Σαντορίνη - Η κρύπτη της αιωνιότητας

Κείμενο/ Φωτογραφίες: Νίκος Ζερβονικολάκης

Ακρωτήρι Σαντορίνης, αριστερά μπαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο, το πρώτο κτιριακό συγκρότημα πριν ακόμη μπούμε στην οδό Τελχίνων, είναι η Ξεστή 3.
Ένα οικοδόμημα σημαντικό από κάθε άποψη. Πρώτα, γιατί, όπως πιστεύουν οι αρχαιολόγοι-ανασκαφείς του, αυτός ο χώρος είναι ιεροτελεστικός, όπως προδίδει τόσο η διαρρύθμισή του, όσο και ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος στους περισσότερους τοίχους του.
Ένας χώρος μαγικός!
Και σε μια δεύτερη ανάγνωση, μια μαγική κρύπτη.
Μια ιερή κρύπτη, που έχει να κάνει με την αιωνιότητα. Την αιωνιότητα, που υποδηλώνεται στη ζωφόρο με τις σπείρες, και θα μπορούσε κάλλιστα να είναι τομές κρόκων, με όσα μπορεί να σημαίνει για μια προϊστορική λατρεία αυτός ο βολβός που θάβεται στη γη και αναθάλλει

.

Ο χώρος στην Ξεστή 3 φιλοξενεί πολλές μορφές στις τοιχογραφίες του, και οι μορφές αυτές είναι φανερό ότι έχουν να κάνουν με τις τελετουργίες για τις οποίες ήταν προορισμένο αυτό το κτίριο. Οι άνθρωποι αυτοί, γυναίκες, άνδρες και έφηβοι, που τοιχογραφούνται στην Ξεστή 3 είναι μυσταγωγοί, κατά ένα τρόπο, λατρευτές, μύστες και τελετουργοί. Το δηλώνουν οι κινήσεις τους, τα αγγεία που κρατούν, το παρουσιαστικό τους εν γένει. Αξίζει συνεπώς να παρατηρήσουμε όλα αυτά τα πρόσωπα, αρχίζοντας από την τοιχογραφία στο βόρειο τοίχο του δωματίου 3α, που βρίσκεται στον πρώτο όροφο του κτιρίου.
Εδώ συναντάμε την πιο σημαντική μορφή, που απεικονίζει τη θεότητα, την Πότνια Θηρών, καθισμένη σε θρόνο να δέχεται τις χοές των κρόκων από τις ιέρειες-λατρεύτριές της. Το τοπίο που δηλώνεται στο φόντο είναι ένα λιβάδι με κρόκους, ενώ η μορφή της θεότητας κάθεται σε ένα βαθμιδωτό θρόνο και πλαισιώνεται δεξιά και αριστερά από ένα Γρύπα σε τέλεια ζωγραφική απόδοση και από ένα γαλάζιο πίθηκο. Πίσω από τον γαλάζιο πίθηκο εικονίζεται μια γυναικεία μορφή να αδειάζει το καλάθι της με τους κρόκους που έχει μαζέψει, σε ένα πανέρι που βρίσκεται στη βάση της βαθμιδωτής κατασκευής, μπροστά από τη θεότητα.



