Οι Ρωσίδες της πρωτοπορίας

0/03/14 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ Εκθεση στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στη Θεσσαλονίκη 

 

 

 

Αναμφίβολα η συλλογή Κωστάκη με έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, περιζήτητη και στο εξωτερικό, αποτελεί τη ναυαρχίδα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, στη Θεσσαλονίκη. Πριν διαλυθεί η Σοβιετική Ενωση και ο δυτικός κόσμος ανακαλύψει τη δύναμη των καλλιτεχνών της Ρωσικής Επανάστασης, πριν ακόμα τα έργα τους αποκτήσουν αγοραστική αξία με αποτέλεσμα να πουλιούνται σε τρελές τιμές στις δημοπρασίες, ο Γιώργος Κωστάκης είχε δημιουργήσει μια μοναδική στο είδος της συλλογή. Τη δεκαετία του ’40, κάθε απαγορευμένο τότε και παραγνωρισμένο έργο που απέκτησε είχε τη δική του ιστορία. Εντόπισε, για παράδειγμα, ένα έργο της Λιουμπόβ Ποπόβα στο σπίτι του θετού γιου τού αδελφού της. Ηταν καρφωμένο στο παράθυρο της αποθήκης για να μην μπαίνει μέσα η βροχή. Ο κάτοχός του δέχτηκε να το πουλήσει εάν ο Ελληνας συλλέκτης το αντικαθιστούσε με… τζάμι.


Ετσι, τώρα έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε τη δουλειά της Ποπόβα και ακόμα 13 καλλιτεχνών στην έκθεση «Γυναίκες δημιουργοί στα χρόνια της Ρωσικής Πρωτοπορίας», που οργανώνει το ΚΜΣΤ, σε επιμέλεια της διευθύντριάς του Μαρίας Τσαντσάνογλου. Στόχος, να αναδειχθεί η δυναμική παρουσία της γυναίκας στη Ρωσία σε όλους τους τομείς της τέχνης κατά τις δεκαετίες 1910-30. Διότι, εκτός από τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, υπήρχε και μια πρωτοπορία στον χώρο των διεκδικήσεων για την κοινωνική ισότητα. Εκείνα τα χρόνια οι γυναίκες δημιουργοί στη Ρωσία ήταν τόσες όσοι και οι άντρες συνάδελφοί τους, γεγονός που δεν παρατηρείται αντίστοιχα στις ευρωπαϊκές πρωτοπορίες. Ολα τα κινήματα, από τον κυβοφουτουρισμό εώς τον κονστρουκτιβισμό, εκπροσωπούνταν στην πρώτη γραμμή από γυναίκες με ταλέντο και όραμα, οι οποίες συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας νέας αισθητικής, που άλλαξε τον κόσμο.

Στα χρόνια της Ρωσικής Επανάστασης η Λιουμπόβ Ποπόβα και οι συντρόφισσές της καίγονταν να κάνουν πράξη τις ριζοσπαστικές ιδέες τους και επιχείρησαν να βάλουν την τέχνη στην παραγωγή και στη νέα κοινωνία των προλετάριων. Η Ποπόβα μάς άφησε εξαιρετικά δείγματα γραφιστικού σχεδιασμού και σχεδιασμού σκηνικών και κοστουμιών. Μαζί με τις φίλες της Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα και Βέρα Πέστελ ανέπτυξε τον κυβοφουτουρισμό συνδέοντας τα δύο ευρωπαϊκά κινήματα (τον κυβισμό και τον φουτουρισμό) σε ένα το οποίο απέκτησε δικά του εγγενή χαρακτηριστικά. Κατάφερε να αφήσει το αποτύπωμά της, παρά την κλονισμένη της υγεία, που την οδήγησε νέα στον θάνατο, το 1924.

Η Γελένα Γκουρό, ποιήτρια και ζωγράφος, αντιμετώπισε από νωρίς συνθετικά τις τέχνες και προσπάθησε με τα πινέλα της να αιχμαλωτίσει τη φύση και τους οργανισμούς της. Μετά τον πρόωρο θάνατό της το 1913, ο σύζυγός της, Μιχαήλ Ματιούσιν, δανείστηκε από το έργο της τεχνικές για μια υπερβατική αναπαράσταση της φύσης που βασίζεται στην απόδοση των οργανικών στοιχείων, των χρωμάτων και των ήχων και δημιούργησε τη Σχολή Οργανικής Παιδείας στο Λένινγκραντ. Μαθητές του ήταν και οι αδελφές Ξένια και Μαρία Εντερ, έργα των οποίων περιλαμβάνονται στην έκθεση.

Η Νατάλια Γκοντσαρόβα ήταν σπουδαία ζωγράφος με μεγάλη συνεισφορά στη δημιουργία ενός νέου εικαστικού αλφαβήτου για τον μοντερνισμό, που βασίζεται στην αφομοίωση στοιχείων από τη λαϊκή παράδοση, τις θρησκευτικές εικόνες και την παιδική ζωγραφική. Οχι τυχαία μια νεκρή φύση της πουλήθηκε το 2012 για 4,6 εκατομμύρια δολάρια από τους Sotheby’s.

Η Βαρβάρα Στεπάνοβα και η Βαλεντίνα Κουλάγκινα εργάστηκαν μαζί με τους συζύγους τους, Αλεξάντρ Ρότσενκο και Γκούσταβ Κλούτσις, στη δημιουργία κολάζ, φωτομοντάζ και λιθογραφικών αναπαραγωγών εξελίσσοντας σημαντικά την τέχνη του γραφιστικού σχεδιασμού. Στη χρήση κολάζ καινοτόμησε και η Ολγα Ρόζανοβα, ενώ η Γεβγκένια Μαγκαρίλ και η Αντονίνα Σοφρόνοβα ανέπτυξαν μια προσωπική εικαστική γλώσσα μέσα από την αφομοίωση σουπρεματιστικών και κονστρουκτιβιστικών τεχνικών. Αξιοσημείωτα είναι και τα σχέδια για σκηνικά και κοστούμια θεατρικών παραστάσεων της Αλεξάντρα Εξτερ. Μια άλλη δημιουργός, η Βαρβάρα Μπουμπόβα, έδρασε και εκτός των τειχών: εγκαταστάθηκε το 1921 στην Ιαπωνία, δίδαξε επί 36 χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο και εφάρμοσε πρωτοποριακές τεχνικές λιθογραφικών αναπαραγωγών.

*INFO: Μονή Λαζαριστών, Κολοκοτρώνη 21, Σταυρούπολη-Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 589140-1. Μέχρι 25 Μαΐου.

Π. Σπίνου
p.spinou@efsyn.gr