Μαρ 19 2014 http://www.vice.com/gr/read/milane-ta-ktiria
Η υπόθεση των αποζημιώσεων έκλεισε, το ελληνικό κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες και το υπουργείο Πρόνοιας ξεκίνησε σε περιφερειακά σημεία της τότε Αθήνας να κατασκευάζει κατοικίες για να καλύψει τις τεράστιες στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων. Ο Νίκος Μπελαβίλας, επίκουρος καθηγητής Πολεοδομίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, επισημαίνει ότι από το 1922 έως το 1938 εφαρμόστηκε το μεγαλύτερο οικιστικό πρόγραμμα που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, το οποίο ουσιαστικά γέννησε δεκάδες πόλεις.
Παράγκες και μνημεία
Το πρόγραμμα δεν μπόρεσε να στεγάσει το σύνολο των προσφύγων. Το μεγαλύτερο ποσοστό κατέληξε σε τεράστιες παραγκουπόλεις, που στήθηκαν πρόχειρα. Η μητέρα Ελλάδα επιφύλασσε για τους πρόσφυγες συμπεριφορές αντίστοιχες ή και χειρότερες από αυτές που επιφυλάσσει στους σημερινούς μετανάστες. Σπάνια ακούγονται ή γράφονται αυτές οι ιστορίες.
Η Κατερίνα Ζαρόκωστα στο βιβλίο της «Ένα κομματάκι ουρανός» το περιγράφει. «Έφτασε καινούρια φουρνιά από την Καππαδοκία. Και ξέρεις τι τους κάνουνε; Εμάς μας κράτησαν 40 μέρες καραντίνα. Μας έκοψαν τα μαλλιά γουλί. Μας άλειψαν πετρέλαιο. Ψειριασμένοι αδυνατισμένοι, κουρεμένοι, σα μαϊμούδες ήμασταν (…) Εμένα δε με ένοιαζε “κουρέψτε μας”, έλεγα, “βρωμίστε μας”, οτιδήποτε για να φύγει η αρρώστια, οι ψείρες. Όμως αυτά τα κορίτσια από την Καππαδοκία. Θυμάσαι; Τις βλέπαμε στο παζάρι, σαράντα πλεξούδες είχαν πλεγμένα τα μαλλιά τους, στην άκρη στολισμένες με φλουριά (…) Αυτή ήταν η προίκα τους…».
Η εφαρμογή του προγράμματος στέγασης των προσφύγων, συνεχίζει ο κ. Μπελαβίλας, δημιούργησε τρεις γενιές προσφυγικών κατοικιών. Η πρώτη γενιά ήταν τα λεγόμενα «γερμανικά» παραπήγματα σε μορφή στρατοπέδου, που χωρίζονταν στα τέσσερα για να φιλοξενήσουν τέσσερις οικογένειες. Από τη δεκαετία του 1960 κατεδαφίζονται και αντικαθίστανται από πολυκατοικίες που φτάνουν και τους 10 ορόφους. Κάποιες από αυτές διασώζονται μέχρι σήμερα στον Ταύρο.
Η δεύτερη γενιά προσφυγικών κατοικιών είναι τα διώροφα κτήρια, που διασώζονται επίσης μέχρι σήμερα στην Καισαριανή και στην Κοκκινιά, ενώ, σύμφωνα με τον κ. Μπελαβίλα, η πιο όμορφη περίπτωση είναι αυτή των προσφυγικών στη Νέα Φιλαδέλφεια.
Η τρίτη γενιά προσφυγικών χτίστηκε τη δεκαετία του 1930, με βάση τα πιο σύγχρονα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής, και αποτέλεσε καινοτομία και μοντέλο ήπιας και οργανωμένης οικιστικής ανάπτυξης με σχέδιο και σεβασμό στην πόλη και τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικά δείγματα είναι τα προσφυγικά στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στη Δραπετσώνα, κάποιες από τις πολυκατοικίες της Καισαριανής και ένα επίσης εντυπωσιακό συγκρότημα στη Νίκαια το οποίο γκρεμίστηκε το 1981 για να χτιστούν οι «σύγχρονες» τερατόμορφες πολυκατοικίες.
