χατζιδάκις στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Η συνάντηση είχε οριστεί στο διαμέρισμα του μεγάλου απόντος στην οδό Ρηγίλλης, όπου λες και ο χρόνος δεν έχει κυλήσει. Ολα παραμένουν ίδια και όλα είναι ζωντανά. Τα δύο πιάνα, τα βιβλία, οι πίνακες, τα μικροαντικείμενα, το αγαλματάκι του Οσκαρ σε μια βιτρίνα γυρισμένο πλάτη. Κι όλα αποπνέουν τον Χατζιδάκι που -τύχη καλή- γνωρίσαμε κάποτε, τον συναντήσαμε στα αθηναϊκά του στέκια, μπορέσαμε ν' αλλάξουμε δυο κουβέντες μαζί του. Στην παρατήρηση προς τον οικοδεσπότη ότι εμείς οι παλαιότεροι εξακολουθούμε να τον φέρουμε μέσα μας, αυτός σχολίασε αμέσως:
«Και οι νεότεροι να τον ανακαλύπτουν. Αυτό που πάντα επιθυμούσε...».
- Εχει παλιώσει η μουσική του;
«Ο,τι είναι αληθινό δεν παλιώνει. Το έργο αναμετράται με το χρόνο και θα αποδείξει το όποιο περιεχόμενό του, δηλαδή το σημερινό περιεχόμενό του. Ο ίδιος έλεγε ότι αν η μουσική και τα τραγούδια μου αφορούν τους ανθρώπους μέσα στο χρόνο, εννοώντας το μέλλον, θα τα ακούν, δηλαδή θα τα έχουν ανάγκη. Αν δεν τα έχουν ανάγκη, θα τα ξεχάσουν - και πολύ σωστά».
- Μέρος των τραγουδιών του εικονογραφούν μια εποχή, άλλα όμως την ξεπερνούν.
«Αυτό βεβαίως έχει σχέση με το περιεχόμενο...».
- Σ' αυτά τα 19 χρόνια έγιναν επανεκδόσεις των έργων του...
«Οχι σημαντικές, τώρα θ' αρχίσει η ουσιαστική έκδοση. Εκδόθηκε η "Αμοργός" και παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο. Παρουσιάστηκε επίσης ο "Μεγάλος ερωτικός", όπως ακριβώς τον είχε γράψει. Η φωνή της Νταντωνάκη, βλέπετε, τον δέσμευε, όχι όμως εμένα. Τον ερμήνευσε η Δήμητρα Γαλάνη με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη στην Πνύκα και στο Ηρώδειο η Ελλη Πασπαλά με τον Λιδάκη. Εκδόθηκαν βέβαια και τα "Τραγούδια της αμαρτίας" κ.ά.».
- Τι ακριβώς αρχίζει τώρα;
«Δύο πράγματα, κατ' αρχάς η έκδοση του ανέκδοτου έργου και κατά δεύτερο λόγο η ζωντανή παρουσίασή του, μέσα από συναυλίες και ρεσιτάλ».
- Υπάρχουν ανέκδοτα τραγούδια;
«Και τραγούδια. Αλλά π.χ. και ο "Μαρσύας", το συμφωνικό μπαλέτο που είχε γράψει για το Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου. Ακόμα η "Σουίτα για βιολί και πιάνο". Την είχαν παίξει κατά καιρούς ο Αρης Γαρουφαλής με τον Τάτση Αποστολίδη. Υπάρχουν οι κινηματογραφικές και οι θεατρικές του μουσικές. Σχεδόν το μισό του έργο είναι ανέκδοτο».
- Γιατί δεν προχωρήσατε νωρίτερα στις εκδόσεις αυτές;
«Η μοναδική εντολή που μου είχε δώσει ο Μάνος ήταν να ζήσω τη ζωή μου και όχι να ζήσω για το έργο του. Μάλιστα, μου είχε πει συγκεκριμένα: "Αν το έργο σε εμποδίζει από το να ζήσεις όπως ακριβώς θα ήθελες, έως και πέταξέ το και μην ενδιαφερθείς για ό,τι θα πουν οι άλλοι". Φυσικά δεν θα το έκανα ποτέ. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το αρχείο είναι μια σύνθετη υπόθεση. Στόχος του Χατζιδάκι ήταν να έχει ένα οργανωμένο αρχείο, κάτι που κατάφερε μερικώς. Βέβαια συνεχώς ανακαλύπτει κανείς πράγματα. Υπήρχαν και απώλειες οφειλόμενες στην παθολογία των ανθρώπων. Είχαν πάρει πράγματα. Εν πάση περιπτώσει, ό,τι έλειπε επέστρεψε στη συντριπτική του πλειονότητα».