Η Πότνια Θηρών, η μορφή της θεότητας δηλαδή, είναι αυτή που εντυπωσιάζει με την εμφάνισή της. Φοράει μακριά Μινωϊκή φούστα με πτυχές, από λεπτό ύφασμα, και γαλάζιες ταινίες. Στο πάνω μέρος του κορμιού της φοράει ένα αραχνοΰφαντο πουκάμισο, που είναι ανοιχτό μπροστά και αφήνει ακάλυπτο το στήθος. Το διάφανο ύφασμα του χιτώνα της κοσμείται και αυτό με γαλάζιες ταινίες και στο φόντο του διακρίνονται καθαρά άνθη του κρόκου ζωγραφισμένα στη σειρά, όπως άλλωστε και σε όλο το ρούχο της.
Είναι προφανές ότι η θεότητα εκτός των άλλων προσδιορίζεται με συμβολικό τρόπο από τους κρόκους, που δεν είναι παρά σύμβολα ευγονίας και αιωνιότητας. Τα διάσημα, που διακρίνουν πιθανόν αυτή την προϊστορική θεότητα.
Η θεότητα πλαισιώνεται (και προσδιορίζεται) από ζώα, πουλιά και έντομα που δηλώνουν το τρισυπόστατον της Πότνιας Θηρών, με το φίδι να την προσδιορίζει θεά των εγκάτων, τον πίθηκο να την ορίζει θεά στην επιφάνεια της γης και τις λιβελούλες να επισημαίνουν την κυριαρχία της θεότητας και στον αέρα. H περίτεχνη κώμωση της θεάς εντυπωσιάζει, όπως και τα βαρύτιμα, όσο και θαυμαστής τέχνης κοσμήματα στο λαιμό (περιδέραια με πάπιες και λιβελούλες από χρυσό και ορεία κρύσταλλο), ανάμεσα στα μαλλιά (χρυσό διάδημα, αλλά και ένα κορδόνι από χρυσούς κόμπους, που διατρέχει τους βοστρύχους της, πλεγμένο ανάμεσά τους), στα αυτιά (μεγάλα στρογγυλά χρυσά σκουλαρίκια-κρίκους) και στα μπράτσα.
Εκτός από την Πότνια Θηρών, και οι ιέρειες που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Ξεστής 3 είναι ντυμένες με εξαιρετικής ποιότητας υφάσματα και φορούν επίσης εξαίσια κοσμήματα.

Στον ανατολικό τοίχο του δωματίου 3α, στον πρώτο όροφο απεικονίζονται δυο κροκοσυλλέκτριες σε ένα βραχώδες τοπίο κατάφυτο από κρόκους. Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για μια Ιέρεια και την ακόλουθό της.
Η γυναικεία μορφή στο αριστερό μέρος της τοιχογραφίας είναι η ιέρεια, ντυμένη με εντυπωσιακό τρόπο, με ανοιχτό, διαφανή χιτώνα, ώστε να φαίνεται το στήθος της, στολισμένη με βαρύτιμα κοσμήματα και τα κοντά μαλλιά της χτενισμένα σε πολλές μικρές σπείρες, με ένα μπλε διάδημα λίγο πιο πάνω από το μέτωπο. Η νεαρή γυναίκα στο δεξιό μέρος της τοιχογραφίας είναι ένα κορίτσι, που βρίσκεται στην ηλικία της ήβης. Το νεαρόν της ηλικίας της προσδιορίζεται από το γεγονός ότι το κεφάλι της είναι ξυρισμένο, γι' αυτό και αποδίδεται με γαλάζιο χρώμα. Μόνο μια τούφα από τα μαλλιά της διατηρείται πάνω από το μέτωπο και μια δεύτερη λίγο μεγαλύτερη σχηματίζει μια ουρά στο πίσω μέρος του κεφαλιού της. Φοράει και αυτή διάδημα, μεγάλα στρογγυλά (χρυσά) σκουλαρίκια, και κοσμήματα τόσο στους καρπούς των χεριών της, όσο και στους αστραγάλους. Στα μπράτσα της διακρίνονται επίσης χρυσά κοσμήματα που απεικονίζουν άνθη παπύρου.