Λεωφόρος Αλεξάνδρας
Επιστρέφοντας στη δεκαετία του 1930, οι Αμπελόκηποι δεν ήταν τίποτε περισσότερο από αυτό που λέει το όνομά τους. Ελάχιστες κατοικίες, αμπελώνες και κήποι, με την περιοχή να λειτουργεί ως «λαϊκή αγορά» όπου παραγωγοί προμήθευαν τους Αθηναίους με φρούτα και λαχανικά. Σε αυτή τη μακρινή περιοχή το 1933-35 το ελληνικό κράτος αποφάσισε να χτίσει σπίτια για να στεγάσει πρόσφυγες. Σε αντίθεση με τις περισσότερες περιοχές, η κατασκευή των προσφυγικών πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας εντάχθηκε σε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα που για πρώτη φορά -και μάλλον για τελευταία- εφαρμόστηκε στην ελληνική επικράτεια.
Εσωτερικά διαθέτουν μεγάλο καθιστικό, μεγάλη κρεβατοκάμαρα και κουζίνα, καθώς και ένα μικρό μπάνιο. Ο προσανατολισμός τους έχει μελετηθεί, έχουν εκπληκτική θερμομόνωση, με τοίχους πλάτους 60 εκατοστών. Διώροφα, δύο διαμερίσματα σε κάθε όροφο, με πρόβλεψη και για τους εξωτερικούς ελεύθερους χώρους. «Φανταστείτε», τονίζει ο κ. Ευταξιόπουλος, «ότι τα κτήρια καταλαμβάνουν έκταση 4,5 στρεμμάτων και οι ελεύθεροι χώροι και δρόμοι και αλάνες είναι 10 στρέμματα, είναι χαμηλά, έχουν λίγα διαμερίσματα σε κάθε είσοδο, και πολλούς κοινόχρηστους χώρους».
Ευχή και κατάρα
Με τα χρόνια και τη ραγδαία «ανάπτυξη» της πρωτεύουσας τις πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο, η Αθήνα μεταμορφώθηκε σε μεγαλούπολη, η Αλεξάνδρας ασφαλτοστρώθηκε και έγινε Λεωφόρος, η πόλη απλώθηκε άναρχα και στο διάβα της συμπαρέσυρε το παρελθόν: κάθε τι που έμοιαζε να σέβεται τις ανθρώπινες ανάγκες, τη γειτονιά, την πόλη την ίδια. Τα Προσφυγικά της Αλεξάνδρας παρέμειναν στη θέση τους, αλλά πλέον η …εξοχή των Αμπελοκήπων του 1930 μετεξελίχθηκε σε κέντρο της πόλης και η έκταση-φιλέτο των 15 στρεμμάτων αποτέλεσε «Μήλον της Έριδος» για πολλούς, οι οποίοι προσπάθησαν να τα κατεδαφίσουν. «Ο συντελεστής δόμησης της περιοχής είναι 3.6 και τα κτίρια αυτά έχουν συντελεστή 0.9. Αυτός που ήθελε την περιοχή ήθελε να χτίσει τα τετραπλάσια και γι’ αυτό ήθελαν να τα γκρεμίσουν» επισημαίνει ο κ. Ευταξιόπουλος.
Όλα τα σχέδια για την «ανάπλαση» της περιοχής συμπεριελάμβαναν το γκρέμισμα των Προσφυγικών. Ένα πρωί οι κάτοικοι πληροφορήθηκαν ότι πρέπει να τα εγκαταλείψουν και η Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου (ΚΕΔ) εμφανίστηκε ως αγοραστής, με στόχο, όπως υποστηρίζει ο κ. Μπελαβίλας να γκρεμίσει τα κτήρια. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα προσφυγικά της Δραπετσώνας, που μετά τους σεισμούς του 1999 κρίθηκαν «κόκκινα». Ο Δήμος, όπως αναφέρει ο κ. Πολύδωρος Παπαδόπουλος, Διευθυντής Οργάνωσης και Παραγωγής του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, έχτισε νέες πολυκατοικίες, όπου μεταφέρθηκαν οι κάτοικοι των τεσσάρων προσφυγικών πολυκατοικιών, και σήμερα τα Προσφυγικά ανήκουν στο Δημόσιο, είναι κλειστά και έχουν αφεθεί στην εγκατάλειψη και την παρακμή.
Στον αγώνα συμπαραστάθηκαν πολλοί. «Πρωτεργάτης του αγώνα η αείμνηστη Άννη Βρυχέα, καθηγήτρια του Πολυτεχνείου, που κινητοποίησε την πανεπιστημιακή κοινότητα, την Παγκόσμια Ένωση Αρχιτεκτόνων, κινητοποιήθηκαν οι σύλλογοι προσφύγων, η Ομοσπονδία και τότε είχαμε βοήθεια και από τα Μέσα Ενημέρωσης» συμπληρώνει ο κ. Ευταξιόπουλος.