- Τι σκέπτεστε να κάνετε μ' αυτό;
«Πριν από μερικά χρόνια σκεπτόμουν να το στείλω σ' ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο, απ' όπου το είχαν ζητήσει. Ο Χατζιδάκις επιθυμούσε τη στέγασή του σ' ένα βιομηχανικό χώρο, χώρο ζωντανό, όπου θα μπορούσαν να το μελετούν όλοι οι ενδιαφερόμενοι και να γίνονται μικρά ρεσιτάλ. Από την πολιτεία υπήρχε τεράστιο προφορικό ενδιαφέρον, όπως πάντα. Πρακτικά τίποτα. Κάποιοι συλλέκτες θέλησαν να το αγοράσουν, κάτι που δεν μ' ενδιέφερε. Επίσης ο Χρήστος Λαμπράκης είχε ενδιαφερθεί γι' αυτό λίγο πριν φύγει».
- Για πολύ καιρό υπήρχε η άποψη ότι προστατεύατε τη μνήμη του πατέρα σας σε βαθμό κακουργήματος...
«Ευτυχώς, γιατί διαφορετικά, όπως έλεγε και ο ίδιος, θα είχαν πάρει και τους καναπέδες από το σπίτι του. Ζούμε σε μία χώρα η οποία δεν σέβεται αρχές, αξίες, περιεχόμενο. Επομένως, κανείς οφείλει να είναι αυστηρός, για να προστατεύσει το αυτονόητο. Από την άλλη έχω κατηγορηθεί κατά καιρούς για διάφορα πράγματα: ότι π.χ. μ' ενδιέφεραν τα χρήματα. Ολα αυτά εντάσσονται σε ένα παιχνίδι που και ο ίδιος μου είχε πει ότι θα αντιμετωπίσω. Μου είχε πει ότι μόλις θα έφευγε, οι πρώτοι που θα μου επετίθεντο θα ήταν οι φίλοι του, δεύτεροι οι δημοσιογράφοι και στη συνέχεια ο κόσμος. Συνέβη ακριβώς μ' αυτή τη σειρά. Ομως ο χρόνος αποδεικνύει τα πάντα: το έργο έχει κατά μείζονα λόγο προστατευθεί».
- Ως χωροφύλακας το κρατάτε;
«Δεν μου αρέσει καθόλου να κάνω το χωροφύλακα. Ενας βασικός λόγος που κυκλοφορεί η φήμη περί αυστηρότητάς μου είναι ότι δεν διαπλέκομαι. Κατά συνέπεια, δεν εξυπηρέτησα μέσω του έργου του ένα οποιοδήποτε σύστημα. Επίσης, η άρνησή μου να παρουσιάζεται το έργο απ' όποιον το ζητά, αφορά τις προδιαγραφές. Αν κάποιος τις έχει ώστε να μπορεί να παρακολουθήσει τον κώδικά του, δεν έχω την παραμικρή αντίρρηση».
- Τι κρατάτε από εκείνον;
«Το περιεχόμενό του. Τον τρόπο που σκεπτόταν και τον τρόπο που ζούσε».
- Ηταν ένας αριστοκράτης.
«Οντως, αλλά διέθετε λαϊκή ευαισθησία. Δεν ήταν καθόλου σνομπ. Βασικά αυτό που είχε καταφέρει, και βέβαια δεν θα μιλήσω εγώ για την όποια καλλιτεχνική του αξία, ήταν ότι είχε ισορροπήσει σε εκπληκτικό βαθμό τον εαυτό του. Ελεγε: "Εχω τραυματισμένη ευαισθησία και περιέχω όλες τις αντιθέσεις του Θεού". Ηθελε να συνθέτει με έναν εξαιρετικό και ισορροπημένο ψυχοσυναισθηματικό τρόπο τις αντιθέσεις του, γιατί ανακάλυψε σχετικά νωρίς πως τον ενδιέφερε κατά κύριο λόγο να συνθέτει τη ζωή του και στη συνέχεια τη μουσική του».
- Βγάζουν και οι τρικυμίες πολλά πράγματα.
«Ναι αλλά τον ενδιέφερε να έχει ισορροπημένο ψυχισμό. Και στη συνέχεια να είναι ένας αληθινός καλλιτέχνης. Βεβαίως και οι τρικυμίες όπως και οι αντιθέσεις μπορούν να γεννήσουν πράγματα. Αλλωστε η δημιουργία είναι βασικά αποτέλεσμα ταλέντου. Αλλά θεωρούσε και ένιωθε την ανάγκη να ζει με ισορροπία, διότι έτσι μόνο μπορούσε να είναι αληθινός».