Το ξυρισμένο κεφάλι της νεαρής ιέρειας, όπως και τα κεφάλια των εφήβων που θα δούμε σε άλλη τοιχογραφία της Ξεστής 3, παραπέμπουν στη Φαραωνική Αίγυπτο της περιόδου του Νέου Βασιλείου, εποχή αντίστοιχη με την περίοδο αυτών των τοιχογραφιών στη Σαντορίνη.
Στο μεσαίο διάδρομο έξω από το δωμάτιο 3β του ισογείου, θα βρούμε τα γυμνά αγόρια με τα ξυρισμένα κεφάλια. Για την ακρίβεια, δεν πρόκειται για διάδρομο, αλλά για ένα από τα τρία ανοίγματα ενός πολυθύρου, που αντιστοιχεί στο δωμάτιο 3β. Εκτός από τα δυο γυμνά αγόρια της τοιχογραφίας του διαδρόμου, υπάρχει ένα ακόμη αγόρι γυμνό και αυτό, και με ξυρισμένο το κεφάλι του, στο βόρειο διάδρομο, ενώ στο δυτικό τοίχο εικονίζεται ένας ώριμος άνδρας, καθιστός, που φοράει Μινωϊκό περίζωμα. Και τα τρία γυμνά αγόρια δείχνουν να κατευθύνονται προς αυτόν τον ώριμο άνδρα, που βρίσκεται στο επίκεντρο μιας τελετουργικής διαδικασίας. Ο άνδρας αυτός κρατάει ένα πήλινο σκεύος και με την κίνησή του δείχνει να εκχέει το περιεχόμενό του. Τα δυο από τα τρία αγόρια κρατούν και αυτά στα χέρια τους αγγεία, ενώ το τρίτο κρατάει ένα ύφασμα. Τα κεφάλια και των τριών αγοριών είναι ξυρισμένα (αποδίδονται με μπλε χρώμα) και έχουν μόνο δυο τούφες μαλλιά πάνω από το μέτωπο και στο πίσω μέρος της κεφαλής.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι τόσο ο άνδρας, όσο και τα τρία αγόρια συμμετέχουν σε μια τελετή μύησης, και ότι ένα από αυτά τα τρία γυμνά αγόρια πρόκειται να φορέσει το περίζωμα (το ύφασμα που φαίνεται να κρατάει στα χέρια του το ένα αγόρι), δείγμα της ενηλικίωσής του. Αυτά είναι τα πρόσωπα που διασώζονται στις τοιχογραφίες των δωματίων στην Ξεστή 3. Τα πρόσωπα αυτά κατά ένα τρόπο μπορούν να χωριστούν σε δυο διαφορετικές ομάδες. Μια ομάδα είναι η Θεά με την ιέρεια και τις κροκοσυλλέκτριες. Η άλλη ομάδα είναι αυτή των γυμνών αγοριών και του άνδρα.

Στην πρώτη περίπτωση, με την ομάδα των γυναικών που μαζεύουν κρόκους διακρίνομε εύκολα ένα τελετουργικό λατρείας. Μια γιορτή της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, που έχουμε και την επιφάνειά της στο βωμό, όπου η ιέρεια και οι κροκοσυλλέκτριες αδειάζουν μπροστά της τα πανέρια με τους κρόκους που έχουν μαζέψει. Είναι επίσης φανερό ότι η γιορτή αυτή γίνεται Φθινόπωρο, αν πάρουμε υπ' όψη μας ότι το Φθινόπωρο είναι η εποχή που ανθίζουν οι κρόκοι.
Μια ακόμη παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι η Μεγάλη Μητέρα Θεά, όπως απεικονίζεται σ' αυτή τη μοναδική τοιχογραφία, είναι «κατ' εικόνα και ομοίωση» των γυναικών, που προσέρχονται στον βωμό της για τις προσφορές των κρόκων. Είναι όλες τους, Θεά, Ιέρειες και Κροκοσυλλέκτριες στολισμένες με βαρύτιμα κοσμήματα, φορούν εξαιρετικού γούστου και ποιότητας φορέματα από λεπτά και φίνα υφάσματα, που τονίζουν τη θηλυκότητα και τη γοητεία τους.