Ο αγώνας απέδωσε και σταδιακά και οι οχτώ πολυκατοικίες της Λεωφόρου Αλεξάνδρας κρίθηκαν Διατηρητέα Αρχιτεκτονικά και Ιστορικά Μνημεία και η ιστορία, έστω και προσωρινά, κέρδισε μία δύσκολη μάχη. Όπως επισημαίνει ο κ. Μιχαλόπουλος, από τα 228 διαμερίσματα η ΚΕΔ, με χρήματα που κέρδισε από τη διαχείριση των ανταλλάξιμων περιουσιών -δηλαδή με τα χρήματα των προσφύγων- αγόρασε 171, και μόλις 51 ιδιοκτήτες, απόγονοι των προσφύγων, αρνήθηκαν να υποκύψουν στις πιέσεις και κράτησαν τα διαμερίσματά τους.
Επιστροφή στο 2014
Απομακρύνω το πρόσωπο από τον τοίχο και ψάχνω τα σημάδια από τις σφαίρες. Τρία μικρά παιδιά παίζουν λίγο πιο δίπλα γελώντας. Προσπαθώ να τους μιλήσω. Με σπαστά ελληνικά μου περιγράφουν τη γειτονιά. Γνωρίζουν τους νέους κατοίκους των κτηρίων με τα μικρά τους ονόματα, Τα κτήρια επιβεβαιώνουν το «κάρμα» τους, φιλοξενώντας για άλλη μία φορά μετανάστες, ανθρώπους που έχουν ανάγκη στέγης και ιδεολογικούς καταληψίες. Το 80% των κτηρίων που έχει στην κατοχή του το κράτος τελούν υπό αυτή την πολύμορφη κατάληψη.
Οι ελάχιστοι ιδιοκτήτες, όπως ο κ. Ευταξιόπουλος, βλέπουν για άλλη μία φορά το κράτος να αδιαφορεί, «να παριστάνει το χαζό», όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά, ενώ ταυτόχρονα μετράει την απόρριψη των προτάσεων που διαρκώς κατατίθενται για να αξιοποιηθεί η ιστορία και ο πολιτισμός αυτής της πόλης.
Οι κάτοικοι, τα πανεπιστήμια, και δεκάδες φορείς έχουν υποστηρίξει ότι τα Προσφυγικά μπορούν για άλλη μία φορά να επιτελέσουν τον ιστορικό τους ρόλο, Έχει προταθεί να γίνουν ξενώνες για τους συγγενείς των ασθενών του Αγίου Σάββα, χώροι καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης και φοιτητικές εστίες. Την ίδια πρόταση έχει καταθέσει και ο σημερινός Δήμαρχος Κερατσινίου-Δραπετσώνας για τις τέσσερις παρόμοιες πολυκατοικίες στη Δραπετσώνα. Έχουν γίνει προτάσεις για να στεγαστεί –επιτέλους- ένα μουσείο Μικρασιατικής Ιστορίας, προτάσεις που διαρκώς πέφτουν στο κενό.
Και ενώ όλες οι προτάσεις για αξιοποίηση του ιστορικού χαρακτήρα των κτηρίων αγνοούνται, και η αδιαφορία φαινόταν να είναι ο μοναδικός αντίπαλος των κτηρίων, πριν από λίγες ημέρες, η ΚΕΔ αποφάσισε να δράσει, προσθέτοντας έναν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Η είδηση, απρόσμενα και χωρίς ερμηνεία, αναφέρει ότι τα Προσφυγικά στην Αλεξάνδρας παραχωρήθηκαν για «αξιοποίηση» στο ΤΑΙΠΕΔ. Ήδη υπάρχουν πληροφορίες για επέμβαση στα κτήρια προκειμένου να απομακρύνουν τους καταληψίες και να τα παραδώσουν «καθαρά» στον ιδιώτη επενδυτή.