- Ο χρόνος απαλύνει τα πράγματα; Εξακολουθείτε να τον σκέπτεστε;
«Πάντα μας λείπει η οικογένειά μας και πάντα θα μας πληγώνει η απουσία της. Ομως το κοινό βίωμα μετασχηματίζεται σε περιεχόμενο, έτσι ώστε μεταφέρεις τον άλλο μέσα σου. Παρά ταύτα, όλοι όσοι έχουν χάσει τους αγαπημένους τους έχουν ραγισμένη καρδιά. Νομοτελειακά αυτό αφορά τους πάντες. Είτε το ομολογούν είτε όχι. Και βεβαίως οφείλουμε να ζήσουμε, να είμαστε θετικοί, να μη μας αναστέλλει η απώλεια».
- Οι άνθρωποι δεν είναι φτιαγμένοι για να ζουν μόνο με αναμνήσεις;
«Ούτε καν αναμνήσεις. Οταν ένα γεγονός είναι ζωντανό μέσα μας, ζει και στον παρόντα χρόνια. Απλώς ζει διαφορετικά. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν εναντίον των αναμνήσεων, υπέρ όμως της ζωντανής μνήμης».
- Η αντίθεση ανάμεσα στο σχολιασμό του της καθημερινότητας και του έργου του;
«Κανονικός άνθρωπος ήταν. Οταν σχολίαζε, το έκανε ως πολίτης και όχι ως Χατζιδάκις. Κι αυτό που τον ενδιέφερε ήταν να είναι χρήσιμος πολίτης».
- Θυμάστε τον εξάψαλμο προς την «Αυριανή» στο Καλλιμάρμαρο;
«Φυσικά και τον θυμάμαι. Υπέστη αυτό τον εξευτελισμό επί πολλά χρόνια, αυτή τη φασιστική συμπεριφορά. Επί τη ευκαιρία, δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα. Ο Μάνος έλεγε ότι οι ανθρώπινες ανάγκες παραμένουν ίδιες. Η μόδα αλλάζει, τα ρούχα, το περιτύλιγμα, οι παθογένειες της κοινωνίας που έζησε συνεχίζονται λιγότερο ή περισσότερο και σήμερα».
- Τα είδαμε και με την ΕΡΤ.
«Και θα τα δούμε και αύριο και μεθαύριο. Αρα ο χρόνος αποκτά άλλη διάσταση. Γίνεται σχετικός. Φεύγουν οι ημερομηνίες και παραμένει μόνο μια συμπεριφορά προβληματική έως άρρωστη, κατ' αναλογία σε όλους μας. Και αυτό που κάθε Χατζιδάκις προσπάθησε στη ζωή του, δηλαδή να δημιουργήσει έναν κοινό μύθο, οδηγείται τελικά από την παθογένειά μας σε έναν κενό μύθο. Αρα το παιχνίδι ξαναρχίζει κάθε φορά από την αρχή. Ελεγε ο ίδιος: ''Κοινός μύθος δεν υπάρχει, γι' αυτό και τον δημιουργούμε κάθε φορά από την αρχή"».
- Πώς σχολιάζετε την πρόσφατη απαγόρευση, σε σχολείο, του «Κεμάλ»;
«Οντως, απαγόρευσαν σε καθηγήτρια της μουσικής να τον διδάξει, διότι λέει προωθούσε το μουσουλμανισμό. Σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις ο ίδιος ο Χατζιδάκις χρησιμοποιούσε μια φράση του Αϊνστάιν: "Δύο πράγματα είναι άπειρα, η ανθρώπινη βλακεία και το Σύμπαν - και για το δεύτερο δεν είμαι σίγουρος". Από τη μια έχουμε μια τέτοιου είδους απαγόρευση σε δημοκρατικούς καιρούς, και από την άλλη ένα εκατομμύριο Ελληνες που ψηφίζουν Χρυσή Αυγή. Και αναρωτιέμαι: Αυτοί τι ψήφιζαν πριν; Πώς διαπαιδαγωγούσαν και διαπαιδαγωγούν τα παιδιά τους; Μήπως είμαστε μια δημοκρατικά φασιστική κοινωνία που έπειτα από σαράντα χρόνια Δημοκρατίας γεννάει φίδια;».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου