Βαν Γκογκ – Αντονέν Αρτό: τέχνη και τρέλα

19/03/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Μια διαφορετική έκθεση του μεγάλου Ολλανδού στο Μουσείο του ΟρσέΜε οδηγό ένα βιβλίο του Αρτό, που πίστευε ότι ο Βαν Γκογκ οδηγήθηκε στην αυτοκτονία από την κοινωνία και τον ψυχίατρό του, το παρισινό μουσείο ρίχνει νέο φως σε σαράντα πέντε πίνακές του.

ΠΑΡΙΣΙ Της Ηρας Φελουκατζή

Δύο γίγαντες της τέχνης, που σε όλη τη ζωή τους εξέφρασαν το φως με τη δημιουργία τους και βίωσαν το σκοτάδι στην υπαρξιακή τους περιπέτεια, συναντήθηκαν σε ένα μοναδικό καλλιτεχνικό ραντεβού, στην έκθεση που οργάνωσε το παρισινό Musée d’Orsay με τίτλο «Βαν Γκογκ / Aρτό, η αυτοκτονία της κοινωνίας». Η έκθεση αυτή επικεντρώνεται στο πορτρέτο του Βίνσεντ Βαν Γκογκ από τον Αντονέν Αρτό σε ένα υπέροχο κείμενο που έγραψε το 1947, μετά από επίσκεψη στην έκθεση που είχε αφιερώσει στον ζωγράφο το Μουσείο Ορανζερί.


Ο Αρτό υπήρξε κυρίαρχη φυσιογνωμία στον καλλιτεχνικό χώρο. Ηθοποιός, δημιουργός του θεάτρου της σκληρότητας και ποιητής, σημάδεψε την εποχή του (1896-1948). Ο Βαν Γκογκ, πάλι, στη σύντομη ζωή του (1853 – 1890) δημιούργησε ένα εκπληκτικό έργο που συναρπάζει και δεσπόζει διαχρονικά στον εικαστικό χώρο. Το Μουσείο Ορσέ θέτει σε αντιπαράθεση, «πρόσωπο με πρόσωπο», δύο δημιουργούς που έφεραν επανάσταση στην τέχνη και ενσάρκωσαν στο έργο τους την ιδιοφυΐα, αλλά κλείστηκαν και οι δύο σε ψυχιατρικά νοσοκομεία για θεραπεία τρέλας, μανίας και παράτολμης συμπεριφοράς.

Πολλά κοινά σημεία είχαν ο Αρτό και ο Βαν Γκογκ. Αυτή η ψυχολογική προσέγγιση εξηγεί τη θέση που υποστηρίζει ο ηθοποιός στο βιβλίο του. Ο Αρτό αντικρούει την ιατρική διάγνωση για την ψυχική υγεία του Βαν Γκογκ. Υποστηρίζει ότι ο Ολλανδός ζωγράφος δεν ήταν τρελός και ότι η κοινωνία με την αδιαφορία της τον οδήγησε στην αυτοκτονία.

Μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο ο Παριζιάνος γκαλερίστας Πιερ Λοέμπ προτείνει στον Αρτό να γράψει ένα βιβλίο για τον «άλλο τρελό», τον Βαν Γκογκ. Τον βρίσκει απρόθυμο. Για να τον κάνει να αντιδράσει, του στέλνει ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Ο δαίμονας του Βαν Γκογκ», που είχε γράψει ο ψυχίατρός του Φρανσουά-Γιοακίμ Μπιρ, αναφέροντας τις ψυχικές διαταραχές του ζωγράφου. Ο Αρτό, που είχε υποβληθεί σε 58 θεραπείες με ηλεκτροσόκ τη διετία 1943 – 1945 στο νοσοκομείο της Ροντέζ όπου ένας ψυχίατρος ήθελε «να επανορθώσει την ποίησή του», εξεγείρεται. Γράφει ένα πρώτο κείμενο, που συνιστά την αρχή του βιβλίου του «Βαν Γκογκ, η αυτοκτονία της κοινωνίας».

«Οχι, ο Βαν Γκογκ δεν ήταν τρελός, αλλά τα έργα του ήταν πυρκαγιές, ατομικές βόμβες. Η οπτική του γωνία στους πίνακές του σε σχέση με όλα τα άλλα έργα που υπήρχαν εκείνη την εποχή, μπορούσε να διαταράξει σοβαρά τον κομφορμισμό της αστικής τάξης και των πολιτικών της εποχής του», γράφει με οργή ο Αρτό. Ζητάει να του διαβάσουν δυνατά τα γράμματα που ο ζωγράφος έχει απευθύνει στον αδελφό του, Τεό. Επισκέπτεται την έκθεση για τον Βαν Γκογκ στην Orangerie, αρχές του 1947. Οι πίνακες τον συγκινούν πολύ και του εμπνέουν ένα κείμενο που θα ολοκληρώσει μέσα σε λίγες ημέρες.