«Αν στόχος του αγοραστή είναι να εφαρμόσει τις προτάσεις και να διατηρηθεί ο ιστορικός χαρακτήρας των κτηρίων, τότε θα είναι καλά, εάν τα καταστρέψει και τα χρησιμοποιήσει με γνώμονα το κέρδος του, τότε η πόλη θα χάσει ακόμη μία ευκαιρία» τονίζει ο κ. Ευταξιόπουλος. Ήδη πάντως, αμέσως μετά το άκουσμα της είδησης, ενεργοποιήθηκαν όλοι όσοι αγωνίστηκαν για τη διατήρησή τους και δηλώνουν παρόντες στον αγώνα για την αξιοποίησή τους προς όφελος της ιστορίας, της πόλης και του δημόσιου χώρου.
Γυρνάω την πλάτη στα κτήρια και περνάω τη λεωφόρο. Σκέφτομαι ότι ακόμη και σήμερα υπάρχουν πολλοί που στέκονται στην πρώτη εικόνα και υποστηρίζουν ότι αυτά τα κτήρια πρέπει να γκρεμιστούν. Υποστηρίζουν ότι αυτοί οι τοίχοι πρέπει να σταματήσουν να διηγούνται τις ιστορίες τους, την ιστορία μας.
Δεν ξέρω, κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει με αυτά τα κτήρια. Για το μόνο πράγμα που είμαι σίγουρος είναι πως οφείλω να στέκομαι απέναντί τους με σεβασμό και να είμαι προσεκτικός
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Tα συνθήματα και τα μισοτελειωμένα graffiti στους κουρασμένους και φθαρμένους, από τα χρόνια, τοίχους των προσφυγικών πολυκατοικιών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας συνθέτουν την πρώτη εικόνα παρακμής. Πολλοί προσπάθησαν μέσα στα χρόνια να τα αφανίσουν και είναι πολλοί αυτοί που, ακόμη και σήμερα, στέκονται στην πρώτη εικόνα και πιστεύουν ότι τα Προσφυγικά πρέπει να γκρεμιστούν.
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Πρώτος σταθμός, η δεκαετία του 1920. Η χώρα έχει μόλις βγει από μία τεράστια καταστροφή, έχει χάσει ένα πόλεμο και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Έλληνες που για αιώνες έζησαν στις περιοχές της Μικράς Ασίας, διωγμένοι, κυνηγημένοι, φτάνουν στη νέα πατρίδα, αναζητώντας μία καινούρια αρχή. Η συνθήκη της Λωζάννης προβλέπει ότι θα αποζημιωθούν για τις περιουσίες που έχασαν και οι συζητήσεις για την ανταλλαγή των περιουσιών γεννούν ελπίδες. Προσδοκίες ότι θα γλυτώσουν από τις παραγκουπόλεις και θα ξαναστήσουν τη ζωή τους, θα ανακτήσουν κάτι από την αξιοπρέπεια που βίαια τους αφαίρεσαν.
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Μάταια. Η επίσημη καταγραφή της περιουσίας των Ελλήνων προσφύγων αγγίζει τα 101 εκατομμύρια στερλίνες, και οι πρόσφυγες έχουν στα χέρια τους χαρτιά που το επιβεβαιώνουν το μερίδιό τους. Αλλά, όπως λέει ο κ. Αλέκος Μιχαλόπουλος, πρώην πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Προσφύγων, μετά τη κύρωση από τη Βουλή των συμφωνιών Βενιζέλου-Ατατούρκ, οι περιουσίες των προσφύγων δόθηκαν ως πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία. Για τις αντίστοιχες ανταλλάξιμες περιουσίες των Τούρκων στην Ελλάδα, που η αξία τους άγγιζε μόλις τα 11 εκατομμύρια στερλίνες, ορίστηκε διαχειριστής το ελληνικό κράτος.Η υπόθεση των αποζημιώσεων έκλεισε, το ελληνικό κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες και το υπουργείο Πρόνοιας ξεκίνησε σε περιφερειακά σημεία της τότε Αθήνας να κατασκευάζει κατοικίες για να καλύψει τις τεράστιες στεγαστικές ανάγκες των προσφύγων. Ο Νίκος Μπελαβίλας, επίκουρος καθηγητής Πολεοδομίας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, επισημαίνει ότι από το 1922 έως το 1938 εφαρμόστηκε το μεγαλύτερο οικιστικό πρόγραμμα που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, το οποίο ουσιαστικά γέννησε δεκάδες πόλεις.
