Οι αρχαιότητες επιστρέφουν!

 

01-06-2013

Τα τελευταία χρόνια, η κουβέντα για τις γερμανικές αποζημιώσεις, τις αρχαιότητες που έχουν κλαπεί από τα κατοχικά στρατεύματα, την πολιτιστική μας κληρονομιά, έχει αναζωπυρωθεί. Η αναζωπύρωση αυτή είναι και αποτέλεσμα της κρίσης, σαφώς. Αλλά όπως λέει κι ο λαός, κάλλιο αργά παρά ποτέ!

Σχεδόν 70 χρόνια έχουν περάσει από τότε που τα στρατά της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας αποχώρησαν, χωρίς να φύγουν με άδεια χέρια. Λαθρανασκαφές αποκάλυψαν χιλιάδες αρχαιότητες, τις οποίες οι κατοχικοί στρατοί πήραν ως λάφυρα πολέμου. Η τεκμηριωμένη έκθεση του 1946, με τίτλο «Ζημίαι των Αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των Στρατών Κατοχής» αποκαλύπτει κάποιες από τις καταστροφές και κλοπές. Ωστόσο, λόγω ελλείψεως προσωπικού, ο μοναδικός αυτός κατάλογος δεν είναι πλήρης.


Σημειωτέον, στην πλειοψηφία τω περιπτώσεων των λαθραίων ανασκαφών, τα αρχαία είναι δύσκολο να ζητηθούν πίσω, καθώς δεν μπορούν να εντοπισθούν. Η μόνη πιθανότητα επιστροφής είναι αυτή της οικειοθελούς, όπως στην περίπτωση των 8.000 κομματιών από αγγεία της νεολιθικής εποχής. Τα κομμάτια των αγγείων προέρχονται από παράνομη ανασκαφή που έγινε το 1941 σε περιοχή κοντά στο Βελεστίνο από αρχαιολόγο της γερμανικής πλευράς.

Το μουσείο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Pfahlbaumeseum εξέφρασε την πρόθεση να επιστρέψει τις κλεμμένες αρχαιότητες. Εντός του Ιουνίου αναμένεται να φτάσουν στη χώρα μας.

Το δυστυχές είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις η λεηλασία της πολιτιστικής κληρονομίας προέρχεται από τους ίδιους τους Έλληνες, γεγονός που αποδεικνύει για ακόμη μια φορά ότι η έλλειψη σεβασμού –τουλάχιστον- δεν γνωρίζει εθνικότητα. Το ευτυχές; Περί τα 118 αρχαία νομίσματα από το βασίλειο της Μακεδονίας, που είχαν κλαπεί από Έλληνα αρχαιοκάπηλο, βρέθηκαν στα χέρια ενός Βέλγου, κι έτσι επιστρέφουν στην Αθήνα. Η κατάσχεση έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος «Κολοσσαίο» για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Τα αρχαία νομίσματα θα βρουν καταφύγιο στο Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας.

Σημειώνεται πως ο Βέλγος επίδοξος αποδέκτης των αρχαιοτήτων είχε συλληφθεί  και καταδικαστεί στο παρελθόν για αρχαιοκαπηλία στην Χαλκιδική, αφού κατείχε 1.520 αρχαία νομίσματα και 683 άλλα αρχαία αντικείμενα…

Μπορεί αυτές οι ειδήσεις να είναι ήδη γνωστές, όμως τείνουμε οι περισσότεροι να μη δίνουμε σημασία. Η σωστή διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομίας δε συνδυάζεται απαραίτητα με αισθήματα αρχαιολαγνείας, μίσους για τους «κακούς» τους Γερμανούς ούτε εθνικιστικά αισθήματα σαφώς. Η γνώση του πολιτισμού δομεί ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Κι αυτό είναι το διακύβευμα ενός άλλου τύπου κοινωνίας…

Μίνα Κωστοπούλου
............................................................................................

Τα ελγίνεια μάρμαρα και ο συμβολισμός τους

Είναι λυπηρό να επισκέπτεσαι ξένα μουσεία και να βλέπεις εκεί κομμάτια της πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας σου, όχι γιατί οικειοθελώς δόθηκαν, αλλά γιατί κλάπηκαν. Νιώθεις σα να σου έχουν ξεριζώσει ένα κομμάτι από μέσα σου, σα να έχουν πάρει κάτι από την ιστορία σου, που δομεί την κουλτούρα του λαού σου. Δεν είναι ότι τα αγάλματα και τα μάρμαρα μας ανήκουν ως ιδιοκτησία, ή ότι έχουμε δικαίωμα απαραίτητα να τα εμπορευματοποιούμε και να κερδίζουμε από έργα που φιλοτέχνησαν κάποιοι σπουδαίοι πρόγονοί μας. Όμως, είναι κομμάτι του πολιτισμού μας και σίγουρα δε γίνεται να τα εμπορευματοποιείται κάποιος άλλος.

Αυτό το ήξερε πολύ καλά η Μελίνα Μερκούρη, η οποία κατέβαλε μεγάλο αγώνα ως Υπουργός Πολιτισμού για να επιστρέψουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η Μελίνα Μερκούρη υπήρξε μια λαμπρή, διεθνώς αναγνωρισμένη προσωπικότητα και το γεγονός ότι πρωτοστάτησε στον αγώνα για την επιστροφή των μαρμάρων ήταν ιδιαίτερα σημαντικό και έκανε το ζήτημα ευρέως γνωστό. Βεβαίως, η επιστροφή των μαρμάρων είναι μια κίνηση συμβολική. Μάλιστα, η Μερκούρη άφησε πίσω της και το ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το οποίο ασχολείται κατά βάση με την επιστροφή των μαρμάρων.

Δεν προσπαθώ να θεοποιήσω τη Μερκούρη, ούτε να αποδείξω πως η επιστροφή των μαρμάρων είναι η μόνη λύση, ούτε να δείξω πως ο ελληνισμός κρέμεται από την επιστροφή κάθε στίγματος πολιτιστικής μας κληρονομιάς που έχει διασκορπιστεί στον πλανήτη.

Όμως, σε μια περίοδο που τα εθνικά κράτη παραχωρούν τεράστιο μέρος της κυριαρχίας τους στην Ευρωπαική Ένωση, στα πλάισια μιας εκτεταμένης παγκοσμιοποίησης, αλλά και με αφορμή την άνοδο του φασισμού που διεκδικεί ακριβώς τη διατήρηση του εθνικού χαρακτήρα των κρατών, το να ξέρουμε ποιοι είμαστε είναι πολύ σημαντικό. Και το να έχουμε στη χώρα μας τα μάρμαρα και τις αρχαιότητες που μας «ανήκουν», από μόνο του δε λέει κάτι, άμα επικρατεί ιστορική αμάθεια. Όμως, είναι και αυτό ένα βήμα. Είναι ένας συμβολισμός. Όπως συμβολισμός είναι και ο χορός του Ζαλόγγου που δεν μπορεί η κυρία Ρεπούση ξεδιάντροπα να καταργεί, απογυμνώνοντάς μας πολιτιστικά.

Μαρία Δελαγραμμάτικα