Ποιοι γνωστοί συγγραφείς επηρεάστηκαν από την εμπειρία τους στη φυλακή

http://entertainment.in.gr/html/ent/315/ent.164315.asp

Aπό Ντοστογιέφσκι μέχρι Θόρω

 

«Μούσα» σπουδαίων συγγραφέων η φυλακή, με ευεργετική δράση στη σύλληψη ιδιοφυών ιδεών και στη διεύρυνση των πεδίων έμπνευσης. Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, και Χένρι Ντέιβιντ Θόρω ήταν οι συγγραφείς που ωρίμασαν ιδεολογικά μέσα από την εμπειρία του εγκλεισμού, με την πολυφωνική γραφή να αναδύεται και τους σκεπτικιστικούς ορίζοντες να διευρύνονται.

Θρύλος θέλει τον Μιγκέλ ντε Θερβάντες να έχει εμπνευστεί το αριστούργημα «Δον Κιχώτης» στις φυλακές γράφοντας κάποιο κομμάτι του βιβλίου του εκεί. Απογυμνωμένος από ελευθερίες και με την οπτική του εστιασμένη στις ειρωνείες των περιστάσεων, ο Θερβάντες υπερέβη το «φράγμα» των λογοτεχνικών συμβάσεων.

Ο «Δον Κιχώτης» έχει λειτουργήσει ως «μπούσουλας» μετέπειτα συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, με τον Θερβάντες να «κατασκευάζει» χαρακτήρες έχοντας το βλέμμα του στραμμένο στο μέλλον. Ο ισπανός λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας άνοιξε την «πόρτα» του ρεαλισμού, του μεταμοντερνισμού, του «παντρέματος» συγγραφικών ειδών, ενώ η ειρωνική οπτική γωνία του βρισκόταν διαρκώς σε εγρήγορση.

Ο «Δον Κιχώτης» αποτελεί ίσως αποκύημα της ψυχολογικής και σωματικής πίεσης που υπέστη ο Θερβάντες κατά την περίοδο του εγκλεισμού του στις φυλακές, με τους κριτικούς να αξιολογούν το έργο κάτω από ποικίλες ιδεολογικές σκοπιές.

Όχι μόνο ο Θερβάντες, αλλά και ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, που είχε χαρακτηρίσει τον Δον Κιχώτη ως τον πιο ολοκληρωμένο χαρακτήρα της χριστιανικής λογοτεχνίας, «ανέβηκε» συγγραφικά μετά την εμπειρία του στη φυλακή.

Όπως και ο Θερβάντες έτσι και ο Ντοστογιέφσκι προέβαλε την έννοια του καλού, αφού είχε αγγίξει τα όρια της τρέλας.

Έχοντας ολοκληρώσει το πρώτο μυθιστόρημά του, «Οι Φτωχοί», συνελήφθη το 1849 με την κατηγορία συμμετοχής σε προδοτική συνωμοσία.

Μετά από μήνες στη φυλακή, ο Ντοστογιέφσκι καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά στην πορεία η ποινή του μετατράπηκε σε τετραετή εξορία και καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία, όπου προκάλεσε «πονοκέφαλο» με τις πνευματικές του ανησυχίες.

«Είναι πικραμένοι και πολύ ενοχλημένοι. Το μίσος τους για τους ευγενείς ξεπερνά κάθε όριο», είχε γράψει τότε ο Ντοστογιέφσκι στον αδερφό του.

Η εμπειρία του Ντοστογιέφσκι από τη φυλακή τον «σύστησε» στην έννοια του παραλόγου φέρνοντάς τον κοντά στην κατανόηση των βασανιστικών συναισθημάτων. Τα καλύτερα μυθιστορήματά του, μεταξύ των οποίων, το «Έγκλημα και τιμωρία» και οι «Αδελφοί Καραμάζοφ» εισδύουν στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.

Ο ρώσος συγγραφέας χαρακτηρίστηκε ως πρόδρομος της μοντέρνας ψυχογραφίας με ανεπτυγμένες πολυφωνικές τεχνικές. Το μυθιστόρημά του «From the House of the Dead, or Prison Life in Siberia» που γράφτηκε το 1861 στη Σιβηρία αντικατοπτρίζει την εμπειρία του στη φυλακή, ενώ «παίζει» με την έννοια της ελευθερίας.

Η δίψα για ελευθερία διακρίνεται και μέσα από έργα του νομπελίστα ρώσου λογοτέχνη Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, που υπέμεινε τη βασανιστική πραγματικότητα της φυλακής. Συνελήφθη το 1945 κατηγορούμενος για αντισοβιετική προπαγάνδα, και αφού εξέτισε την ποινή του το 1955 εξορίστηκε στο νότιο Καζακστάν.

Στην απομόνωση βασανιζόμενος από μαρτυρικές αναμνήσεις συνέθεσε το πρώτο του μυθιστόρημα, που δεν πίστευε ποτέ πως θα δημοσιευθεί.

Το έργο « Μια μέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς », που δημιουργήθηκε πάνω στις ηθικές «στάχτες» ενός στρατοπέδου εργασίας στη Σιβηρία το 1951 δημοσιεύτηκε το 1962, εννιά χρόνια μετά το θάνατο του Στάλιν.

Ήταν το πρώτο λογοτεχνικό έργο που εξέθεσε τον απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος.

Ο Σολζενίτσιν έγραψε μια σειρά μυθιστορημάτων, μεταξύ των οποίων και η «Πτέρυγα καρκινοπαθών», όπου αναρωτιέται το πώς μια χώρα μπορεί να επιβιώσει με βασανιστήρια και εξορίες, ενώ το αριστούργημά του «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ», που ολοκληρώθηκε το 1968, είναι ένα τρίτομο «κατηγορητήριο» ενάντια στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

Βασίστηκε στη δική του εμπειρία, αλλά και σε εκατοντάδες συνεντεύξεις και ιστορικά ντοκουμέντα. Ενέταξε τα στοιχεία αυτά σε μια γλαφυρή και κατατοπιστική αφήγηση αποκαλύπτοντας έτσι τις σκοτεινές διεργασίες ενός εγκληματικού καθεστώτος. Ο πολυφωνικός χαρακτήρας της γραφής του τον καθιέρωσε, και ήταν ένα στοιχείο στο οποίο έγινε ιδιαίτερη μνεία όταν παρέλαβε το όσκαρ λογοτεχνίας το 1970.

Επηρεασμένος από την εμπειρία του στη φυλακή και ο αμερικανός φιλόσοφος και συγγραφέας του 19ου αιώνα, Χένρι Ντέιβιντ Θόρω, που πέρασε μια νύχτα στο κρατητήριο όταν αρνήθηκε να πληρώσει φόρους σε μια δημοτική αρχή.

Ο πρωτοπόρος για την εποχή του Θόρω εστίαζε στη σχέση ατόμου – κράτους, ενώ ενέτασσε την έννοια του καλού σε αινιγματικά πλαίσια.

Αφού αφέθηκε ελεύθερος, παραχώρησε το 1848 ομιλία στην οποία είχε πει «εάν το κράτος είχε να διαλέξει ανάμεσα στο να κρατήσει όλους τους άνδρες στη φυλακή, ή να σταματήσει τον πόλεμο και τη δουλεία, δεν θα δίσταζε ποιο να επιλέξει».

Το σκεπτικό του Θορώ, που ήθελε τον πολίτη να επεξεργάζεται τις κινήσεις του κράτους αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μετέπειτα σκεπτικιστές, από τον Τολστόι μέχρι τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Ελισάβετ Σταμοπούλου