Παράγκες και μνημεία
Το πρόγραμμα δεν μπόρεσε να στεγάσει το σύνολο των προσφύγων. Το μεγαλύτερο ποσοστό κατέληξε σε τεράστιες παραγκουπόλεις, που στήθηκαν πρόχειρα. Η μητέρα Ελλάδα επιφύλασσε για τους πρόσφυγες συμπεριφορές αντίστοιχες ή και χειρότερες από αυτές που επιφυλάσσει στους σημερινούς μετανάστες. Σπάνια ακούγονται ή γράφονται αυτές οι ιστορίες.
Η Κατερίνα Ζαρόκωστα στο βιβλίο της «Ένα κομματάκι ουρανός» το περιγράφει. «Έφτασε καινούρια φουρνιά από την Καππαδοκία. Και ξέρεις τι τους κάνουνε; Εμάς μας κράτησαν 40 μέρες καραντίνα. Μας έκοψαν τα μαλλιά γουλί. Μας άλειψαν πετρέλαιο. Ψειριασμένοι αδυνατισμένοι, κουρεμένοι, σα μαϊμούδες ήμασταν (…) Εμένα δε με ένοιαζε “κουρέψτε μας”, έλεγα, “βρωμίστε μας”, οτιδήποτε για να φύγει η αρρώστια, οι ψείρες. Όμως αυτά τα κορίτσια από την Καππαδοκία. Θυμάσαι; Τις βλέπαμε στο παζάρι, σαράντα πλεξούδες είχαν πλεγμένα τα μαλλιά τους, στην άκρη στολισμένες με φλουριά (…) Αυτή ήταν η προίκα τους…».
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Μετά την καραντίνα, αυτοί οι άνθρωποι μεταφέρονταν στις παραγκουπόλεις. Οι μεγαλύτερες από αυτές ήταν στη Δραπετσώνα και στον Ασύρματο στα Άνω Πετράλωνα, εκεί όπου το 1961 ο Αλέκος Αλεξανδράκης γύρισε την ταινία «Συνοικία το όνειρο». Πρόχειροι καταυλισμοί είχαν στηθεί ακόμη και στην κοίτη του Ιλισού πίσω από την αμερικανική πρεσβεία, που γκρεμίστηκε όταν καλύφθηκε το ποτάμι. Όπως περιγράφει ο Ν. Μπελαβίλας, ο Πειραιάς απορρόφησε τον μεγαλύτερο όγκο των προσφύγων. Δημιουργήθηκαν συνοικισμοί στην Κοκκινιά, που ήταν και ο μεγαλύτερος, στον Κορυδαλλό, το Κερατσίνι, στη Δραπετσώνα, τη Νέα Καλλίπολη, το Τουρκολίμανο, στο Ρέντη και στα Καμίνια. Ένας μικρός πυρήνας προσφύγων εγκαταστάθηκε στο Πέραμα. Συνοικισμοί επίσης χτίστηκαν στο Αιγάλεω, το Περιστέρι, τη Νέα Φιλαδέλφεια, τη Νέα Χαλκηδόνα, το Νέο Ηράκλειο, τον Ταύρο και τις Τζιτζιφιές, καθώς και στου Δουργούτη, τους Αμπελόκηπους, την Καισαριανή, τον Βύρωνα και τον Υμηττό. Επίσης, διάσπαρτοι μικρότεροι οικισμοί κατασκευάστηκαν και σε άλλα σημεία της Αττικής.Η εφαρμογή του προγράμματος στέγασης των προσφύγων, συνεχίζει ο κ. Μπελαβίλας, δημιούργησε τρεις γενιές προσφυγικών κατοικιών. Η πρώτη γενιά ήταν τα λεγόμενα «γερμανικά» παραπήγματα σε μορφή στρατοπέδου, που χωρίζονταν στα τέσσερα για να φιλοξενήσουν τέσσερις οικογένειες. Από τη δεκαετία του 1960 κατεδαφίζονται και αντικαθίστανται από πολυκατοικίες που φτάνουν και τους 10 ορόφους. Κάποιες από αυτές διασώζονται μέχρι σήμερα στον Ταύρο.
Η δεύτερη γενιά προσφυγικών κατοικιών είναι τα διώροφα κτήρια, που διασώζονται επίσης μέχρι σήμερα στην Καισαριανή και στην Κοκκινιά, ενώ, σύμφωνα με τον κ. Μπελαβίλα, η πιο όμορφη περίπτωση είναι αυτή των προσφυγικών στη Νέα Φιλαδέλφεια.
