Για Μια Κινηματογραφική Κληρονομιά: Συντήρηση κι Αποκατάσταση

Από τον Αχιλλέα Παπακωνσταντή http://nostromopresents.blogspot.gr/2013/12/blog-post_30.html

 

Διανύοντας το δεύτερο αιώνα της ζωής της, η κινηματογραφική τέχνη έχει συμμορφωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά στις επιταγές της ψηφιακής εποχής. Λίγοι είναι πλέον οι σκηνοθέτες που γυρίζουν σε φιλμ, την ώρα που οι σκοτεινές αίθουσες σε Ευρώπη κι Αμερική καταργούν, η μία μετά την άλλη, τις αναλογικές προβολές. Η μαθηματική κωδικοποίηση των φιλμικών δεδομένων στερεί από το σινεμά την απτή, υλική πλευρά της ύπαρξής του και η συζήτηση για τα υπέρ και τα κατά της αναπόφευκτης αυτής εξέλιξης παρουσιάζει πολλαπλές προεκτάσεις. Το παρόν κείμενο διαλέγει να επικεντρωθεί σε μία από αυτές: τις συνέπειες στο θεμελιώδες ζήτημα της κινηματογραφικής κληρονομιάς.

Πρόσφατα, ο κόσμος του σινεμά ήρθε αντιμέτωπος με τον κίνδυνο μιας άνευ προηγουμένου απώλειας. Επί πολλά χρόνια, οι ταινίες αποθηκεύονταν αποκλειστικά σε ψηφιακές μορφές (από DVD μέχρι dcp) με εγγυημένο χρόνο ζωής που δε φτάνει καν τις δύο δεκαετίες, την ίδια στιγμή που τα Αρχεία και οι Ταινιοθήκες δύνανται να διασφαλίζουν περίπου 150 χρόνια ζωής για τις κόπιες που κατατίθενται σε φιλμ. Το πρόβλημα της συντήρησης των "ψηφιακών" κινηματογραφικών δημιουργιών ζητά μια επιτακτική λύση, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την από εδώ και στο εξής παραγωγή. Ήδη η Γαλλία φρόντισε να περάσει νόμο που υποχρεώνει τους παραγωγούς να καταθέτουν στο Κέντρο του Κινηματογράφου (CNC) ένα αντίγραφο σε φιλμ για κάθε ταινία που κυκλοφορεί στις αίθουσες.

Είναι αλήθεια πως στις μέρες μας η ανάγκη διατήρησης και προστασίας των κινηματογραφικών έργων θεωρείται δεδομένη. Ωστόσο, όσο κι αν φαντάζει περίεργο, η πορεία προς αυτήν την αναγνώριση δεν ήταν εύκολη. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το σινεμά παρέμενε από πολλές απόψεις άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ψυχαγωγία των χαμηλότερων λαϊκών στρωμάτων. Μάλιστα, μεγάλες εταιρείες στις ΗΠΑ κατέστρεφαν συστηματικά τις κόπιες των ταινιών τους για κερδοσκοπικούς λόγους, καθώς έτσι εξασφάλιζαν τη διαρκή ανανέωση της παραγωγής. Αν σε αυτά προσθέσουμε το γεγονός πως το φιλμ είναι από μόνο του ένα υλικό επιρρεπές προς τη φθορά, γίνεται εύκολα αντιληπτή η ανάγκη για ένα νόμο που θα αναγνώριζε την κινηματογραφική δημιουργία ως μία πολιτιστική κληρονομιά άξια προστασίας.

Οι συζητήσεις εντάθηκαν στις δεκαετίες του ΄20 και του ΄30, συμβαδίζοντας με τον εν εξελίξει αγώνα για την αναγνώριση του σινεμά ως μία εκ των Τεχνών. Βλέπετε, ο κινηματογράφος γέννησε έναν προβληματισμό εντελώς καινοφανή. Στη λογοτεχνία, υπάρχει ένα και μοναδικό "πρωτότυπο" για κάθε έργο, το "χειρόγραφο". Το ίδιο ισχύει και στη ζωγραφική: ακόμα κι αν κοιτάμε ένα αντίγραφο, γνωρίζουμε καλά την ύπαρξη του αυθεντικού πρωτοτύπου που, υπό αυστηρούς όρους συντήρησης, φυλάσσεται σε κάποιο μουσείο ή ιδιωτική συλλογή. Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση της αποκαλούμενης έβδομης τέχνης; Σύμφωνα με το Γερμανό φιλόσοφο, Walter Benjamin, το σινεμά είναι η κατεξοχήν τέχνη της αναπαραγωγής στην οποία δεν υφίσταται καν η έννοια του "πρωτοτύπου" και, άρα, βρίσκουμε μόνο αντίγραφα. Η κατάσταση, όμως, είναι σαφέστατα πιο περίπλοκη. Για παράδειγμα, οι ιστορικοί και οι ερευνητές μπορούν να διαβεβαιώσουν πως κάθε κόπια μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμος θησαυρός (είναι άπειρες οι περιπτώσεις όπου η καρέ-καρέ μελέτη ενός φιλμικού αντιγράφου εμπλούτισε σε ανυποψίαστο βαθμό τις ιστορικές μας γνώσεις). Η άποψη πως στον κινηματογράφο κάθε αντίγραφο είναι κι ένα πρωτότυπο μοιάζει, λοιπόν, βάσιμη - κάθε κόπια έχει τη δική της, ιδιαίτερη ιστορία.

Η ημερομηνία-σταθμός είναι το 1938, με την ίδρυση της FIAF (Fédération Internationale des Archives du Film) στην οποία και υπόκεινται πλέον όλα τα ανα τον κόσμο κινηματογραφικά Αρχεία. Στην επίσημη ιστοσελίδα της βρίσκουμε τον "κώδικα ηθικής" που τη διέπει: "Τα κινηματογραφικά Αρχεία αναγνωρίζουν ότι πρώτη τους ευθύνη είναι η συντήρηση της συλλογής η οποία βρίσκεται στην κατοχή τους και την οποία πρέπει να θέτουν σε μόνιμη βάση προσβάσιμη στην έρευνα, την μελέτη και τη δημόσια προβολή υπό τον όρο αυτές οι δραστηριότητες να μην αντικρούουν στην καλή διατήρηση των συλλογών". Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι αναμφισβήτητη προτεραιότητα των Αρχείων είναι η συντήρηση των ταινιών. Όμως, μετά από τις θεωρητικές συζητήσεις, υπάρχει μια ολόκληρη πρακτική εργασία που πρέπει να λάβει χώρα προς εκπλήρωση αυτής της αποστολής.