Οι Ελληνες μουσικοί της Αζοφικής

Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 23 Μαρτίου 2014

ΚΡΙΜΑΙΑ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΦΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ

«Ανθρωποι εξακόσιοι τόσοι ξεκίνησαν φτάσαν διακόσια λεοντάρια, εξακόσιοι τόσοι νομάτοι από το Σαρτανά της Κριμαίας ξεκινήσαν κι όταν έφτασαν στο τωρινό Σαρτανά διακόσιοι περίπου είχαν μείνει στον δρόμο, οι αδύνατοι μείνανε, τα λεοντάρια επιζήσανε φτάσαν το Ντονιένσκ τα ασλάνια ιδρύσαν χωριό και αυξήθηκε εγένετο μέγα είναι το Σαρτανά χωριό στο ντουνιά το τρανότερο της Ρωμιοσύνης...»

 
Το βιβλίο του Αλέξανδρου Ασλά για την παραδοσιακή μουσική Ημαζική φυγή των Ελλήνων από το Χανάτο της Κριμαίας, πριν από δύο αιώνες, προς την Αζοφική, όπου ίδρυσαν, εκ θεμελίων, το δικό τους χωριό μέσα από το ποίημα του ποιητή και μεταφραστή, Λεόντιου Κυριάκοφ, μέλους της Ενωσης Συγγραφέων Ουκρανίας, από το ελληνικό χωριό Σαρτανά, που βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη Μαριούπολη της Ουκρανίας.
Η πλειονότητα των περίπου 10.000 κατοίκων του Σαρτανά είναι ελληνικής καταγωγής. «Πολλοί αναγκάστηκαν, λόγω της οικονομικής κατάστασης, να αναζητήσουν δουλειά στην Ελλάδα, στην Κύπρο και αλλού, πάντα όμως επιστρέφουν εδώ, στον τόπο μας, που όλοι θέλουμε να ανθήσει και πάλι». Εδώ κάθε χρόνο εορτάζεται η «Μέγα Γιουρτή» των Ελλήνων της Ουκρανίας, που διοργανώνει με επιτυχία η Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων.
Από το ρωμαίικο χωριό Σαρτανά καταγόταν η τραγουδίστρια των Ελλήνων της Αζοφικής Ταμάρα Κατσή (1958-1999) που έφυγε από τη ζωή τόσο νωρίς. Ο θάνατός της δεν άφησε κανέναν αδιάφορο. Στις εφημερίδες της Μαριούπολης για πολύ καιρό δημοσίευαν ποιήματα, αφιερωμένα στη μνήμη της Ταμάρας. Ο παππούς και η γιαγιά της συμμετείχαν στο προπολεμικό συγκρότημα «Σαρτανιώτικα Μαργαριτάρια».Η ίδια η Ταμάρα άρχισε το τραγούδι ακόμα όταν ήταν μικρή. Τραγουδούσε πολύ και με ευχαρίστηση. Γι' αυτό την λέγανε «γλυκιά Ταμάρα». Από τα 14 της χρόνια άρχισε να τραγουδάει στη σκηνή του Κέντρου Πολιτισμού του χωριού Σαρτανά και στα 17 της έγινε σολίστα του λαογραφικού συγκροτήματος «Σαρτανιώτικα Μαργαριτάρια». Μεγάλη φιλία -δημιουργική και προσωπική- δέσμευε την Ταμάρα με τη Μαρία Γαϊτάν, η οποία τη δεκαετία του '60 αναγέννησε το συγκρότημα «Σαρτανιώτικα Μαργαριτάρια», διαλυμένο από την κυβέρνηση του Στάλιν το '37, και διετέλεσε επικεφαλής του επί τα επόμενα 25 χρόνια. Μαζί φτιάχνανε το ρεπερτόριο, οργανώνανε περιοδείες, σχεδίαζαν το μέλλον του συγκροτήματος. Το 1980-81 η Ταμάρα δημιούργησε το συγκρότημα «Ελληνες», το ρεπερτόριο του οποίου αποτελούσαν τα λαϊκά ελληνικά τραγούδια.Το 1987 η Ταμάρα βγαίνει στην επαγγελματική σκηνή και τραγουδάει στο συγκρότημα «Συρτάκι» του Βλαδικαύκασου. Κάνει περιοδείες σε πολλές πόλεις της πρώην ΕΣΣΔ. Επίσης δούλευε στο καλλιτεχνικό εργαστήρι του τμήματος φολκλόρ παρά τω υπουργείω Πολιτισμού της ΕΣΣΔ.