Η τρίτη γενιά προσφυγικών χτίστηκε τη δεκαετία του 1930, με βάση τα πιο σύγχρονα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής, και αποτέλεσε καινοτομία και μοντέλο ήπιας και οργανωμένης οικιστικής ανάπτυξης με σχέδιο και σεβασμό στην πόλη και τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικά δείγματα είναι τα προσφυγικά στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στη Δραπετσώνα, κάποιες από τις πολυκατοικίες της Καισαριανής και ένα επίσης εντυπωσιακό συγκρότημα στη Νίκαια το οποίο γκρεμίστηκε το 1981 για να χτιστούν οι «σύγχρονες» τερατόμορφες πολυκατοικίες.
Λεωφόρος Αλεξάνδρας
Επιστρέφοντας στη δεκαετία του 1930, οι Αμπελόκηποι δεν ήταν τίποτε περισσότερο από αυτό που λέει το όνομά τους. Ελάχιστες κατοικίες, αμπελώνες και κήποι, με την περιοχή να λειτουργεί ως «λαϊκή αγορά» όπου παραγωγοί προμήθευαν τους Αθηναίους με φρούτα και λαχανικά. Σε αυτή τη μακρινή περιοχή το 1933-35 το ελληνικό κράτος αποφάσισε να χτίσει σπίτια για να στεγάσει πρόσφυγες. Σε αντίθεση με τις περισσότερες περιοχές, η κατασκευή των προσφυγικών πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας εντάχθηκε σε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα που για πρώτη φορά -και μάλλον για τελευταία- εφαρμόστηκε στην ελληνική επικράτεια.
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Όπως μας λέει ο κ. Δημήτρης Ευταξιόπουλος, αρχιτέκτονας και κάτοικος στα Προσφυγικά, αναγνωρισμένοι αρχιτέκτονες -ο Κίμωνας Λάσκαρις και ο Δημήτριος Κυριακού- ανέλαβαν να υλοποιήσουν το πρώτο σχέδιο οργανωμένης οικιστικής ανάπτυξης με κανόνες. Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας χτίστηκαν 228 διαμερίσματα σε οχτώ πολυκατοικίες τα οποία πωλήθηκαν σε πρόσφυγες. Τα συγκροτήματα πολυκατοικιών στην Αλεξάνδρας αποτελούν εξαιρετικά δείγματα αρχιτεκτονικής. Είναι από τα πρώτα δείγματα στη χώρα μας που ακολούθησαν τα πρότυπα της Σχολής του Bauhaus, και έχουν χαρακτηριστεί ως ένα από τα 113 σημαντικότερα αρχιτεκτονικά μνημεία του προηγούμενου αιώνα.
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Η αρχιτεκτονική αξία τους συνίσταται στο ότι είναι λειτουργικά, εύχρηστα, χωρίς περιττές διακοσμήσεις εξωτερικά. Η μόνη εξωτερική «διακόσμηση», που μπορεί να μην είχε προβλεφθεί τη δεκαετία του 1930 από τους αρχιτέκτονες, αλλά φρόντισε η ιστορία για αυτό, είναι τα ίχνη από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου που διατηρούνται μέχρι σήμερα στους τοίχους, το μεγάλο σεντόνι που έκρυψε προσωρινά την κρατική αδιαφορία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, τα συνθήματα, τα graffiti, τα γλαστράκια στα μικρά μπαλκόνια και τα απλωμένα ρούχα των νέων κατοίκων τους.Εσωτερικά διαθέτουν μεγάλο καθιστικό, μεγάλη κρεβατοκάμαρα και κουζίνα, καθώς και ένα μικρό μπάνιο. Ο προσανατολισμός τους έχει μελετηθεί, έχουν εκπληκτική θερμομόνωση, με τοίχους πλάτους 60 εκατοστών. Διώροφα, δύο διαμερίσματα σε κάθε όροφο, με πρόβλεψη και για τους εξωτερικούς ελεύθερους χώρους. «Φανταστείτε», τονίζει ο κ. Ευταξιόπουλος, «ότι τα κτήρια καταλαμβάνουν έκταση 4,5 στρεμμάτων και οι ελεύθεροι χώροι και δρόμοι και αλάνες είναι 10 στρέμματα, είναι χαμηλά, έχουν λίγα διαμερίσματα σε κάθε είσοδο, και πολλούς κοινόχρηστους χώρους».