Η άλλη ομάδα, με τα γυμνά αγόρια και τον άνδρα, όπως μαρτυρούν τα σκεύη και τα αντικείμενα που κουβαλούν, είναι έτοιμη για μια τελετουργία διαφορετική από εκείνη των γυναικών που είδαμε πριν. Όλα δείχνουν ότι πρόκειται για μια τελετή μύησης, που έχει να κάνει με την ενηλικίωση ενός από τα γυμνά αγόρια που συμμετέχουν. Πιθανόν, εκείνου που κρατά τη λουρίδα με το ύφασμα, που κατά τη διάρκεια της τελετής, το ύφασμα αυτό θα γίνει για πρώτη φορά το περίζωμά του. Τα σκεύη με το νερό που κρατούν τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο τελετουργικό, μας προϊδεάζουν για τους απαραίτητους καθαρμούς που απαιτούνται σ' αυτή την τελετή. Δεν μπορούμε όμως να ξέρουμε άλλες λεπτομέρειες παρατηρώντας αυτές και μόνο τις εικόνες. Ούτε βεβαίως έχουν διασωθεί κάποια κείμενα στη Γραμμική Α΄ (παραμένει αμετάφραστη) ή τη Γραμμική Β΄, για το τελετουργικό της τελετής της ενηλικίωσης ενός εφήβου.
Ωστόσο, αυτές οι ίδιες οι εικόνες παραπέμπουν με σχετική ευκολία σε ανάλογες τελετές που συμβαίνουν στη Φαραωνική Αίγυπτο την ίδια εποχή. Οι ομοιότητες των εικόνων της μιας και της άλλης περιοχής δεν αμφισβητούνται. Επιπλέον, η προϊστορική Θήρα και η Φαραωνική Αίγυπτος, όπως και η Ανακτορική Κρήτη έχουν αρκετούς δεσμούς, επικοινωνία και συναλλαγές.
Από τη Φαραωνική Αίγυπτο όμως, εκτός από τις εικόνες έχουν σωθεί και άλλες περιγραφές για μια τελετή παρόμοια ή αντίστοιχη με αυτή που παρακολουθούμε στους τοίχους με τα γυμνά αγόρια στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης.
Έτσι, μπορούμε να έχουμε μια καλή γνώση αυτού του τελετουργικού της ενηλικίωσης των αγοριών, που μας διασώζει εικονογραφικά η Ξεστή 3, σαν ένα ανοιχτό βιβλίο.

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Το εντυπωσιακό νησί του ηφαιστείου είναι ένας τόπος με πολλά ενδιαφέροντα. Με δυο μοναδικούς αρχαιολογικούς χώρους, ένα από τα διασημότερα ηφαίστεια στον κόσμο, και ένα τοπίο μοναδικό, η Σαντορίνη είναι ένας ξεχωριστός προορισμός και για όλους αυτούς τους λόγους συγκεντρώνει επισκέπτες από τα πέρατα του κόσμου.
Η Σαντορίνη, πέρα απ' όλα αυτά τα αξιοθέατα, έχει και μια εντυπωσιακή ζωή τους καλοκαιρινούς μήνες. Το νησί μοιάζει να ζει όλο σχεδόν το 24ωρο σε ρυθμούς διασκέδασης, για όποιους μπορούν να τους παρακολουθήσουν.
Τα μοναδικά μπαράκια στα Φηρά ή στην Οία, αλλά και σε όλη την ενδιάμεση κορυφογραμμή της Καλντέρας προσφέρουν μοναδικές νύχτες, με θέα στο ηφαίστειο.
Εντυπωσιακές είναι και οι τεράστιες παραλίες της, με μαύρη άμμο ή ψιλό βότσαλο στο παραλιακό τόξο από την Περίσσα μέχρι το Ακρωτήρι, αλλά και στο Καμάρι. Μοναδική και η Κόκκινη παραλία στο Ακρωτήρι, που βλέπει μέσα στην Καλντέρα... 

http://www.os3.gr/gr_issue_cont_taxidistoxrono.htm#xesti3