36 χωριά
Στο ίδιο χωριό το 1943 γεννήθηκε ο Αλέξανδρος Ασλά, ο επιμελητής της έκδοσης «Παραδοσιακή μουσική των Ελλήνων της Αζοφικής (Από τις ηχογραφήσεις του 1985 στην ενδοχώρα της Μαριούπολης)» (εκδόσεις «Κάκτος»). Το βιβλιαράκι-cd περιλαμβάνει τραγούδια και παραμύθια των Ελλήνων της Αζοφικής. Ο Αλέξανδρος Ασλά το 1962 αποφοίτησε από το Κρατικό Μουσικό Κολέγιο Αρτέμοβσκ. Εργάστηκε σε διάφορα μέρη της Σοβιετικής Ενωσης. Δίδαξε μουσική φιλολογία και σύνθεση στα μουσικά σχολεία της Μαριούπολης (1972-1992). Με υποτροφίες (ΤΚΥ, του Πανεπιστημίου Αθηνών και ολλανδικού φορέα), σπούδασε στην Αθήνα την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό της πατρίδας του. Ελαβε το Α' βραβείο «Ιόνωφ» (1998, Ντονιέτσκ Ουκρανίας) για τη διάσωση της μουσικής παράδοσης των Ελλήνων της Αζοφικής.
Από το 1981 και μετά, πήγε πολλές φορές στα 36 ελληνικά χωριά της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και συνέλεξε πλούσιο λαογραφικό υλικό. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης παρουσιάστηκαν στη Συνδιάσκεψη της Εθνομουσικολογικής Επιτροπής της Ενωσης Συνθετών της ΕΣΣΔ (1982, Μόσχα - Ρούζα), σε Λαογραφικό Συνέδριο (1990, Λάρισα), στο XVIII International Congress of Byzantine Studie (1991, Μόσχα), σε Συνάντηση για τη Φολκλορική Μουσική της UNESCO (1992, Θεσσαλονίκη), στην 1η Συνέλευση του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (1995, Θεσσαλονίκη) κ.α.
Σύμφωνα με τον Γ.Ι. Βελλά, δρα Ιστορικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μόσχας - Βορονέζ, «ο Α. Ασλά τονίζει πως οι πρόγονοι των Ελλήνων της Αζοφικής ζούσαν στην Κριμαία από τα βυζαντινά χρόνια. Μετακινήσεις Ελλήνων προς το βορρά έγιναν αρκετές φορές, μετά την κατάκτηση του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς. Σύμφωνα με μελέτη που κάναμε το 1969, για τη διάλεκτο των κατοίκων της Μαριούπολης και των γύρω χωριών, πιθανόν το 15ο αιώνα έφτασαν εκεί Ηπειρώτες κυνηγημένοι από τους Τούρκους. Και το 1778, με πρωτοβουλία της Μεγάλης Αικατερίνης, 18.394 Ελληνες έφτασαν στις βόρειες ακτές της Αζοφικής Θάλασσας, με καθοδήγηση του μητροπολίτη Ιγνατίου και στις εκβολές του ποταμού Κάλμους ίδρυσαν την πόλη Μαριούπολη και είκοσι χωριά».
Ο 70χρονος Αλέξανδρος Ασλά, που ζει πλέον στην Ελλάδα, κάνει μια σειρά από παρατηρήσεις για το γλωσσικό ζήτημα και τις επιδράσεις των γύρω λαών (π.χ. Τούρκων, Τατάρων, Ρώσων, Ουκρανών). Με επιστημονική γνώση αναφέρεται στους χορούς, στα μουσικά όργανα, στους οργανοπαίκτες και τα τραγούδια.