Ευχή και κατάρα
Με τα χρόνια και τη ραγδαία «ανάπτυξη» της πρωτεύουσας τις πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο, η Αθήνα μεταμορφώθηκε σε μεγαλούπολη, η Αλεξάνδρας ασφαλτοστρώθηκε και έγινε Λεωφόρος, η πόλη απλώθηκε άναρχα και στο διάβα της συμπαρέσυρε το παρελθόν: κάθε τι που έμοιαζε να σέβεται τις ανθρώπινες ανάγκες, τη γειτονιά, την πόλη την ίδια. Τα Προσφυγικά της Αλεξάνδρας παρέμειναν στη θέση τους, αλλά πλέον η …εξοχή των Αμπελοκήπων του 1930 μετεξελίχθηκε σε κέντρο της πόλης και η έκταση-φιλέτο των 15 στρεμμάτων αποτέλεσε «Μήλον της Έριδος» για πολλούς, οι οποίοι προσπάθησαν να τα κατεδαφίσουν. «Ο συντελεστής δόμησης της περιοχής είναι 3.6 και τα κτίρια αυτά έχουν συντελεστή 0.9. Αυτός που ήθελε την περιοχή ήθελε να χτίσει τα τετραπλάσια και γι’ αυτό ήθελαν να τα γκρεμίσουν» επισημαίνει ο κ. Ευταξιόπουλος.
Όλα τα σχέδια για την «ανάπλαση» της περιοχής συμπεριελάμβαναν το γκρέμισμα των Προσφυγικών. Ένα πρωί οι κάτοικοι πληροφορήθηκαν ότι πρέπει να τα εγκαταλείψουν και η Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου (ΚΕΔ) εμφανίστηκε ως αγοραστής, με στόχο, όπως υποστηρίζει ο κ. Μπελαβίλας να γκρεμίσει τα κτήρια. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα προσφυγικά της Δραπετσώνας, που μετά τους σεισμούς του 1999 κρίθηκαν «κόκκινα». Ο Δήμος, όπως αναφέρει ο κ. Πολύδωρος Παπαδόπουλος, Διευθυντής Οργάνωσης και Παραγωγής του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, έχτισε νέες πολυκατοικίες, όπου μεταφέρθηκαν οι κάτοικοι των τεσσάρων προσφυγικών πολυκατοικιών, και σήμερα τα Προσφυγικά ανήκουν στο Δημόσιο, είναι κλειστά και έχουν αφεθεί στην εγκατάλειψη και την παρακμή.
Φωτογραφία: Από το προσωπικό αρχείο του Δ. Ευταξιόπουλου
Η διαφορά είναι ότι στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας οι κάτοικοι κινητοποιήθηκαν. Ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος αφιέρωσε 10 χρόνια από τη ζωή του για να σώσει αρχικά όπως λέει το σπίτι του, αλλά στη συνέχεια να σώσει τις αναμνήσεις, την ιστορική μνήμη, την αρχιτεκτονική κληρονομιά και κάτι από τη φυσιογνωμία της πόλης.Στον αγώνα συμπαραστάθηκαν πολλοί. «Πρωτεργάτης του αγώνα η αείμνηστη Άννη Βρυχέα, καθηγήτρια του Πολυτεχνείου, που κινητοποίησε την πανεπιστημιακή κοινότητα, την Παγκόσμια Ένωση Αρχιτεκτόνων, κινητοποιήθηκαν οι σύλλογοι προσφύγων, η Ομοσπονδία και τότε είχαμε βοήθεια και από τα Μέσα Ενημέρωσης» συμπληρώνει ο κ. Ευταξιόπουλος.
Ο αγώνας απέδωσε και σταδιακά και οι οχτώ πολυκατοικίες της Λεωφόρου Αλεξάνδρας κρίθηκαν Διατηρητέα Αρχιτεκτονικά και Ιστορικά Μνημεία και η ιστορία, έστω και προσωρινά, κέρδισε μία δύσκολη μάχη. Όπως επισημαίνει ο κ. Μιχαλόπουλος, από τα 228 διαμερίσματα η ΚΕΔ, με χρήματα που κέρδισε από τη διαχείριση των ανταλλάξιμων περιουσιών -δηλαδή με τα χρήματα των προσφύγων- αγόρασε 171, και μόλις 51 ιδιοκτήτες, απόγονοι των προσφύγων, αρνήθηκαν να υποκύψουν στις πιέσεις και κράτησαν τα διαμερίσματά τους.