Το Μουσείο του Ορσέ παρουσιάζει σε 11 τμήματα 45 αριστουργηματικούς πίνακες, 2 ακουαρέλες, 6 σκίτσα του Βαν Γκογκ, ντοκουμέντα, χειρόγραφα και 20 φωτογραφίες. Επίσης, εκτίθενται αυτοπροσωπογραφίες του Αρτό, φωτογραφίες του, κείμενα του βιβλίου του, αποσπάσματα από ταινίες στις οποίες έπαιξε, σχέδιά του, που δείχνουν εκτόξευση έξω από το σώμα, χορογραφίες, περιπλανώμενες φιγούρες, μαγικές ιεροτελεστίες, σύμβολα, γραφικές παραστάσεις. Τα έργα καθενός από τους δύο καλλιτέχνες παρουσιάζονται σε διαφορετικές αίθουσες.

Μεγάλη συγκίνηση προκαλούν οι εκπληκτικές αυτοπροσωπογραφίες του Βαν Γκογκ, τις οποίες ζωγράφισε τη διετία 1887 – 1889 και αποτελούν μαρτυρία για το πώς ο ίδιος κοιτάζει με πνευματική οξυδέρκεια και ασυμβίβαστα τον εαυτό του, για το πώς η προσωπογραφία του αλλάζει προς το τέλος της ζωής του. Υπέροχοι είναι και οι πίνακές που απεικονίζουν τοπία, νεκρές φύσεις. Τα αντικείμενα είναι ζωντανές οντότητες μέσα στον πίνακα, εμψυχώνονται από το πάθος και την ευαισθησία του ζωγράφου.

Στους τοίχους διαβάζουμε αποσπάσματα από κείμενα του Βαν Γκογκ και του Αρτό. «Για τη δουλειά μου διακινδύνευσα τη ζωή και η λογική μου έλιωσε εν μέρει…» γράφει ο ζωγράφος στον αδελφό του Τεό, τονίζοντας: «Ο ζωγράφος έπρεπε να δημιουργεί με έξοδα της κοινωνίας και όχι να επιβαρύνεται. Αλλά να όμως που πρέπει ακόμα να σιωπούμε, γιατί κανείς δεν μας υποχρεώνει να δουλεύουμε. Η αδιαφορία για τη ζωγραφική έχει γενικευτεί, γίνεται αιώνια».

Ο Αρτό είναι πεπεισμένος ότι «κύρια αιτία για τον θάνατο του Βαν Γκογκ» ήταν ο δόκτωρ Γκασέ, συλλέκτης και γιατρός, ο οποίος τον παρακολουθούσε ιατρικά στην Οβέρ σιρ Ουάζ, όπου είχε εγκατασταθεί μετά τη νοσηλεία του σε ψυχιατρικό νοσοκομείο της Αρλ και σε ψυχιατρική κλινική του Σεντ Ρεμί ντε Προβένς. Στο βιβλίο του αναφέρει ότι ο γιατρός «μισούσε τον Βαν Γκογκ ως ζωγράφο και πάνω από όλα ως μεγαλοφυΐα». Τονίζει ότι «μετά από μια συζήτησή του με τον δόκτορα Γκασέ, ο Βαν Γκογκ, σαν να μη συνέβαινε τίποτε, γύρισε στο δωμάτιό του και αυτοκτόνησε»…

Στα κείμενά του ο Αρτό αντικρούει τους ψυχιάτρους και καθιστά την κοινωνία υπεύθυνη για τον θάνατο του Βαν Γκογκ. «Δεν ξέρω κανέναν ψυχίατρο που να μπορεί να ανιχνεύσει το ανθρώπινο πρόσωπο με τόσο συντριπτική δύναμη, που να το ανατέμνει με κοφτερή ψυχολογία, όπως το έκανε ο ζωγράφος στις αυτοπροσωπογραφίες του».

Ο ποιητής επισημαίνει ότι ο ζωγράφος έβλεπε πέρα από το ορατό, είχε «τρομερή ευαισθησία» και μοναδική διαύγεια στην ενατένιση της ζωής, του πεπρωμένου. Περιγράφει με συγκίνηση, θαυμασμό και πάθος τα έργα του Βαν Γκογκ, «που δείχνουν δυνατές δονήσεις, σπασμούς μέσα στο ακίνητο τοπίο» και απεικονίζουν το «αίνιγμα» της ζωής», όπως το ένιωσε, όπως το εξέφρασε ένας μεγαλοφυής καλλιτέχνης.
 
* INFO: Διάρκεια έκθεσης μέχρι τις 6 Iουλίου.

www.ira-feloukatzi.fr