Επιστροφή στο 2014
Απομακρύνω το πρόσωπο από τον τοίχο και ψάχνω τα σημάδια από τις σφαίρες. Τρία μικρά παιδιά παίζουν λίγο πιο δίπλα γελώντας. Προσπαθώ να τους μιλήσω. Με σπαστά ελληνικά μου περιγράφουν τη γειτονιά. Γνωρίζουν τους νέους κατοίκους των κτηρίων με τα μικρά τους ονόματα, Τα κτήρια επιβεβαιώνουν το «κάρμα» τους, φιλοξενώντας για άλλη μία φορά μετανάστες, ανθρώπους που έχουν ανάγκη στέγης και ιδεολογικούς καταληψίες. Το 80% των κτηρίων που έχει στην κατοχή του το κράτος τελούν υπό αυτή την πολύμορφη κατάληψη.
Οι ελάχιστοι ιδιοκτήτες, όπως ο κ. Ευταξιόπουλος, βλέπουν για άλλη μία φορά το κράτος να αδιαφορεί, «να παριστάνει το χαζό», όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά, ενώ ταυτόχρονα μετράει την απόρριψη των προτάσεων που διαρκώς κατατίθενται για να αξιοποιηθεί η ιστορία και ο πολιτισμός αυτής της πόλης.
Οι κάτοικοι, τα πανεπιστήμια, και δεκάδες φορείς έχουν υποστηρίξει ότι τα Προσφυγικά μπορούν για άλλη μία φορά να επιτελέσουν τον ιστορικό τους ρόλο, Έχει προταθεί να γίνουν ξενώνες για τους συγγενείς των ασθενών του Αγίου Σάββα, χώροι καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης και φοιτητικές εστίες. Την ίδια πρόταση έχει καταθέσει και ο σημερινός Δήμαρχος Κερατσινίου-Δραπετσώνας για τις τέσσερις παρόμοιες πολυκατοικίες στη Δραπετσώνα. Έχουν γίνει προτάσεις για να στεγαστεί –επιτέλους- ένα μουσείο Μικρασιατικής Ιστορίας, προτάσεις που διαρκώς πέφτουν στο κενό.
Και ενώ όλες οι προτάσεις για αξιοποίηση του ιστορικού χαρακτήρα των κτηρίων αγνοούνται, και η αδιαφορία φαινόταν να είναι ο μοναδικός αντίπαλος των κτηρίων, πριν από λίγες ημέρες, η ΚΕΔ αποφάσισε να δράσει, προσθέτοντας έναν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Η είδηση, απρόσμενα και χωρίς ερμηνεία, αναφέρει ότι τα Προσφυγικά στην Αλεξάνδρας παραχωρήθηκαν για «αξιοποίηση» στο ΤΑΙΠΕΔ. Ήδη υπάρχουν πληροφορίες για επέμβαση στα κτήρια προκειμένου να απομακρύνουν τους καταληψίες και να τα παραδώσουν «καθαρά» στον ιδιώτη επενδυτή.
«Αν στόχος του αγοραστή είναι να εφαρμόσει τις προτάσεις και να διατηρηθεί ο ιστορικός χαρακτήρας των κτηρίων, τότε θα είναι καλά, εάν τα καταστρέψει και τα χρησιμοποιήσει με γνώμονα το κέρδος του, τότε η πόλη θα χάσει ακόμη μία ευκαιρία» τονίζει ο κ. Ευταξιόπουλος. Ήδη πάντως, αμέσως μετά το άκουσμα της είδησης, ενεργοποιήθηκαν όλοι όσοι αγωνίστηκαν για τη διατήρησή τους και δηλώνουν παρόντες στον αγώνα για την αξιοποίησή τους προς όφελος της ιστορίας, της πόλης και του δημόσιου χώρου.
Γυρνάω την πλάτη στα κτήρια και περνάω τη λεωφόρο. Σκέφτομαι ότι ακόμη και σήμερα υπάρχουν πολλοί που στέκονται στην πρώτη εικόνα και υποστηρίζουν ότι αυτά τα κτήρια πρέπει να γκρεμιστούν. Υποστηρίζουν ότι αυτοί οι τοίχοι πρέπει να σταματήσουν να διηγούνται τις ιστορίες τους, την ιστορία μας.
Δεν ξέρω, κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει με αυτά τα κτήρια. Για το μόνο πράγμα που είμαι σίγουρος είναι πως οφείλω να στέκομαι απέναντί τους με σεβασμό και να είμαι προσεκτικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου